Verzameld werk II. Kritisch en verhalend proza

Elisabeth Zernike
‘De gereede glimlach’

Een bundel losse verhalen, schetsen van overschaduwde vrouwenlevens, geschreven met de fijne, bedwongen gevoeligheid, die zo vaak de uiting is van diepliggende onmacht. Zo de stijl, zo de mens. Deze vrouwenlevens, welke de schrijfster ons hier in de doorsnede van huiselijk realisme voorlegt, of liever: dit vrouwenleven (want het is altijd dezelfde edele, een weinig misdeelde, verongelijkte en dit weer begrijpende en vergevende vrouw, die Elisabeth Zernike tot schrijven beweegt), in haar innerlijk apart-staan en in haar slechts voor haarzelf waarneembare trillingen tussen schuwheid en aanvaarding, is iets wat ons tegelijk door zuivere bedoeling en door weerloosheid treft. Het is de vrouw die zich belemmerd voelt, niet alleen door een tekort aan uiterlijke aantrekkelijkheid, maar vooral (ik meen echter, dat zij zich hiervan niet bewust is) door een teveel aan inwendig dromen, waarin zij zichzelf rechtvaardigt en bij voorbaat reeds een stille revanche op het leven neemt. Deze mijmeringen nemen de overhand, snijden haar van de buitenwereld af, maar geven niet hetgeen dromen geven kunnen: een krachtige zelfbestemming. Zo leven zij in de schaduw van ‘de anderen’, een vader, een broer, een vriendin, man of kinderen, en leven daar, minder gedrukt, denk ik, door het zien van zoveel lachende en zorgeloze bewegingen om haar heen, waaraan zij weliswaar geen deel hebben maar dat haar geest toch vermoeit, dan

[p. 638]

door het aanhoudend besef van geïsoleerde illusies, die zij binnen zich voelen dringen, maar niet naar buiten weten te brengen. Eenzaam maar tevens afhankelijk.

‘Een voorjaar’ meen ik mij uit ‘De Stem’ te herinneren maar het stotende slot is, als ik mij niet sterk vergis, een nieuwe toevoeging. Dit is geen verbetering. Maar ondanks dit, en zelfs in spijt van de weeheid, waarmee vrouwen gewoonlijk over kinderen schrijven, is dit verhaal het beste uit de bundel. Het landhuisje, de regenachtige middag, het plotseling verschijnen van het paard voor het keukenraampje, zijn beelden die bijblijven. Dit verhaal en ‘De vreugdevonk’, mijmeringen van een vrouw, zoals ik hierboven trachtte te typeren, op haar doodsbed, doen ons even terugdenken aan Elisabeth Zernikes ‘Een vrouw als zij’, dat, laten wij het niet vergeten, een der aardigste boeken van de laatste jaren blijft.