Verzameld werk II. Kritisch en verhalend proza

[p. 352]

Marie W. Vos
‘Opgang’

Een klein bundeltje zwakke, zeer zwakke, natuur- en gemeenschapspoëzie door een jonge dichteres die weinig geeft maar uit een goed, een zeer goed hart. ‘Gute Leute, schlechte Musikanten’, zei Frederik de Groote al.

De jonge S.D.A.P.-romanschrijver, A.M. de Jong, recensent van ‘ Het Volk’, die onlangs een boek genaamd ‘ Het verraad’ moet gepubliceerd hebben dat de moeite van het lezen overwaard is, schrijft bij deze verzen een korte, maar geestdriftige voorrede. Hij zegt dat de poëzie van Marie W. Vos geen aanbeveling van node heeft - ‘Goede wijn behoeft geen krans’, Stoett-ert hij, en: ‘Ik geef haar alleen een gelukwens mee’, Kol-lewijn-t hij even verder, ‘een woord van warme sympathie. Al het overige zullen de verzen zelf doen.’ Dit ‘al het overige’, als aanvulling van een gelukwens van ik, A.M. de Jong, is gewoon-weg kostelijk!

Bestaat er een jonge socialistische poëzie? Ja, volgens Poelhekke, die in zijn boek ‘ Lyriek’ er een geheel hoofdstuk aan wijdt; - neen, volgens Coster, die in zijn bloemlezing ‘ Nieuwe geluiden’ niets dergelijks opneemt en er in zijn bekende inleiding niet van rept. Ja, volgens mijn inzicht, maar men moet haar ergens anders zoeken dan waar men haar denkt te vinden. Ik zal u straks zeggen waar.

Is socialistische poëzie eigenlijk geen ‘contradictio in terminis’? Sluit het wezenlijk begrip poëzie, als herschepping dezer wereld in de persoonlijke ziel van de dichter, het begrip gemeenschap niet uit? Inderdaad, poëtische aandrift en scheppingskracht zal niet anders dan individualistisch kunnen zijn; maar het is alleen wanneer we naar het onderwerp, de onderliggende levensinhoud, onze aandacht richten, dat we, dus buiten het gebied der eigenlijke poëzie, dus als het ware vóór de aanvang daarvan, soms een zo sterke werking van gemeenschapsdenkbeelden in de dichtende mens waarnemen, dat het is alsof deze

[p. 353]

nog in de materie van het gedicht zelf voortleven. Het sterkste voorbeeld hiervan in onze huidige dichtkunst is ‘Het klein heldendicht’ van Herman Gorter, mijns inziens zijn meesterwerk. Hier is het alsof het onderwerp zelf zich onder woorden gebracht heeft, als in een oud verhalend lied.

Een andere vorm van socialistische poëzie, meer met de nadruk op poëzie, waarin dus het onderwerp minder de levens-inhoud maar meer de individualistisch-dichterlijke bezinning daarvan is, een bezinning die het socialistische echter als resultaat en ideaal wil aanvaarden, is te vinden door het gehele werk van Henriëtte Roland Holst. Het sociale element is hier in de gedachten, het persoonlijke in de gedichten primair. Dit geeft een conflict, een tragiek, een innerlijke worsteling, een voortdurend stempel van echtheid. Van Collem is, voor zover ik weet, haar enige volgeling, hoewel reeds bij hem het socialistisch element meer een van buiten af vastgezette overtuiging dan een dichterlijke bezinning is.

Voor een laatste vorm van sociale poëzie, is dit element niet meer dan een uiterlijkheid. De poëzie wordt propagandistisch, kiest onderwerpen die toevallig werklieden-milieus, vak-helden en stakings-heiligen in een verheven daglicht stellen. De poëtische vorm is hier een allerbanaalst aureool om een opgeschroefde idealiteit.

Marie W. Vos schrijft hymnen op smeden en rode broeders alsof het natuurverschijnselen zijn. En inderdaad, de afstand naar natuurpoëzie, à la Bastiaanse, Scheltema en anderen, is slechts één stap. Het onderwerp, immers, is onverschillig voor deze gedichten die geen eigen materiaal hebben en dus moeten gevoed en aangedreven worden door bewondering voor iets dat schoon en goed, dat althans schoner en beter dan menselijkheid is. En daarin voorziet altijd de natuur, het landschap met de bomen, de vogels, de wolken en de simpele mensen.

De echte socialistische poëzie van onze dagen, de ‘moderne’ socialistische poëzie als men wil, wordt geschreven in de groep der zogenaamde jong-katholieken. De gedichten die Coster

[p. 354]

van Jan Engelman, in de tweede druk van zijn bloemlezing, opnam, zijn hiervan de beste en uitstekende voorbeelden. In deze gedichten smelt de persoonlijkheid van de dichter in de persoonlijkheid, het innerlijk leven, van de man uit het volk. Engelmans materie is niet langer een gedachte-projectie, maar de directe werkelijkheid zelf, die hij, door grote nadruk te leggen op de bewustheid van de onderdrukte tegenover zijn eigen leven, naar alle zijden als het ware poreus maakt waardoor het gedicht plotseling als van binnen uit de werkman geschreven schijnt te zijn. Hier dus niet iemand die het volk toezingt, niet iemand die over gemeenschaps-problemen mijmert, maar iemand die om zo te zeggen volk wordt en daarvan poëzie maakt. Voor hem is het onderwerp, zoals in alle waarachtige poëzie, geen object maar subject.