Verzameld werk II. Kritisch en verhalend proza

Maurice de Guérin
‘De kentaur’, vertaling en narede van R. van Genderen Stort

Er ligt misschien een ontwikkelingsgeschiedenis nog onoverpeinsd, - o, in al haar bitterheid een onwetenschappelijke geschiedenis, en in al haar animaliteit misschien alleen van belang overpeinsd te worden door de op het eigenzinnig leven van de pen in hun werktuigelijke hand toegespitste lieden, en dan nog in ogenblikken dat zij niet werken maar talmend boven het papier het venster uitblikken over een sneeuwlandschap, - de geschiedenis van de ‘verdwijning van het dier’ uit onze lichaamsvoorstelling. Aanvang bij de sfinx, het dier met niets van de mens dan zijn goddelijk hoofd en zijn volmaakte borst; - halfweg, het evenwicht van mens en dier, het beste en doelmatigste verenigd bij de kentauren en de zeemeerminnen; - einde bij de bokspoot van satyr en Mefisto, het dier bijna geheel afgestroopt, alleen nog maar aanwezig, onder aan het lichaam, als een verschrikkelijk teken. - Vreemde bijgedachte: hoe meer het dier uit ons lichaam verdwijnt, hoe sterker het dierlijk restant in ons het element vijand gaat beduiden. Wat moet, denkt een lichtzinnige wel eens, - wat moet een zuivergeborene als bijvoorbeeld de H.Franciscus, met zijn magere uitgeteerdheid, weinig inwendige strijd gekend hebben, hij, de bijna lichaamloze, met zo weinig vijand in zich. Ja, maar hoe geringer hoe sterker en scherper, hoe directer op leven en dood. - Misschien is nog de diepste oplossing de algemene die onder onze gehele cultuur ligt, die deze cultuur maakt tot een verwenning van de mens buiten de natuur, die ons los snijdt van de natuur, die ons al de tekortkomingen bezorgt van het te goed te hebben, - de

[p. 571]

oplossing van de oude Griek en de Engelse sportsman: Het lichaam is een dier dat het best bestreden wordt, niet door het te kastijden, maar door het te volmaken. Dan wordt het Mens, dan wordt het Begin van God. Mijn lichaam is mijn broeder en niet mijn ezel. Vreemd, dit ‘mijn broeder het lichaam’ klinkt toch weer dichtbij Franciscus.

In een der talrijke brieven aan zijn zuster maakt Maurice de Guérin (1810-1839) zichzelf er een verwijt van op Goede Vrijdag van een verrukkelijke lente-morgen te kunnen genieten. Voel ik goed, als ik meen dat hier voor het eerst de geest van de schrijver van dat wonderlijke proza-gedicht ‘De kentaur’ werkzaam wordt, weghunkerend uit de helle regionen des geestes naar de zoete kleuren der aarde? Verlangend terug te zinken, zich weder onder te dompelen, indien mogelijk, in de zaligheid van het dier, en van het mensen-leven der gedachten niets te behouden dan een onafschudbare zwaarmoedige wijsheid?

Weinig uitvoerend, zwak van gestel, op jeugdige leeftijd geroepen voor geestelijke, later met waarlijk geestdriftige liefde bezield voor landschap en wat schilders ‘atmosfeer’ noemen, en ten slotte, de laatste drie jaren van zijn kort leven, te Parijs een zeer Parijs bestaan voerend, behoort hij, als De Musset, als Sainte-Beuve, tot die tweede generatie der Romantiek, toen het hooghartig superioriteitsbesef van Chateaubriand plaats maakte voor het eenzame uitzonderingsgevoel dat naar verbanning en uitgestotenheid zweemt. De natuur werd een wijkplaats, een neerstrijkplaats na de ijdele opvluchten der geestelijke inspanningen. Men ontvluchtte niet de mensen, maar de mens. Een dorst weder dier te zijn, een verlangen naar het ‘far niente’ van onpersoonlijke wezens. De ‘verdwijning van het dier’ heeft De Guérin wellicht als een noodlot bemijmerd, maar in zijn droom zag hij een tegengestelde wending der ontwikkeling: naar mate het lichaam weder in het dier terugverdween, naar die mate werd het weer edel, ademend, en gezond en vertrouwd in de oude betrekkingen der natuur opgenomen. En zo

[p. 572]

schreef hij zijn ‘Kentaur’. Niet een paard met een mensenromp, maar een mens halverwege weder in een edel dier verzonken. Zo althans komt mij Makareus voor, de ‘oudste en droefgeestigste’ van alle kentauren, uit wiens lange alleenspraak het prozagedicht bestaat. Hij ‘gelijkt die stervelingen, die op het water of in de bosschen enkele stukken gevonden hebben der schalmei, die Paan eens brak. Maar zoodra zij een dier stukken aan hun lippen hebben gebracht, dan schijnt de wilde geest van dien god of een geheime waanzin in hen gevaren; zij storten zich in de wildernis, ijlend door de wouden, langs de stroomen, over de bergen, onrustig en gedreven door een onbekenden toeleg.’ -

De vertaling van R. van Genderen Stort is een letterkundig en taalgevoelig meesterstuk. De zware, broedende, donkerblauwe toon van het Frans proza, dat herinnering oproept aan de tint van Claude Lorrain, de taal van Vergilius en aan Italiaanse muziek, vredig en zwaarmoedig, gepolijst maar in de diepte glanzend, het is geen geringe verdienste daarvan iets in het Nederlands terug te vinden. Het is proza, het is taal; - van hoe weinig vertalingen kan men dit zeggen.

De kleine narede bevat, verdoken achter een vage uitbeelding van De Guérin als mens en schrijver, misschien een beginselverklaring, misschien een tijdskritiek. Het zijn, in hun onpersoonlijke vorm, de persoonlijkste bladzijden die ik ooit van Van Genderen Stort te lezen kreeg.