Verzameld werk II. Kritisch en verhalend proza

Martien Beversluis
‘De ballade van de vleermuis’

Dit is een lang dichtsel, in vijf zangen met een slotzang, waarin de afwaartse levenswandel van een vrouw, die men zo aardig en begrijpelijk een nachtvlinder had kunnen noemen, vergeleken wordt met de sombere tocht van een vleermuis, door de kilte van de nachtelijke adem weggezogen van haar veilige schuilplaats. Zij wil een prooi worden van het leven en wordt het. Alles is naargeestig en onbegrijpelijk, want telkens als we nu eens iets duidelijks over het meisje willen vernemen, fladderen er vleermuizen tussen haar en ons (wat een eindeloze nadruk

[p. 349]

wordt op deze vergelijking, die echter tot geen diepere betekenis aanleiding geeft, gelegd!) en het verwarde krassen maakt de toch al niet luide, neen, veeleer geheimzinnig fluisterende, van tijd tot tijd à la Rilke slavisch weke, dan weer à la Bles nonchalant hese, stem van de dichter onverstaanbaar. Eindelijk, als we het goed begrijpen, is het vleermuize-meisje in een soort ‘Deca’-dancing binnengedwarreld, waar echter de jazz-band niet een verrukkelijke fox-trott deed horen, maar terwille van de tragiek des levens naar motieven van Saint-Saëns' Danse Macabre improviseerde. Zij ontmoet de dood tussen de dansenden:

Te midden schuifling en gelach
was hij de dood die niemand zag,
was hij het vochtig licht der oogen,
de zachte stem, de zachte logen
de vreemde lust die nederblikte,
de koele nachtwind die beschikte,
te midden schuifling en gelach
was hij de waanzin die verstikte,
was hij de dood die niemand zag

Welk een kostelijke gelegenheid om eens een goed sonnet te schrijven heeft Beversluis zich laten ontgaan! Alles omtrent het meisje had hij in twee kwatrijnen kunnen uitdrukken en voor een visie van de vleermuis, kort, abrupt, zonder overgang, niet vergelijkend maar suggererend, niet evenwijdig maar overtreffend, was de langzaam-bewegende vorm der terzinen als geknipt geweest. En in veertien regels had hij ons doen behouden hetgeen we thans in veertig strofen voortdurend kwijt raken! Gij ziet alweer, het waarlijke onderwerp van poëzie is niet een levensinhoud, maar een vorm daarvoor. Niet het wàt maar het hòe kost hoofdbreken. Want op welke wijze zouden wij het wàt kunnen weten, vóórdat het gedicht, dat het uitdrukt, nog ontstaan is? Maar het hòe ontspringt in ons, tegelijk met het begin van het gedicht, en dat is de leest waaraan wij ons te houden hebben.