Verzameld werk II. Kritisch en verhalend proza

Erts
Letterkundige almanak 1926

De opzet van deze almanak is alleraardigst: men vraagt aan elk der letterkundigen die in de laatste vijftien jaar op de voorgrond getreden zijn een kleine ongepubliceerde bijdrage, een omvang van ongeveer vier bladzijden niet overschrijdend. Men verkrijgt dan een verzameling verzen, essays, fragmenten van drama's en proza, die niet alleen wat men noemt een tijdbeeld geeft, maar tevens iets van de naaste toekomst laat gissen; we krijgen een neus-vol van hetgeen er broeit en gist en kookt op de schrijftafels. En inderdaad, deze almanak heeft het genoegelijke van die gezellige restaurants waar men, terwijl de hors-d'oeuvre genoten wordt, de koks bij het open vuur de hoofdschotel ziet bereiden.

[p. 379]

Zeven-en-veertig schrijvers hebben bijdragen afgestaan, een veertigtal zonden tevens hun portret, de samenstellers zorgden voor korte bibliografieën en levensberichten in een index, en het geheel vormt een boekje, zonder veel pretentie, waar ik nu al meer dan een avond met plezier en profijt in blader.

Op de uitgave zelf, als uiterlijke verschijning, zijn nogal aanmerkingen te maken. De portretten zijn lang niet alle voordelig afgedrukt en hun plaatsing in het boekje, niet bij de bijdragen maar tussen de vellen, is misschien goedkoper maar niet overzichtelijker. Van Uytvancks schilderij van Marsman wordt geen recht gedaan door de reproduktie die we er hier van vinden, Keuls is niet zo'n Spanjaard als de afdruk in sombere olie van zijn portret doet vermoeden, noch is, naar ik denk, Richard Minne zulk een zwart-gallig film-baron. Jan Prins, met Nine van der Schaaf op zijn rug, illustreert enige bladzijden van Plasschaert, terwijl Van Vriesland, het laatste portret en de enige zonder keerzijde, geresigneerd het slechte gedicht van Hendrik de Vries dat tegenover hem staat tot de voet der pagina schijnt door te kunnen lezen. Het omslag, met groene en witte Tuschinsky-motieven, is zonder twijfel ‘made in Germany’ en gelukkig afneembaar.

Maar het ergste is de vertraagde verschijning. Ligt het in de bedoeling zulk een almanak ieder jaar samen te stellen, dan zorge men, behalve voor de nodige verbeteringen in de uitvoering, vóór alles voor een sneller expeditie. Zulk een boekje, wil - het zijn doel bereiken, moet rekening houden met het feit dat, zoals kinderen slechts in een bepaald seizoen knikkeren en touwtjespringen, het ‘grote publiek’ slechts in de laatste twee maanden van het jaar boeken schijnt te kopen. Dit boekje, ware het ten minste twee weken vóór Sinterklaas verschenen, had een geheel ander succes gehad dan het thans wel zal hebben. Men bedenke, dat toch zeker juist een almanak een boekwerk is, dat voor de tijd en niet voor de eeuwigheid geschreven wordt. Het moet zijn, evenals de almanaks van Duitse uitgevers, een verzameling ‘staaltjes’, gevolgd door een index van

[p. 380]

boeken-titels, waarmee kooplustigen zich gedurende het boeken-seizoen oriënteren kunnen.

Om tot de inhoud over te gaan, een kleurloze samenstelling had misschien meer ruimte moeten gunnen aan de romanciers en vooral aan de romancières, die de laatste jaren onze tafels van lectuur hebben doen druipen. We vinden hier natuurlijk Van Genderen Stort, de schrijver van ‘Kleine Inez’, met de aanvang van een nieuwe roman, we vinden de te weinig bekende Frits Hopman, met een uitstekende ‘short story’, Gabriëlle van Loenen met enige goed-geschreven bladzijden en J.W. de Boer met een wel tè kort fragment. Maar waarom niets van ‘the big book builders’ als Jo van Ammers-Küller, Emmy van Lokhorst, Jo de Wit, Van Hille Gaerthé, Annie Salomons, A.M. de Jong, Karel Wasch, Marie Schmitz, enz.? Figuren als Elisabeth Zernike, Herman de Man, Jan van Oudshoorn, Madeleine Böhtlingk, hadden toch zeker niet mogen ontbreken.

De aandacht der samenstellers van de almanak is vooral gericht geweest op onze moderne poëzie. Men vindt er een nieuw gedicht van Geerten Gossaert, die sedert de bundel ‘Experimenten’, welke inmiddels vijf drukken beleefde, geen poëzie meer zien liet; men vindt er ‘Oude verzen’ van Werumeus Buning en dat prachtige gedicht ‘In memoriam patris’ dat ik reeds uit ‘De Stem’ kende, dat prachtige gedicht, zo uitzonderlijk tussen Bunings werk dat meestal ontroert door de diepe zang waarmee de stem het woord peilloos geheimzinnig maakt, maar zelden zoals hier in verschrikkelijke directheid, zonder andere melodie dan een onverbiddelijk aangeslagen ritme, zich uitsprak. Men vindt er twee gedichten van J.C. Bloem, die op gelukkige wijze tegenspreken dat deze fijne en zuivere dichter na zijn bundel ‘Het verlangen’ zou blijven zwijgen. Men vindt er, van Jan Prins, een fragment, Javaanse legende, een inleiding tot een waarschijnlijk lang verhalend gedicht over de omzwervingen van Indra's dochter op aarde, de eerste maal naar mijn weten dat deze dichter een psychisch, althans bovenzintuigelijk, gegeven opvat, en waarin hij weder die edel-tedere, ziel-doordrenk-

[p. 381]

te sfeer om de landschapsbeschrijving weet heen te smelten die zijn beste gedichten reeds sedert ‘Tochten’ kenmerkt; - men vindt er enkele ‘kwatrijnen’ van Anthonie Donker, een jong dichter maar waarlijk een dichter, die begrijpt wat kwatrijnen zijn en, in tegenstelling tot de hagelbuien van vier-regels die tegenwoordig onze tijdschriften onbegaanbaar maken, in deze uiterst-moeilijke vorm inderdaad poëzie weet te schrijven. - Maar ik kan hier onmogelijk alle dichters noemen, tot-en-met Halbo C. Kool (geboren, als de index zegt, in 1908!) die aan deze almanak medewerkten en wijs nog alleen op P.N. van Eycks uitstekende strofische weergave van de bekende Perzische legende ‘De tuinman en de dood’, die wel in geen bloemlezing meer ontbreken zal.

Onder de essayistische bijdragen vallen terstond in het oog twee voortreffelijke karakteristieken van Dirk Coster over Johan de Meester en Maxim Gorki. Daarna moet de goed-geschreven studie van Gerard Bruning over Holbein genoemd worden, die echter m.i. duidelijker zegt wat Holbein niet was dan wat hij wel was; het woord ‘Middeleeuwen’ wordt er meer als leus dan als begrip in aangewend (Evenals de woorden: geestelijk, kosmisch, synthetisch, moest dit woord bijvoorbeeld voor tien jaar verboden worden). Verder troffen me twee theoretische uiteenzettingen over schoonheid in moderne poëzie, door Houwink en Scholte, beide misschien op wat al te abstracte wijze ernstig en onbeholpen op zoek naar fundamentele waarheden.

De voornaamste attractie blijven natuurlijk de portretten. Zij vormen een uitstekend materiaal over het type ‘letterkundige’ van deze tijd. Iedere bibliotheek moet zich alleen al daarom dit boekje aanschaffen.

Met welke gevoelens zal ons nageslacht deze beeltenissen bezien?

P.S. Wandelende met de dichters A. Roland Holst en J.C. Bloem, kwamen wij over deze almanak ‘Erts’ te spreken.

[p. 382]

A. Roland Holst: ‘Zullen wij er een samenstellen en hem dan “Klets” noemen?’

J.C. Bloem: ‘Neen, we noemen hem “Slakken”.’