Verzameld werk II. Kritisch en verhalend proza

Eva Raedt-de Canter
‘Internaat’

Een debuut van een jong schrijfster, deze gebundelde opstellen over Rooms meisjeskostschoolleven, een debuut waarbij men niet weet wat te doen: zich verheugen of zijn hart vasthouden. Want hier is vlotheid, iets te handig, hier is vertelkunst, iets te berekenend, onschuld, iets te geaffecteerd, arrivisme, iets te achterbaks, en deze bundel is in elkaar geflansd, gelijmd, gepleisterd en geplakt met evenveel echt gevoel als met smekende blikken om verstandhouding tot de lezer. Ontegenzeggelijke hoedanigheden, die echter, zo uitgebuit, bijna ondeugden en hinderlagen worden. Het eerste opstel is uitstekend, het laatste minder dan niets, en daartussen zakken we van schetsjes naar aquarelletjes, van aquarelletjes naar krabbeltjes, en van krabbels naar het meest onbenullige gebroddel. Neen, zo debuteert men niet, als men iets ernstig en uit het hart schrijven kan als het eerste verhaal. Het is geen manier, om er dan nog vier, immer slap-

[p. 640]

per wordende, aftreksels achteraan te brouwen, en dan, één-twee-drie-in-Godsnaam, de gehele zwik in grote letters ruim te laten drukken op dik papier, om iets dat op een lijvige roman lijkt de wereld in te sturen. Dat doet men niet. Daar valt men mee door de mand. Een jong auteur die, na al is het nog zo'n kleine maar voortreffelijke prestatie als het eerste verhaal, niet zelf begint daar eerbied voor te hebben, maar zwicht voor innerlijke drijfveren van gevleide behaagzucht om dit voortreffelijke te verwateren en tot een procédé te verlagen, moet van verder dan van voren af aan weer beginnen.

Het eerste verhaal blijft, op zichzelf beschouwd, zijn waarde behouden. Het tekent op meesterlijke wijze de verbetenheid van het op de nonnenschool geestelijk gemaltraiteerde en tegen scherpe tralies gejaagde kind. Soeur Alphonse, met haar geraffineerde kwelzucht en met kennis van het kinderhart en zijn kwetsbaarheid toegespitste pijnigings-vondsten, is in deze kleine wereld van verschrikking wat een inquisiteur in de grotere moet geweest zijn. Zij domineert, als een verstikkende schaduw, dit eerste verhaal. Zij is de geest der school. En het kind, dat dit verhaalt, is zo niets, totaal niets, in vergelijking tot deze onheilen met zich mede schuivende schim, dat het zich als verteller niet met ‘ik’ of met ‘wij’ of met een naam durft aanduiden, maar zichzelf als het ware tegelijk te verveelvoudigen tracht en te verdoezelen, en zich benoemt met het evenzeer vaagomvattende als onpersoonlijke ‘je’.

‘Je wist dat het dolle, driftige doorpraten... de straf aanmerkelijk zou verzwaren. Maar het onrecht schudde je tusschen zijn kaken heen en weer, zooals een hond een gevangen konijn. Je stond op tegen de macht en tartte...’ etc.

Deze ‘je’-schrijfwijze is in de volgende verhalen eindeloos toegepast, en wordt daar onuitstaanbaar en zinledig, daar er niets dan zoetsappige figuren optreden, waarvan de schrijfster met een telkens sluiks oogje naar de lezer, gemakkelijk de meerdere is. Zulke triomfen zijn vernederend na de eervolle verslagenheid van de aanvang. En ik heb mij er op betrapt, dat ik,

[p. 641]

terwijl het eerste documentaire verhaal mij op de hand van het kind deed zijn, later mijzelf ging afvragen, of Soeur Alphonse het niet in de grond bij het rechte eind gehad had.