Verzameld werk II. Kritisch en verhalend proza

Herman Salomonson
‘Bomston’

Het boek van Herman Salomonson ziet de oorlog van de andere kant. We zijn in een wereld van diplomatie en intrige. De geest van oorlog maakt misdaden wakker, maakt avonturen mogelijk. De gril van een vrouw kan iemand naar het front sturen, als ze zich van hem wil ontdoen. Geheime relaties en conferenties weven 'n verstrikkend web om de wereld. Een geringe daad beschikt over duizend levens, maar ze kan slechts het gevolg zijn van talloze verwikkelingen, ze is slechts mogelijk als het resultaat daarvan. Zo is juist de hoogste leiding der wereld machteloos ineengestrengeld, en wie in deze verwarde draden grijpt, zoals de oude professor, zoals de markies ex-koloniaal, wordt reddeloos omstrikt. Want deze draden zijn diep in de historie, onuitrukbaar vastgehecht.

De hoofdpersoon, die wat hij van deze stille gruwel heeft begrepen aan een vriend mededeelt, is van de ontzettende fascinatie daarvan 'n wijs en stil man geworden. De fout van het boek is, dat hij niet zelve in de verwikkelingen betrokken wordt, zodat, daar het slechts als een wederverteld verhaal ons ter ore komt, veel van het directe en hevige verloren gaat. Ware de held metterdaad meer een held geweest, dan was het boek tevens niet met een zo hulpeloos slappe stemming geëindigd, als thans het

[p. 66]

bezoek aan het eenzame Zweedse kasteel geeft. Het ene verhaal sluit in het andere, gelijk Japanse doosjes, maar ten slotte komt er niets. Bij Japanse doosjes echter vindt men dan vaak een kostbaar miniatuur-beeldje, een verdorde bloem. Het is al genoeg als de bodem van het laatste doosje fraai beschilderd of bewerkt is. Maar hier vindt men niets, en dat is altijd een teleurstelling.

De beide Hollandse oorlogsboeken ontleenden veel aan Franse originelen. Bij Van Bruggen wees ik op Romains. Ik vind in zijn stijl en werkwijze ook veel van Barbusse. Het blijft echter bij invloeden. Salomonson daarentegen heeft Pierre Benoit, de schrijver van ‘Koenigsmark’, ‘L'Atlantide’, met zoveel profijt gelezen dat het hem tot navolging stemde. Maar de talentvolle imitatie is dan toch van waarde.