Verzameld werk II. Kritisch en verhalend proza

[p. 437]

W. Kramer: P.C. Boutens
‘P.C. Boutens’, bloemlezing

Er wordt nog al wat over Boutens geschreven. Nog onlangs een studie van A. Reichling, Het Platonisch denken bij P.C. Boutens, en thans deze inleiding van W. Kramer, gevolgd door een ruime keuze uit de gedichten. Intussen heeft de Maatschappij van Letterkunde hem de meester-prijs toegekend; en gesteld dat wij het instituut van Poet Laureate hadden, Boutens zou de aangewezen dichter daarvoor zijn. Hij is klassiek, klassiek nog tijdens zijn leven, de beide bovengenoemde geschriften openen een reeks proefschriften die over hem zullen geschreven worden en, ergens in Middelburg of Den Haag, verrijst reeds de schaduw van een standbeeld.

Hij dankt dit aan zijn taalmeesterschap. Bij een meester heeft de taal een andere kleur, en heeft altijd die andere kleur. En of Boutens zijn verzen schrijft, of Grieks of Perzisch of Engels vertaalt, het is altijd met die hem eigen tint dat hij het doet. En nu is het merkwaardige van de taal dit, - aanvankelijk lijkt het een paradox -, dat hoe persoonlijker zij is hoe meer en duidelijker zij uitdrukt. Zogenaamde objectieve woorden zeggen niets maar geven slechts zwijgende aanwijzingen. Taal echter is een verstandhouding van hart tot hart, en wie spreekt geeft zijn hart. Nu is er misschien niets moeilijker dan dit te doen. Want men geraakt in beweging, in ontroering, en moet zich tevens bewust blijven van de woorden die men spreekt en op een plan van verstaanbaarheid moet formuleren. Spreken is een tweestrijd van beweging en bewustheid. Toen is de een of andere God of Griek gekomen en heeft ons de vorm van poëzie achtergelaten als de spelregels van dit gevecht der elementen in onszelve, waarmee hij ten minste even veel deed als de Phoeniciër die het schip, de Egyptenaar die de dijk, de Pers die het paard vond en andere uitvinders die andere uitvindingen deden, om de elementen buiten ons te beheersen.

Nu is iemand een dichter zodra hij de dichtvorm meester is -

[p. 438]

ik verzeker u, dit is heel moeilijk, ik kan ze tellen in ons land - maar een dichter spreekt eerst als hij in die vorm spreekt. Dat een dichter dicht is zijn natuurlijke aangeboren geaardheid, maar dat hij spreekt is het wonder.

Het moeilijke nu, het verraderlijke haast van Boutens' poëzie, is dat hij zoveel directer dicht dan spreekt. Men voelt, hem lezend, onmiddellijker tegenover dichtkunst dan tegenover taal, spraak des harten, te staan. Men voelt zelfs dat die spraak opzettelijk ‘verstoken is in een heimlijkheid zoo schoon’.

En een hoog gestemd opstel, als dat van de heer Kramer, wiens boekje ik hier aankondig, legt nu juist de nadruk op deze ‘zich-verstekende’ zijde van Boutens' dichterschap. Het heeft even weinig zin om over deze poëzie zinnen te schrijven als ‘weemoed in schoonheidsgemis, juichende blijdschap in schoonheidsstralende genaden, zijn de immer wisselende tonen in deze poëzie-’, als over een schip te schrijven dat het de zee doorklieft. Waarheen zeilt het schip? Hoe heet de kapitein?

Ik begrijp niet hoe iemand er plezier in heeft, om al Boutens' omwegen nog eens in zijn eigen proza, maar gekruid met tal van aan Boutens' werk ontleende typische tedere woorden en bloemzoete zinswendingen, te doorlopen. Zowel zijn ‘Platonisch denken’ als zijn taal-eigen, het is niets als de twee knoppen waartussen hij de snaren van zijn instrument gespannen heeft. Ik kan me eerder indenken, dat iemand er eens toe zou komen, juist over Boutens, in een gevoel van reactie, zo reëel en ruw te schrijven als maar mogelijk is, om uit Boutens' dichtkunst de werkelijkheid van zijn spraak te laten horen, dat wat het lied zegt.

Boutens heeft verzen geschreven van verhevenheid en ijlte, en daar dingen in gezegd die ook verheven en ijl zijn. Maar hij heeft ook verzen geschreven in diezelfde toon en er dingen in gezegd die bloedwarm en aards zijn. Daarin is zijn hele geestelijke spanning tot instrument geworden en niet langer het lied zelf. Daar is hij een dichter die dichtend in laatste instantie weer spreekt.

[p. 439]

Zulke verzen moet men uit Boutens bloemlezen. Het is in de ‘Ode aan Sappho’ en ‘Pierrot moderne’ uit Carmina, het is in de ‘Morgennachtegaal’ en ‘Lethe’ uit Stemmen, het is in ‘Uw oogen waren er niet, Uw stem was zoo ver, zoo ver’ - uit Praeludiën. - Het is een tijdlang in Boutens' poëzie veel zwakker aanwezig geweest. Waarom niet erkennen dat ‘Lentemaan’ en ‘Liederen van Isoude’ dit slechts op enkele plaatsen geven? Waarom dit niet nu reeds erkennen, nu ‘Zomerwolken’ een paar verzen bracht, als ‘Sneeuw-licht’, als ‘Kerst-kind’, die het in zo hoge mate bezitten? Al de gedichten die ik thans noemde, vindt men echter niet in de bloemlezing van de heer Kramer, achter zijn inleidend opstel.

Iedereen moet ten slotte zijn eigen Boutens in het werk opdiepen. Het wonder van een dichter is dat hij voor iedereen iets te zeggen heeft, voor ieder een taal heeft. Voor de heer Kramer en voor mij bijvoorbeeld bestaat er een andere Boutens. Zo hoort het ook, en ieder komend Nederlands geslacht zal zich zijn eigen Boutens voor ogen stellen.