Verzameld werk II. Kritisch en verhalend proza

Jan R. Th. Campert
‘Verzen’

De ‘botanisten’ noemde ik indertijd, tien-twaalf jaar geleden, de schare jonge dichters die na het verschijnen van Stemmen en Vergeten Liedjes allemaal à la Boutens schreven. Het gebotaniseer was destijds oprechter en algemener dan nu, was meer een uiting van onomwonden discipel-schap, een onbeholpen bewondering, dan zoals thans soms nog een opzettelijk navolgen van een technisch procédé waarmee gestreefd wordt naar een ijle hooggestemdheid van dictie, naar een zekere wereldvreemdheid van sentiment, en de grootste botanist, Andries de Hooghe, was tevens een groot dichter en heeft prachtige verzen geschreven in deze merkwaardige taal. Om van Boutens zelf niet te spreken, die met dit aparte en hem geheel eigen instrument wonderen, ja letterlijk, wonderen voortbracht.

Onvermengde botanisten zijn schaars geworden. Gossaert, Leopold, A. Roland Holst en zelfs Van den Bergh zijn met nieuwe talen tevoorschijn gekomen en de jonge dichters hebben tegenwoordig heel wat meer ‘embarras du choix’ en mogelijkheid tot variatie dan in de tijd toen Hélène Swarth en Scheltema spreektaal schreven en alleen Van de Woestijne en Verwey lieten merken hoe het ook anders kon.

Jan Campert botaniseert, schoon hier en daar met een schering Roland Holst en een inslag Gossaert.

[p. 337]

 

Duiz'lend met Uw blinden slaap betogen

 

Wankel ik het scheem'rend pad,

 

zie ik, nog van U bevlogen,

 

al de dingen, die 'k vergat:

 

 

 

D'ochtend-zon, het gras, de stille boomen

 

en de waat'ren van de lucht,

 

die de eindeloosheid zoomen,

 

waar gij achter zijt gevlucht.

Had hij maar in al zijn verzen de ‘vergeten dingen’ terugzien. Meestal verglijden zijn klaarblijkelijk te gemakkelijk geschreven gedichten naar een mystiek gemijmer zonder veel verdere inhoud dan waartoe het taalgebruik hem direct schijnt te dwingen.

Want zijn dichterlijkheid is geheel een passieve geestesgesteldheid. Hij laat gaarne toe overmeesterd te worden door zijn gevoel, echter niet langer dan tot het moment van schrijven. Alles is dan eensklaps verdwenen en een bewuste wil zoekt terug naar hetgeen spoorloos verzonk. Ik bespeur aan zijn aard van schrijven dat hij te veel, dat hij bijna met wanhoop te veel schrijft. Het schrijven wordt dan op zichzelf een stemming die hoe langer hoe moeilijker met het gevoel ingeschakeld wordt. Ten slotte kan men om in zo'n schrijftoestand te geraken zichzelf willekeurig daartoe instellen, bijvoorbeeld door het hoofd in de linkerhand te steunen of door een stukje kwatta te eten. Maar meestal schrijft men dan geen gedichten, maar men schrijft als het ware achter een gedicht aan, dat telkens onder het net der woorden in de diepte wegzinkt, of als een zilveren vis vlak daarnaast opspringt.

O, blind geheim, dat mij verrast, verraadt.
O, zoete logen, die mij begenadigt,
ben ik wel ooit van Uwe zwijm verzadigd,
voordat dit hart vergaat en niet meer slaat?

[p. 338]

De laatste regel die niets dan retoriek is, weggedacht, geeft deze strofe in de vorm van iet-wat te schone grootspraak toch een eerlijke bekentenis van een soort onmacht tot machteloosheid, de vergeefse zucht schrijvende toch overmeesterd te blijven. Er schuilt een echte dichterlijkheid onder Camperts zachtzinnigheid en misschien een tragiek onder zijn pedanterie, en ik hoop, dat de Muze hem verhoren zal zodra hij ernstiger werkt en bidt.