Verzameld werk II. Kritisch en verhalend proza

Marie Cremers
‘Weerlichten’, Verzamelde gedichten

Beoordeelt men een dichter naar hetgeen hij doorgaans gemiddeld of naar hetgeen hij in zijn beste ogenblikken geeft? - Het laatste is kritisch zuiverder, bepaalt zich directer tot poëzie, terwijl het andere veelal tot een bespreking van de persoon des dichters vervalt.

Zelden voelde ik, een dichtbundel doorbladerend, de noodzaak van deze onderscheiding scherper dan bij de verzamelde gedichten van Marie Cremers. Het is werk, geschreven tussen 1908 en 1924; chronologische aanduidingen ontbreken; zo iets als een ontwikkeling of vooruitgang is met te bespeuren; maar het merkwaardige is, dat het gemiddelde merendeel dezer verzen uit bijzonder zwakke, zeg maar slechte, en zeer on-eenvoudig berijmde levensoverwegingen bestaat, terwijl een zeldzaam-zuivere toon van poëzie telkens hier en daar verspreid in de bundel weder terugkerend, enkele kleine natuur-beschrijvende gedichtjes tot wonderen van eenvoudige dictie maakt. Heeft hier, vraagt men zich af, een dichteres zestien jaar lang tegen de draad

[p. 388]

van haar licht-ontroerde aanleg in redenerend gewerkt, om in enkele zwichtende momenten, bijna woordeloos, het geluk van vredige natuurbeschouwing uit te stamelen?

Zij schreef jarenlang in ‘De Beweging’ en zij is niet de enige tulp die in Noordwijk geestgrond kwam zoeken maar duin-zand vond. Als men geen borstelig-harde helm-wortels heeft moet men wegblijven van de stuivende hellingen; als men een tulp is, die haar bloem moet omhoogtrekken uit de warm dicht-gevouwen bol van het hart, hoort men eerder thuis op de vlakke beschutte weilanden tussen de duinen en de dorpen. - In welk een voor haar gestel fataal klimaat heeft deze schrijfster haar talent geforceerd! - Terwijl haar aard en aanleg zoveel overeenkomst vertonen, hoeveel zuiverder en bloeiender is de poëzie van Jacqueline van der Waals uitgegroeid! - Welk een erkentenis van tekortschieten, van ogenblikkelijke maar dan weer ondragelijk-lang onderdrukte verrukkingen, van na benauwende spanningen onvolkomen ontladingen, suggereert reeds de titel van deze bundel: ‘Weerlichten’?

Er is een gedicht dat ‘Mijn ezeltje’ heet, waarboven de dichteres als verklarend motto schreef: ‘Het lichaam is uw dier waarop gij rijdt.’ Het heeft echter voor mij een nog veel tragischer betekenis dan een lichamelijke, als ik lees:

Ik heb het arme dier te veel geslagen
en voortgedreven als 't niet loopen wou.
Ik heb het zware lasten laten dragen,
al hopend dat het eind'lijk wennen zou.

Het kon niet verder en was telkens kreupel
maar zoo gewillig en zoo vol geduld...

Ik laat ze nu maar verder terzijde en onbesproken, de negen-en-negentig op de honderd dezer gedichten, het gewillig en geduldig breiwerk ener welmenende Muze, het eindeloos ‘instekendraadje omslaan - doorhalen - af laten gaan’ van rijm en maat,

[p. 389]

van volzin en strofe, tot warme truitjes van waarheid en broekjes van gedachten-diepte, die hier voor arme, verkleumde mensenkinderen klaar liggen, onder haar goede handen vandaan kwamen. Meer dan voor ieder ander geldt voor de dichter het: ‘charité bien ordonnée commence (dit woord cursiveer ik) par soi-même’; maar waar het merendeel dezer verzen mee is begonnen, het is helaas de blunder waarmee het eerste gedicht al aanvangt:

Ik weet: abstracties zijn meer dan persoonlijkheden en een Idee staat boven vreugd en leed -

Op dit ‘ik weet’ antwoordt zo prachtig Van Eedens: ‘O kon ik slechts gevoelen wat ik weet’ - En hiermede roep ik de dichteres vaarwel toe, en wend me naar het kleine meisje, dat haar onschuldige maar dwingende kinderblik zo nu en dan uit deze verzen, op-eens tot poëzie betoverd, opslaat. Ziehier de eerste drie strofen van een gedicht dat ‘Laren’ heet:

Ik mag wel die regenzomers
als de wind door de lovers suist
en door de toppen der boomen
een ernstig lied verruischt.

En ik denk aan mijn kinderjaren
in den tuin van Groenendaal
aan de sparrenstraatweg in Laren,
een dorpstuin wat simpel en schraal.

Ik ruik weer de vochtige aarde
en de phloxengeur langs het pad,
en de appeltjes die ik bewaarde
en in mijn boezelaar had.

[p. 390]

Na twee zwakkere en overbodige coupletten eindigt het gedicht zo ontroerend en eenvoudig:

aan de punt van den tuin, verloren
in het machtige windgeluid,
stond een peinzend kind te hooren
naar het lied van de eeuwigheid.

Hoeveel beter dan de denk- en grübel-poëzie zijn op eens telkens de verzen van natuurbeschrijving! Maar het is alsof de dichteres daarvoor een innerlijke belemmering van strevende geestkracht moet te boven komen. In sommige verzen, ofschoon hun onderwerp aan de natuur is ontleend, is dit toch niet geschied: de belemmering bleef, in de vorm van een soort geestigheid, van aardige waarneming, van zucht tot gemakkelijk symboliseren, aanwezig. Dit bederft nog gedichtjes als ‘Het egeltje’, ‘Crocussen’, ‘Aan Lizzy Ansingh’, ‘Het weerlicht’, ‘Pijnboomen’, en andere, die, als ze minder leuk en mooi hadden willen zijn, voldoende ontroerde bezieling bevatten om oneindig beter te slagen dan ze thans deden. Het overwinnen van deze belemmering lukt de dichteres alleen, als zij niet slechts een objectieve natuurweergave schrijft, maar tevens zichzelve daarin weet te plaatsen. Aanlopen daartoe, hunkeringen daarnaar, zijn gedichten als ‘Herinnering’ en ‘Het oude huis’, die tot de beste van de bundel behoren, maar nog meer stemming blijven dan uit directe autobiografie voortkomen, en daardoor misschien zoveel minder ontroeren dan het bovenaangehaalde ‘Laren’.

Men zou haar willen aanraden: schrijf nooit wat je gedachten denken en schrijf pas wat je ogen zien, wanneer landschappen, bloemen, huizen en jaargetijden voor je opdoemen met de smeltende toe-eigenende tederheid van jeugdherinneringen. In een sentimenteler eeuw dan de onze was dit gemakkelijk geweest, maar er zijn altijd harten die luisteren wanneer gij waarlijk zingt. Werk voort in de trant van ‘Laren’, van ‘Een oude prent’ en

[p. 391]

‘Der Strauss’. - Laat de grotere dichters stadsmensen of monniken worden, als de noodzaak van de tijd, een bloedsintellectualiteit, een heimwee naar het eeuwige, een enorme constructie-zucht, hen daartoe drijven. - Alle mensen, zij ook, zijn dankbaar als buiten de poorten ‘the poetry of earth’ onvermoeid uit het groene land opstijgt. - Wie wetenschap vermeerdert vermeerdert smart, en gij hebt het gelukkige deel van Maria gekozen, Jan Prins, Beversluis, Margot Vos, Marie Cremers; geef steeds zuiverder en helderder uw verrukkingen, geef ze persoonlijker dat wij ze als mensen meevoelen, en bewaar daarbij uw talenten rein en ongerept. Gij zijt een groot en verfrissend bezit, een dorpsherberg, een landelijke koelte, een dauw, een bron van helder water. - Zij uw enige zorg onbezorgd te zijn wat ge zijt, zij uw enige doel uw natuur. - O welk een zware taak Pallieter en Zarathustra te vermijden! - Lees Wordsworth en Shelley, en van de anderen slechts wat u aantrekt, o gij leliën des velds, die heerlijker bekleed zijt dan Salomo in al zijn pracht. - Gij kunt zelf niet weten hoe kostbaar gij zijt, maar laat u daardoor niet ontmoedigen. Twijfel niet. Gij hebt reeds gevonden. Zoek niet. Want als ge zoekt, zult ge niets dan bitterheid, grote bitterheid, vuile stadsstraten, redactiekamers, bibliotheken en in uzelf en anderen nijdassigheid en wrevel vinden, die voor anders-aangelegden vagevuur zijn, maar voor u de hel zelf; - gij, in wier vermogen het ligt, ons de hemel op aarde te brengen.