Verzameld werk II. Kritisch en verhalend proza

[p. 608]

Aino Kallas
‘Doodende liefde’ (Eros the slayer), vertaald door Herman Hana

Het is geen gewoonte in dit tijdschrift het verschijnen van vertalingen aan te kondigen, maar ik verzeker u, dat het onder ogen krijgen van wat men werkelijk een vertaling mag noemen, dan ook een grote zeldzaamheid is. Aan overzettingen - ik gebruik met opzet dit lelijke woord, om het fatsoenloze der Hollandse plunje aan te duiden, waarin buitenlandse boeken hier doorgaans de markt worden opgestuurd en daar met hun Engelse benen, Duitse schouders, Scandinavische ruigheid en Russische weemoed, slobberend in een slap confectie-Hollands, moeten rondwandelen, - aan overzettingen geen gebrek. Maar vertalingen - arbeid, bezield, al is het maar voor een duizendste part, met de ernst waarmede de Hoogmogenden een Synode te Dordrecht bijeenriepen; arbeid, die zich de vragen stelt, hoe verrijk ik de Nederlandse uitdrukkingskracht; hoe drijf ik, door welke verborgen bronnen te benutten, de uitheemse gedachte reeds door de enkele werking van sterke taal ons bewustzijn binnen; in welk Nederlands had de buitenlander zijn boek geschreven ware hij Nederlander geweest en voor de vorm van zijn concepties op Hollands aangewezen; - vertalingen blijven schaars. Dacht u dat Shakespeare zijn stukken geschreven zou hebben, als hij slechts over de woordenschat van de overigens zo verdienstelijke Burgersdijk had beschikt? In de verste verten niet. Figuren als Lear en Imogen, denk u eens even in dat ze niet bestonden, vergen reeds in de aanvang, voor de over hen broedende en mijmerende gedachten, al terstond een dusdanige taal-gevoeligheid om tot klaarheid en uitdrukking te geraken, dat een jota ontbrekende juistheid of een tittel tekortschietende tederheid voldoende geweest was, om hen voorgoed in onwezenlijk duister te hebben laten blijven. De auteur ‘was er niet uitgekomen’, zoals men zegt. Wat men van een vertaler eisen moet, is dat hij, alle overige conceptionele deugden van een

[p. 609]

oorspronkelijk schrijver even terzijde gelaten, een gelijkwaardig taalvermogen bij zijn arbeid te zijner beschikking heeft.

Zo zijn vertalingen zeldzaamheden. Leest u nog eens ‘Akëdysséril’ door Van Deyssel, of King Lear en Richard III door A. Roland Holst, waarvan zo juist bij Stols te Brussel een bijzonder aardige uitgave verschenen is, wanneer u naar voorbeelden zoekt. Op het gebied van proza, in elk opzicht een meesterstuk van vertaalkunst is ‘De sloof’ van Fanny Hurst door mevrouw J. van Schaik-Willing. Ge ziet, ze zijn er gelukkig, die zeldzaamheden.

Daartoe behoort zonder twijfel ook de voortreffelijke bewerking die Herman Hana ons geleverd heeft van ‘Eros the slayer’ door de Finse schrijfster Aino Kallas. Voortreffelijk, maar tevens stoutmoedig. En dit niet alleen, omdat hij, gelijk een voorbericht vermeldt, niet direct uit het Fins maar uit het Engels vertaalde, maar vooral omdat hij voor dit merkwaardig boekje een even merkwaardig, maar voor zijn doel alleszins gewettigd, Nederlands heeft opgedoken en dit heeft weten vol te houden, daarmede als 't ware een speciaal vervaardigd instrument bezigend, hetgeen alleen reeds onze bewondering afdwingt. De beide novellen, hier verenigd, deden voldoende van zich spreken om de inhoud bekend te veronderstellen. Maar ik heb, voor het verschijnen dezer vertaling, nimmer beseft, dat het mogelijk was, zonder enig archaïsme in de spelling, het Hollands van de zeventiende eeuw, waarin de predikant van Reigi het verslag van zijn ontzettend huwelijksleven boekstaaft, als geëigende klankbodem te gebruiken voor een vertelling, die wat onderwerp betreft eer van Strindberg of Hamsun schijnt te dateren. -Die echter hier, in dit Hollands, stroef, vreemd en verheven, in deze taal van gele akten, staten-vertaling en zeevaarders-kronieken, juist door zijn grimmige nuchterheid van een meedogenloze hardheid wordt. De enige vergissing, voorzover ik kan nagaan, is de titel. - ‘Eros’ is niet ‘Liefde’, wat een christelijke bijsmaak heeft. Neen, in deze noordelijkste parochie, waar eerst een protestant het Christendom gaat brengen, dolen nog de

[p. 610]

spoken der onuitroeibare gonde; en het is een heidense Eros, de Vernieler, die, ten spijt ener vurige prediking, de drempel binnendringt, die het hart van de sombere, robbenjagende predikant en dat zijner bloedschuwe vrouw onmerkbaar behekst, en het huis in puin doet neerstorten.