Verzameld werk II. Kritisch en verhalend proza

Willem de Mérode
‘De donkere bloei’, ‘De overgave’

Het is niet verstandig van Willem de Mérode om twee dichtbundels van gelijke omvang tegelijk te publiceren, want menigeen zal denken: schrijft die man met zijn rechter- en linkerhand tegelijk? Het is ook niet verstandig van de uitgever, om die twee bundels precies in een eendere omslag te steken (al richt

[p. 522]

dan op het kaft-vignet van ‘ De overgave’ een pastoor-achtige juffrouw de extatische blik ten hemel, terwijl op ‘ De donkere bloei’ een juffrouw-achtige pastoor zich de handen voor 't gelaat slaat), want niemand weet nu zeker, welke van de twee hij al heeft en een belangstellende koopt b met als hij a bezit, of omgekeerd.

Bovendien lieten schrijver en uitgever het aan de lezer over, uit deze twee bundels een derde samen te stellen, de bloemlezing der werkelijk goede gedichten, de kleine verzameling poëzie, die thans onder een overvloed van bladvullingen schuil blijft gaan. Dit derde bundeltje, aan stukken gesneden en over het water verstrooid als Medea's kinderen, - goddank, het is er, en wie het met De Mérode goed meent, zal een visser zijn als de held Jason.

Er is bijna geen gedichtje, dat niet aardige fragmenten bevat van echte poëzie, een handje, een oogje, een haarlok of van bloed één druppel. Daarentegen is ook geen enkel gedicht geheel gaaf, want overal wordt het organisme der leden doorspoeld en doorweekt met het onvruchtbaar deinend zeewater.

Een weke zangerigheid en een gemakkelijke beweging van een zuiver metrum, ziehier het geheim van De Mérodes vlotheid van arbeiden en tevens zijn groot gevaar vlak te worden.

Alleen doordat Gossaert nooit meer publiceert, is hij langzamerhand de dichter geworden van zekere protestantse kringen, waar men een dringende interieure honger aan geloofs-poëzie heeft en waar men, evenals in Hongarije, brood bakt van ongedorst koren, d.w.z. met kaf en al. Die honger bestaat al sinds Luther, die zelf een voortreffelijk bakker was, maar het is mij niet bekend dat ooit protestantenbonden of Synoden prijsvragen uitschrijven voor moderne psalm-berijmingen, een oratorium, stichtelijke spelen voor Kerstmis en Pasen, of iets van die aard. Toch zou dat nuttig zijn, en een technisch zeer fijn talent als dat van De Mérode, niet langer beperkt tot het vage neuriën van een in zijn zwakte oprecht vertwijfelend gemoedsleven, zou er wèl bij varen een onderwerp buiten zichzelf te vinden om zich aan

[p. 523]

te kunnen wijden en sterken. Alle aanleg is daarvoor bij hem aanwezig en reeds thans, daarin Rilke navolgend, is zijn poëzie gericht naar een plastisch beschrijven van beelden, houdingen en gestalten van heiligen en zuiver menselijke figuren, deels uit het leven, deels uit het Oude en Nieuwe Testament, hetgeen doet wensen: geeft hem een grote vorm voor zijn brokjes mozaïek. Waarom niet? Ook de schilders, enige tijd geleden, beu van het absolute schilderen tussen schilderijlijsten, riepen: geef ons muren, geef ons wand en ruimte! - Een typisch protestantse kunst is eerder denkbaar in de vorm van lyrische poëzie dan in de schilderkunst, waarvoor het Rooms geloof meer voedsel heeft. Is er geen kerkgenootschap dat beseft dat het hier leiding kan geven aan een dringende behoefte, dat het kan helpen een vaag en rijk bewustzijn te ontginnen en vruchtbaar te maken? Wrokt men nog steeds om hetgeen de Tachtigers Beets en Ten Kate aandeden? Acht men de rol van Maecenas te gering? Bij zelf onmachtigen, is de gehele poëzie in discrediet geraakt, maar hoe groot zou niet de oogst kunnen zijn bij een talent dat over Jeremia en de verwoeste Tempel weet te zeggen:

En heel het huis voer òp in vlam en rook,
Er huilde een stem door de verstoorde steenen.
En somtijds was er ritseling van weenen,
En als het stil werd, kloeg de stilte ook.

Geef hem gerust tot taak een modern oratorium te schrijven voor de gelijkenis van de Verloren Zoon. Weet u, tussen haakjes, dat er al een bestaat, woorden van André Gide, muziek van Darius Milhaud? De tekst is prachtig, maar de muziek heeft me niet bijster getroffen, toen ik het in Parijs hoorde. Wat De Mérode van zoiets terecht zou brengen? Ik denk dat hij van de gestalten van de Zoon, de Vader, de Broeder etc. grote met zachte kleuren gevulde omtrekken zou maken, herinnerend aan Puvis de Chavannes, en dat er hier en daar de aangrijpende moderne intimiteit zou heersen van Maeterlincks ‘Intérieur’. Wilt

[p. 524]

ge een staaltje? Verlangt ge een plattegrond van de arbeid? Lees het sonnet ‘Terug’ op blz. 57 van de bundel ‘ De donkere bloei’:

Het was al avond, toen hij 't huis genaakte,
Een lauwe geur van vee dreef uit den stal,
En heerschte over 't parfum van zijn verval;
En was de essence van wat hij verzaakte,
Dit: wat het leven klaar en helder maakte,
De groote knuisten van zijn vader, al
Moeders gedrentel, en het driest geschal
Van lach en grap, als 't volk den arbeid staakte.

Hij stond te treuzlen in de schaûw der linden
En zag zijn ouders door den kier der blinden:
Vader, de pet op 't hoofd, las traag de krant,
En moeder morrelde in het koffiekooltje,
En naaide aan broertjes blauwe kamizooltje,
En keek, scherp luistrend, even naar zijn kant.

Dit is geen fameuze poëzie, maar er zit poëzie in, die echter verkeerd wordt toegepast. Zo zijn regel 3 en 4 eenvoudig afschuwelijk, maar toch geeft, hoe dan ook, de strijd der geuren een beeld van het inwendig gevecht. Regels 5 tot 8 zijn lelijk, maar er is iets van het geheim van het huiselijk leven onhandig en benauwd in uitgedrukt. De terzinen zijn, behalve regel 13, tamelijk geslaagd (het gedicht had ermede moeten aanvangen) en regel 14 is prachtig, uitstekend. De overwegingen van de kwatrijnen hadden eerst na dit beeld moeten volgen. Ik voel in dit gehele sonnet een belemmerd-zijn door de lijst, een benauwdheid, en ik vraag nogmaals: wanneer schrijft De Mérode eindelijk met de brede streek waaraan zijn melodie en techniek behoefte heeft?