Verzameld werk II. Kritisch en verhalend proza

Dr. J.A. Roetert Frederikse
‘Dietsche sprokkelingen’

‘Ieder, die poëzie wil leeren liefhebben’, - schrijft Dr. Roetert Frederikse in de korte voorrede van zijn schoolbloemlezing -, ‘moet beginnen met de lyriek van zijn eigen tijd. Deze algemeene waarheid geldt in de eerste plaats voor de leerlingen van de lagere klassen der inrichtingen van middelbaar en voorbereidend hooger onderwijs, die m.i. nog te veel gedichten uit het midden der vorige eeuw onder de oogen krijgen.’

Wat hier als een ‘algemeene waarheid’ wordt voorgedragen, schrijver dezes heeft het, ongeveer precies een jaar geleden, met bijeenraping van al zijn letterkundige durf als persoonlijke stelling gelanceerd: dat de taalkundige moeilijkheden van gedichten uit het verleden voor kinderen de poëtische waarde ontoegankelijk maken; dat dit een nasleep is van de dichterlijke misè-

[p. 402]

re der 19de eeuw; dat wij dan maar op de scholen in vredesnaam met '80 beginnen moeten. Het is nu reeds een ‘algemene waarheid’ geworden en ik gevoel de inwendige trots van de schooljongen, die een lager cijfer krijgt dan het vriendje dat hij bij zich heeft laten spieken.

Het eerste deel van Dr. Roetert Frederikses bloemlezing is meer speciaal bestemd voor de lagere, het tweede voor de hogere klassen van Gymnasium, enz. In beide delen zijn de dichters in alfabetische volgorde geplaatst; in beide delen komen vaak dezelfde dichters voor, maar in het tweede dan met ‘moeilijker’ werk; noten, aantekeningen, korte karakteristieken ontbreken: de docent en de leerlingen hebben maar te lezen, blaadjes om te slaan, te lezen, ad infinitum. In het eerste ‘gemakkelijke’ deel vindt men in 't algemeen meer natuur-poëzie, landschappen, stemmingen; in het tweede meer intellectuele, diepzinnige en z.g. geestelijke uitingen van het menselijk hart. Dit meen ik althans te bespeuren als de opzet dezer bloemlezing.

De bedoelingen zijn goed, maar de uitwerking heeft ze verwaterd. In beide delen komen ongeveer zestig dichters voor, elk met een paar staaltjes; zestien was al meer dan voldoende geweest. Dit primo. Secundo: geef in een leerboek Kloos op zijn kloost, Van Eeden op zijn vaneedenst en Hélène Swarth op haar zwartst. Het kan alles rijker, levendiger en aantrekkelijker zijn dan hier, waar de samensteller telkens een gemiddelde prestatie van zijn dichters uitzocht, en hen op elkander als druppels water doet gelijken.

Wat is de mening over Nederlandse poëzie van een gymnasiast die deze bundels verwerkt heeft? - Er zijn veel dichters in Holland, maar het zijn geen kerels. Geef mij maar Heine, Verlaine en Shelley. - Dat was niet het geval geweest als er van A. Roland Holst eens iets anders was opgenomen dan ‘Het stille huisje’ en drie tedere liefdeliedjes, zijn ‘De ploeger’ of ‘Het gebed van de harpspeler’ bijvoorbeeld, die even algemeen begrijpelijk zijn en tienmaal vaster geschreven; als men van Leopold de ‘Claghen’ en rondeel-vertalingen verruild had voor

[p. 403]

één langer gedicht (Leopold is een geheel anders-geaard en mateloos groter dichter in zijn lange dan in zijn korte gedichten); als men van Kloos ‘Okeanos’ en ten minste tien sonnetten gelezen had; als men van Gorter iets anders kende dan één tamelijk wee fragment uit de ‘Mei’, als Henriëtte Roland Holst er met haar ‘Gebroken kleuren’ of tussenzangen uit de ‘Vrouw in het woud’ vertegenwoordigd was; als Marsman er in stond in plaats van Maurice Roelants en Gijsen in plaats van Ine van Dillen. Een dertigtal poëten kon men schrappen, eenvoudig omdat ze misschien heel gevoelig zongen, maar geen ‘kerels’ geweest zijn, geen figuren die iets nieuws en persoonlijks aan hun tijd toevoegden. Sinds Beethoven muziek, Baudelaire gedichten en Dostojewsky romans maakte, is dit nu eenmaal het criterium geworden: voegde de kunstenaar een persoonlijk leven aan het tijds-bewustzijn toe, gaf hij een psychologische gestalte in zijn werk, zou zonder dit werk zijn tijd een gevoelsbewustheid armer geweest zijn.

Juist gevoelsbewustheid is het wat kinderen in poëzie zoeken en maar voor het oprapen vinden in dichters als Heine en De Musset. Juist de Nederlandse poëzie is het, die dit in alle schakeringen van inhoud en vorm, in alle gradaties van hartstocht tot sereniteit, van eenvoud tot raffinement, van natuurbeschouwing tot mysticisme, weergaloos in de moderne tijd heeft gegeven. Een Nederlands bloemlezer behoeft volstrekt geen genoegen meer te nemen met ook maar één enkel gedicht van tweede rang.