Het conflict begint met de mens, die van zijn ideeën
werkelijkheid maakt. En het was juist daarin, in deze verwerkelijking, dat haar
vroeger werk te kort schoot. Haar figuren en mensen bleven onwerkelijk, ze
bleven ideeën-dragers, zodat eerder de werkelijkheid tot een idee werd
opgevoerd dan een idee in de werkelijkheid gebracht.
Het is nu het bijzondere van dit laatste werk ‘Het offer’, dat hier deze tekortkomingen zijn uitgesloten,
omdat wat vroeger, in de conventioneel-dramatische vorm, een fout bleef, hier
in dit merkwaardig werk juist een typerende kwaliteit werd. Want naar
dramatisering is in het geheel niet gestreefd. Er is hier eigenlijk geen
handeling, er is hier geen ‘spel’, er zijn geen persoonlijke figuren. Geen
poging tot conflict, geen strijd, geen partijen. Als het stuk aanvangt zijn de
problemen reeds uitgevochten, en een lied wordt aangeheven, een samenstelling
van stemmen, die zich door zang en tegenzang tot bewuste zekerheid der zege
opvoeren en tot innerlijker kracht ontroeren.
In de gewone zin is dit geen dramatisch gedicht te noemen, al heeft het
daarvan de uitwendige vorm. Ik zou het een oratorisch gedicht willen noemen.
Het is als een tekst van een groot oratorium. En dit oratorium wordt in de
eerste plaats gevormd door een voortdurend-aangehouden geweldig koor waaruit,
als uit een achtergrond van zang, de enkele stemmen der solisten soms opkomen,
eenzaam en peinzende en zich beradende, om later weer, hun rijper wijsheid
meedelend, in het koor terug te zinken. Deze enkele stemmen schijnen alleen
aangebracht om met de inwendig-bevende kracht van hun opklinken de grote zang
van het koor met dieper gloed te doordringen.
Het stuk speelt in Sovjet-Rusland tijdens de eerste winter der
revolutie. Deze toneel-aanwijzing is mijns inziens van weinig belang. Het had
ook in een ‘phalanstère’ van Fourier kunnen spelen, ook, enige jaren geleden,
tussen Münchener studenten. Plaats en tijd zijn onverschillig. Wij zijn waar de
nieuwe vrijheid aanvangt, op het doorbraakpunt der nieuwe gedachte, en de
gehele handeling bestaat uit het ontwakend opstaan van dit
Auteursrechtelijk beschermd