Pieter Marits. Lotgevallen van een Transvaalse boerenjongen

Hoofdstuk V
Het zendingsstation Botschabelo

‘Waar tob je over, jonge man?’ vroeg de volgende morgen de zendeling aan Pieter, zodra zij elkaar begroet hadden.

Pieter vermeed de blik van de vriendelijke, oude man. In gedachten verzonken liet hij zijn blik gaan over het landschap, dat in de morgenzon schitterde.

‘Kom, je bent niet dezelfde Boerenzoon van de vorige dagen. Waarom antwoord je mij niet?’

Nog bewaarde Pieter het stilzwijgen.

‘Je gezelschap was mij steeds aangenaam,’ vervolgde de zendeling, ‘ik wil graag bekennen, dat ik baas Van der Goot dankbaar ben voor zijn aanbod, om jou aan mijn gezelschap toe te voegen. Ik vrees echter dat je nu naar je familie begint terug te verlangen. Als dat zo is, keer dan terug.’

Pieter Marits beet zich op de lippen. ‘Ik keer niet terug,’ bromde hij.

‘Kom, kom, wat is dat nu? Verlang je niet naar je moeder, je broers en je zusters?’

De jongen schudde opnieuw zijn hoofd.

‘Nu dan,’ hervatte de zendeling, ‘ik begrijp het. Je maakt je ongerust over de verdwijning van de Zoeloes. Kom, spreek op, heb ik gelijk of niet?’

[p. 32]

Nu keek Pieter Marits de grijsaard in de ogen en zei: ‘Ja, ik was door baas Van der Goot belast met de bewaking van de Zoeloes en nu ze weg zijn, kan ik nooit meer terugkeren.’

‘Nooit meer terugkeren? Waarom niet?’

‘Omdat ik mij schamen moet, geen antwoord te kunnen geven als mij gevraagd wordt, waar zij gebleven zijn.’

‘Zeg de waarheid: Vertel, dat de Zoeloes tijdens een hevig onweer gevlucht zijn. Jij hebt daaraan geen schuld.’

Pieter trok de schouders op. ‘Dat is geen verontschuldiging,’ antwoorde hij. ‘De Zoeloes, waarop ik had moeten passen, zijn weg. Terugkeren is nu onmogelijk.’

Vergeefs spande de zendeling alle krachten in om de jongen tot andere gedachten te brengen. Pieter luisterde aandachtig, maar hij bleef bij zijn voornemen.

‘Houd me bij u, mijnheer,’ zei hij eindelijk. ‘U mag ik gaarne lijden en ik zal met genoegen bij u blijven. Misschien doet zich een gelegenheid voor, dat ik mijn land een dienst kan bewijzen, die mijn fout weer goed maakt. Dan kan ik terugkeren, eerder niet.’

De zendeling gaf het op, om verder bij hem aan te dringen. ‘Deze jongen heeft een ijzeren kop,’ zei hij bij zichzelf, ‘en hoe meer tegenstand hij ondervindt, des te meer zal hij trachten zijn wil door te drijven.’

‘Eén ding moet je nog bedenken, Pieter,’ sprak hij tenslotte. ‘Veel leed, dat de mens zich aandoet, ontstaat uit eigen trots en is groter dan alle smart, die het noodlot over hem brengt.’

Na deze woorden wendde de zendeling zich tot Christiaan, die met de eerste van de teruggevonden ossen kwam aanlopen. Pieter steeg in het zadel en reed uit, om de knechten te gaan helpen. De ossen waren ver verstrooid en heel wild en onhandelbaar geworden. Want gedurende de nacht waren ze door wilde dieren overvallen en twee van hen waren nergens meer te vinden. Van twee andere lagen de overblijfselen in het zand.

Toen de met vier koppen verminderde stoet eindelijk was ingespannen, liet de zendeling de richting van de vorige dag weer inslaan en Pieter, die vroeger achteraan had gereden, ging nu vooraan. Na een uur begon het landschap levendiger te worden; menselijke woonplaatsen vertoonden zich en tussen gedeelten van door de natuur aangelegde bloementuinen doken bebouwde velden op, waarop koffie, suiker, katoen, rijst, maïs en gerst waren geteeld. Men was in het district Lijdenburg; landwegen, die wezen op een drukker menselijk verkeer, vergemakkelijkten nu de reis.

Tegen de avond naderde de stoet een grote hoeve, waar de zendeling besloot te overnachten.

Pieter Marits reed vooruit, recht op het woonhuis toe, dat met zijn welgepleisterde en met krullen versierde voorgevel voornaam afstak bij de lemen hutten van de zwarte ondergeschikten. Toen hij naderkwam, ging de huisdeur open en trad een man naar buiten. Hij was

[p. 33]

groot en fors, had een grijze baard, en een kort pijpje in de mond. Met de handen in de zakken monsterde hij de aankomenden.

‘Goedendag, oom!’ riep de jongen, naar de gewoonte van 't land.

‘Goedendag, neef!’ antwoordde de Boer, zonder zich te bewegen.

‘Wilt u ons vannacht huisvesten?’ vroeg Pieter.

‘Wie ben je en waar ga je heen?’ vroeg de Boer.

Nu kwam de zendeling naderbij en gaf hem de gevraagde inlichtingen over het doel van de reis.

De Boer reikte de zendeling de hand en nodigde hem uit binnen te komen.

De zendeling en Pieter traden de kamer binnen, waarvan de vloer uit vastgestampte leem en koemest bestond. Op een van de ijzersterke, houten stoelen zat een vrouw, die door de gasten beleefd als tante werd toegesproken. Zij was een flinke vrouw met een groot glimmend gezicht. Naast haar zat een volwassen dochter, met blauwe ogen en blond haar, die de groet van de gasten beantwoordde, zonder op te zien van haar werk, dat in het lappen van een leren broek bestond. Een knaap van tien jaar was bezig uit hout een olifant te snijden.

De Boer ging naar een kast, haalde een fles en een glas te voorschijn en verwelkomde de gasten met een ‘zoopje’. De vrouw verliet daarna de kamer, om voor het avondeten te zorgen.

Toen op de grote, zware tafel gebraden rundvlees en schapenvlees met maïsbrij dampte, traden langzamerhand zeven volwassen zonen, die van het veld kwamen, binnen; zij waren allen minstens zes voet groot, breedgeschouderd en bewogen zich langzaam en waardig. Daarop verschenen vijf dochters, die uit de keuken en de tuin kwamen. Ze hadden rode gezichten en grote, harde handen. Bovendien kwamen nog vijf zwarte meiden, in roodwollen rokken, binnen en namen plaats bij de deur.

De baas ging aan het hoofd van de tafel zitten en nodigde de zendeling uit, naast hem plaats te nemen. Nu zette de baas de hoed af, sloeg de Bijbel met koperen beslag, die voor hem lag, open en las een psalm voor. Hij las langzaam en plechtig en allen luisterden met aandacht. Daarop sloeg hij het boek toe en de maaltijd begon. De familie zat om de tafel en de zwarte meiden bedienden. Ieder had een bord, maar behalve gastheer en gastvrouw, hadden slechts de gasten een vork en een mes. De zoons haalden hun zakmessen voor de dag, zetten ze op hun schoenzolen aan en sneden daarmee hun vlees. Allen aten massa's van de maïsbrij. Na het eten presenteerden de meiden prachtige vruchten: sinaasappelen, perziken, vijgen en druiven en daarop werd het dankgebed uitgesproken.

De reizigers sliepen deze nacht heerlijk, in werkelijke bedden.

Vóór ze de volgende morgen verder trokken, liet de gastvrije baas hun nog zijn bezittingen zien en toonde hun met bijzondere trots zijn struisvogelteelt. Hij had bij de honderd van deze grote vogels

[p. 34]

op een grote omheinde plaats bijeen. De dieren wandelden met hun lange benen en lange halzen deftig rond en keken nieuwsgierig naar de bezoekers.

‘Vroeger moest men deze dieren jagen,’ vertelde de Boer, ‘en de jacht was bezwaarlijk, omdat ze zeer scherp zien en snel ter been zijn. De Kaffers hadden een slim kunstmiddeltje om ze te verschalken. Ze verfden hun benen wit, zetten op hun schouders een zadel met struisvogelveren en hielden boven hun hoofd een stok, waaraan een hals en een kop van een struisvogel waren bevestigd. In de andere hand hielden zij boog en pijl. Zo slopen zij naar de kudde toe, en waarachtig, ze deden het zo, dat u zelf, mijnheer, op twee-, driehonderd pas afstand, niet had kunnen zien, of er een struisvogel of een peperkop aankwam. Maar de dieren werden langzamerhand zeldzaam en de struisvogeljacht werd een slechte affaire. Toen ging ik ze telen en we trekken hun de beste veren uit. Ze hebben het wel niet gaarne, omdat het pijn doet, en twee sterke mannen hebben grote moeite hen zolang vast te houden, als een derde hun de veren uittrekt, maar deze veren worden goed betaald.’

Na een rijkelijk ontbijt namen de reizigers afscheid van hun vriendelijke gastheer. Kaatje, de jongste dochter, bracht nog een mand met sinaasappelen aan de wagen, waarna deze zich in beweging zette.

Nog twee dagen ging het verder; de nacht werd weer bij een Boer doorgebracht. In de avond van de tweede dag echter kreeg Pieter de toren van de hoog gelegen kerk van Botschabelo in zicht. Langzaam besteeg men de kronkelende weg en toen lag het station voor hun ogen. Op de top van de berg lag het zendingsgebouw. Het was omzoomd met een ring van Kafferhutten. Verder beneden in het dal lagen talrijke andere hutten en hier woonde de gemeente, die uit drie verschillende Kafferstammen, de Basuto's, Bakopa's en Bapedi's was samengesteld en meer dan 1000 zielen, mannen, vrouwen en kinderen, telde. Pieter zag dan ook verschillende gezichtsvormen en kleurschakeringen onder het volk, dat buiten om de hutten rondliep. Voor het grootste deel waren het kinderen en oude vrouwen, daar de mannen en jonge vrouwen nog op het veld bezig waren.

In het verenigingslokaal heersten verrassing en vreugde, toen de grijze zendeling verscheen. Hij moest vertellen, hoe het hem al die jaren gegaan was. De superintendant zelf was aanwezig en bovendien verscheidene zendelingen met hun families. Botschabelo is het grootste van de zendingsstations in Zuid-Afrika en zetel van de superintendantuur.

Bij de avondmaaltijd werd besproken, waarheen de grijze zendeling zich het best zou kunnen begeven. Want hij had een vurige geest en hield er meer van naar de verste grenzen te trekken en de moeilijkste toestanden op te zoeken dan naar een gemakkelijke dienst om te zien. Een jongere broeder was pas uit Natal gearriveerd en vertelde, dat de politieke toestanden tussen de Engelsen, de Boeren en de Zoeloes zeer gespannen waren.

[p. 35]

‘En wat is er in Oosten?’ vroeg de oude zendeling.

‘Er wonen in de Drakenbergen een paar gevaarlijke rovers, die grote aanhang hebben,’ antwoordde de andere.

‘Wat zijn dat voor rovers en tot welke stam behoren zij?’

‘Dat is een hele geschiedenis,’ antwoordde de verteller. ‘Het zijn twee broers, voormalige vorsten van de stam van de Basuto's. Welke namen ze onder hun eigen volk hadden, weet ik niet, maar de Boeren hebben de oudste Titus de Afrikaan, de jongste Vleermuis genoemd, en onder deze namen zijn ze de schrik van de districten Utrecht, Wakkerstroom en Lijdenburg. Vroeger woonden ze in de Oranje Vrijstaat. Toen echter de Hollandse planters voortdurend in getal toenamen en zich van de grond meester maakte, waarop Titus en Vleermuis met hun onderdanen gewoon waren te jagen of hun vee te weiden, werden ze afhankelijk van de Boeren. Ze werden herders voor een grote grondeigenaar en hoedden jarenlang zijn kudden. Maar de Boer was een harde meester en eiste, op ongehoorde wijze, steeds meer van zijn onderhorigen. Hij, zijn zoons en zijn knechten sloegen de aanhangers van de voormalige vorsten met de zweep, schoten hen bij de geringste aanleiding dood, vermoordden hun kinderen en mishandelden de vrouwen. Toen het protest van de beide hoofden niets baatte, ontwaakte een wilde haat en op zekere dag weigerden zij uit te rijden om een kudde schapen te zoeken, die door Bosjesmannen was gestolen.

De Boer, die nu openlijk gehoorzaamheid geweigerd werd, ontbood de beide kleurlingen voor zijn huis. Ze verschenen, maar namen hun buksen mede en hielden deze achter de rug verborgen.

Toen de Boer hen zag aankomen, stormde hij onmiddellijk op hen af en sloeg de jongste - Vleermuis - met één slag van de sjambok tegen de grond. Titus legde toen zijn buks aan en voor de Boer ook hem had kunnen aanvallen, viel hij dodelijk getroffen voorover neer. Daarop gingen de beide zwarten het huis binnen. De vrouw van de Boer kwam hen vol angst tegemoet, want ze had de moord gezien. Ze wierp zich om genade smekend op de knieën. De zwarten beloofden haar te zullen sparen, maar eisten alle geweren en patronen, die in huis waren. Toen ze deze hadden, verdwenen Titus en Vleermuis met een aantal van hun voormalige onderdanen uit die streek en trokken over de Vaalrivier. Ze verborgen zich in de holen en kloven van de Drakenbergen en ondernamen van daar uit hun rooftochten. Ze zijn de schrik van een uitgestrekt gebied. Meermalen zijn commando's tegen hen afgezonden, de regering van de Vrijstaat en van Transvaal hebben een prijs op hun hoofden gezet, maar het is tot nu toe niet gelukt hen te vatten. Ze zijn moedig en hebben reeds in menig gevecht standgehouden.’

De grijze zendeling had opmerkzaam geluisterd.

‘Deze lieden zijn hard behandeld,’ zei hij. ‘Ik weet nu wat mij te doen staat. Ik wil mijn staf opnieuw opnemen en de weg naar Titus de Afrikaan en Vleermuis inslaan.’

[p. 36]

Dit besluit van de oude man veroorzaakte grote beweging onder het gezelschap en ze drukten allen hun verbazing uit. Ze wezen hem op de vele moeilijkheden, waarschuwden hem voor de gevaren van een dergelijke onderneming en trokken haar goede uitslag in twijfel.

Maar de oude man bleef bij zijn plan. ‘U vreest voor mijn leven,’ zei hij, ‘maar ziet u dan niet, dat mijn jaren ten einde neigen? Hoe kan ik ze beter besteden dan aan deze zending onder de wildsten van de heidenen?’

Op Pieter Marits had het verhaal grote indruk gemaakt, en toen allen zich ter ruste begaven, volgde hij zijn oude vriend en vroeg:

‘Ik mag toch weer met u mede, als u naar Titus en Vleermuis vertrekt?’

‘Neen, neen, volstrekt niet,’ riep de zendeling verschrikt uit. ‘Neen, dat gaat niet. Voor jou is deze onderneming te gevaarlijk. Ik zou het voor je moeder, noch voor je gemeente kunnen verantwoorden, je mede te nemen.’

Maar Pieter bleef aandringen. ‘Wie zal wild voor u schieten, als ik niet bij u ben? Wie zal er op de zwarten passen? En kan mijn buks u niet van dienst zijn onder de rovers?’

De zendeling keek de Boerenzoon ontroerd aan.

‘Ik zal er deze nacht over slapen,’ zei hij. ‘Denk jij er ook nog maar eens rustig over na en ga nu slapen. Goeden nacht!’