Verzameld werk II. Kritisch en verhalend proza

[p. 487]

P.C. Boutens
‘De sonnetten van Louise Labé’

‘Omtrent het uiterlijk leven van Louise Labé’, schrijft Boutens in de aantekening, - ‘de befaamde Lyonneesche dichteres van de zestiende eeuw, is weinig uit de eerste hand met zekerheid bekend, terwijl de meest tegenstrijdige zijdelingsche berichten rond haar maatschappelijke figuur een schemeratmosfeer van overmatigen lof en laaghartigen laster samendichten, waar haar poëtische voortbrengselen geheel buiten staan en die dus nimmer tot eenige verdiepte waardeering daarvan zal kunnen bijdragen. Toch hebben door de eeuwen heen bijna alle letterkundige grasduiners de scabreuze hapjes die daar te vinden zijn, gekauwd en herkauwd, en pas door de eerlijke en oordeelkundige onderzoekingen van den heer Charles Boy, die in het jaar 1887 zijn voortreffelijke uitgave van Louise Labé's werken bij Lemerre te Parijs bezorgde, zijn al deze levensgegevens elk tot zijn simpele waarschijnlijkheid teruggebracht. Het valt niet meer moeilijk de nagedachtenis der dichteres op te stellen buiten het vechtterrein tusschen overdreven libertijnsche ophemeling en beleedigende schijnheiligheid. Ook kan dit geschieden zonder hulp der beroepmatige deugdmalloten wier levenstaak het schijnt te wezen, verguisde literaire grootheden te redden naar het peil hunner eigen lamzielige fatsoenlijkheid. Een kort levensoverzicht, ontdaan van alle anekdotische onbewijsbaarheden, kan volstaan.’

Volgt het levensoverzicht van Louise de Charlieu, ‘la belle cordière’, dochter van een touwslager en gehuwd met een touwslager, die onder de bijnaam van haar vader, ‘Labé’, haar verzen en proza publiceerde. Zij leefde van ± 1520 tot 1566 te Lyon, in een tijdperk dat Frankrijk en Italië zusters waren en te Lyon elkaar ontmoetten. Haar moeder was een Italiaanse en zijzelve een vrouw wier manhaftig en fijnzinnig karakter men zich het best kan voorstellen als men bedenkt dat zij een zo voortreffelijke amazone was dat men haar spottend ‘kapitein

[p. 488]

Lodewijk’ noemde, maar dat zij tevens, met haar onderlegdheid in Italiaans, Spaans, Latijn en Grieks, een der voorloopsters der later zo ten onrechte gesmaalde cultuur-dilettanten, der ‘précieuses’ was. Wat haar belet in onze ogen ‘ridicule’ te zijn, was haar sterke zin voor humor. Zij kon lachen. De vrouw die het tintelende prozastuk ‘Débat de folie et d'amour’ kon schrijven, was onafhankelijker en eigenzinniger en maakte daarbij waarschijnlijk beter muziek en naaldwerk dan Anna of Maria Tesselschade. Het beste proza echter dat zijgeschreven heeft en dat tevens het duidelijkst een beeld van haar karakter geeft, is de inleiding die zijzelf bij de uitgave van haar werk opstelde, in 1555, waarmee zij dit opdroeg aan Clémence de Bourges, een meisje uit een der eerste families van Lyon, ‘omdat vrouwen altijd huiverig zijn alleen in het publiek te verschijnen’. Hoe zij daar een onderscheid maakt tussen het natuurlijke geheugen, dat de dingen uit het verleden niet anders dan als schaduwen terughaalt, en daartegenover het herdenken dat een geschreven herinnering brengt en dat ons in staat stelt dieper en met meer bewustheid in een gelukkig verleden te leven dan wij toentertijd vermochten -, het zou uit de pen van Proust, de schrijver van ‘À la recherche du temps perdu’, kunnen gevloeid zijn. Zij heeft zich nooit een groot en geestelijk doelwit gesteld als Petrarca bezielde toen hij zijn sonnetten-cyclus samenstelde, zij heeft zich nooit in platonische of intellectuele labyrinthen van liefdegevoelens gewaagd als haar sombere scholastische stad- en tijdgenoot Scève, deze afgewezen minnaar van het leven; haar vijfvoetige, zeer vrij en jamberende versregels dragen een kleiner en sneller muziek dan de zwaarder en stemmingsgedrenkter alexandrijnen van Ronsard, die ongeveer tien jaar later schreef; wat zij gaf was haar bewogen herinnering en zij zal met haar werk tevredener geweest zijn naarmate het meer het uiterlijk had van een opgetekend gesprek, een natuurlijke verzuchting, een dwaasheid van een ongeschoold hart, waarbij de versvorm van het sonnet, die zij zeer streng in acht nam, diende om de voordelen op te roepen welke het herdenken boven het geheugen heeft.

[p. 489]

Deze sonnetten zijn werken van een meesterhand, en daarbij is de ontroering die er in trilt zo vlakbij onder de woorden, zo lichamelijk voelbaar, zo met stem en al dringt het geschrevene tot u door, dat de lezer somtijds als een aanwezigheid bespeurt in de stilte van het opengeslagen boek. Zoals Boutens zo prachtig zegt: ‘Ondoorgrondelijk beminlijke oogen klaren zichtbaar uit den schemer, een godlijk weeke mond krijgt gedaante om de vlietende klanken, en onvergetelijk als den glimlach van een gelaat dat wij in een vorig bestaan zouden hebben bemind, kennen wij Louise Labé voorgoed -’.

Deze uitgave brengt u, na de aantekening van Boutens, de sonnetten in de Franse tekst en telkens daartegenover de vertaling door de dichter van ‘Carmina’. Een zeer gelukkig denkbeeld. Misschien zouden, als de vertalingen zonder het origineel waren uitgegeven, zij ons als dichtwerken niet getroffen hebben. Misschien ook zouden de Franse teksten hier en daar ons kouder gelaten hebben dan thans het geval is, nu wij alles tweemaal genuanceerd onder de ogen krijgen. Het is een bijzonder genoegen telkens van links naar rechts en van rechts weer naar links te kijken en al vergelijkend de zin der eenvoudige woorden te verdiepen. Het Hollands is dikwijls door Boutens zo bekoorlijk gekunsteld, dat de eenvoud van het Frans een verhoogde charme krijgt, en omgekeerd zouden we vaak over een gladheid van spraak in het Frans hebben heengegleden als Boutens' moderne interpretatie ons niet op een verscholen diepte had opmerkzaam gemaakt.

In het Hollands tutoyeert men eerder dan in het Frans. In al de sonnetten tutoyeert Louise Labé de geliefde, Boutens' vertaling echter blijft u zeggen.

Dit is karakteristiek voor de vertaling, die ook het juist zeer huiselijke woord ‘chère amie’ niet zonder letterkunde als ‘mijn lief’ weergeeft, terwijl bijvoorbeeld ‘en om mijn liefdekrank gepeis te folen’ wel op zeer schone wijze een ongelukkige vertaling is voor ‘et des pensers amoureus me distraire’. Ook mist Boutens dikwijls het vloeiende en als in één volzin geschreven-zijn dat

[p. 490]

haar meesterschap kenmerkt. Boutens werkte regel op regel.

Maar men kan wel honderd zeer gelukkige en letterlijke weergaven daartegenover stellen, en, zoals ik al zei, al heen en weer lezend bereikt men het enige doel, dat Boutens zich moet gesteld hebben: de bewondering wordt opgewekt voor deze verrukkelijke dichteres uit de Franse renaissance.