De heer van Jericho

[p. 36]

Hoofdstuk IV
Mathurin, de kok

OP den dag vóór Sint Cecilia werd telkenjare de kok Mathurin in de bibliotheek ontboden, waar de Heer van Jericho hem instructies gaf in verband met dezen zeer bijzonderen dag.

‘Zooals ge weet, mijn goede Mathurin, is 't morgen Sint Cecilia, en op dien dag stel ik hooger eischen aan uw kunstvaardigheid dan op de andere dagen des jaars. Ik weet echter dat juist gij opgewassen zijt tegen de moeilijkheden van uw stiel en dat niemand beter dan gij aan mijn eischen kan voldoen.’

Mathurin, evenals alle kunstenaars, bezield met een verklaarbare ijdelheid, dankte den Heer van Jericho met eenige ingetogen en waardige woorden voor dit compliment en verklaarde, dat hij vol aandacht was. Met de handen gekruist voor zijn comfortabel buikje, bleef hij stil staan en luisterde.

‘Ge hebt mij,’ vervolgde de baron, ‘toen ik op een van mijn zwerftochten met U in aanraking kwam, getoond, dat ge in staat waart een menu te componeeren, dat begint in een tintelende vreugde, afdaalt in het diepste gehenna en eindigt in een zee van licht. Dat was een kunstwerk, Mathurin, een groot kunstwerk.

Morgen echter is voor mij een groote dag in het jaar, een zeer ingrijpende dag. Ik wil dan een maaltijd genieten, die volkomen past bij de weemoedige herinneringen, die in mij wakker worden. De aard dier herinneringen, doet voor U niet ter zake: het zijn de mijne en zij blijven van mij. Bon.

[p. 37]

Er zal dus een maaltijd geserveerd worden in de eetzaal, een maaltijd voor twee personen. Het feit echter, dat de plaats aan mijne rechterzijde ongebruikt blijft, is het treffendste symbool van wat er in mij omgaat.

Nu zoude de domoor meenen, dat ik op zulk een dag geen grooten maaltijd zou willen genieten, dat ik een zilte en aschachtige spijs zou willen nuttigen met een glas schralen, zurigen wijn. Niets zou echter ongepaster zijn. Het verdriet is niet zuur of wrang en het gelijkt in niets op asch en zout. Het verdriet, de herinneringen aan droevige zaken, zijn rijk en groot. Hoe scherp eens ons hart en onzen geest getroffen werden, eens, na langen of korten tijd, komt het oogenblik, dat de geslagen wonde niet meer bloedt, dat ze zich gesloten heeft en een litteeken is geworden. Een litteeken nu, vereelt niet en blijft gevoelig. Ik ken menschen, die als tic hebben aangenomen, over een of ander litteeken te strijken en te wrijven, net zóó hard, dat ze op de grens der pijn zijn. Op de grens der pijn ligt een rijkdom van gevoel, die men in geen ander gebied des levens kan vinden. Die grens is een lokkend gebied voor den droomer en den dichter, en velen koesteren in een soort narcicisme hun leed. Dit narcicisme, evenals elke afwijking van dien aard, ontmant en is dus verwerpelijk. Bon.

Het karakter van het litteeken is immers tweeërlei, zooals het karakter van droeve herinneringen tweeerlei is. In het litteeken gedenkt men de wonde, maar ook het ongeschonden vleesch van voor de verwonding. In de droevige herinnering ligt de ontbering, maar ook de tijd van vóór de ontbering; laat die tijd een periode zijn van verwachtingen. Die rijkdom der gevoelens, waarover ik U sprak, dat tweeledig karakter van de herinnering, daaraan wil ik mij éénmaal per jaar op den dag van Sint Cecilia overgeven. In waardigheid en droefenis wil ik gedenken. Op dien dag, den dag van morgen. Uw maaltijd, Mathurin, zij daarmede in overeen-

[p. 38]

stemming: hij weze een druk op het litteeken, een goed gemeten druk, hij weze een nasmaak van het gederfde en bevatte de bitterheid van het derven. Maar vergeet niet, mijn goede en waardige kok, dat slechts het leed der verdoemden zonder uitkomst is, zonder licht in de verte. Aan elke krocht is een einde, en al dwalen wij nog zoo lang in het duister, eens buigt onze gang, en het licht blinkt in de verte. Hebt ge wel eens gezien, hoe het licht aan het einde van een grot helderder, frisscher, nieuwer is dan het schoonste zonnelicht. Het is waard om leed te hebben, wanneer men op dit licht kan hopen.’

De Heer van Jericho zweeg en dronk bedachtzaam zijn kelk Oleroso ledig, terwijl de kok in diep gepeins verzonken bleef.

‘Ge kent,’ ging de baron voort, ‘den inhoud en de variatie mijner kelders. Het is aan U, daaruit een keus te doen, passend bij het menu dat ge denkt te serveeren.’

Weer knikte Mathurin wijs, en zijne kleine oogen staarden in een hoek van het vertrek.

‘Ik meen mijnheer den Baron begrepen te hebben,’ zei hij. ‘Ik meen dat ik zijn gevoelens kan peilen. Ook ik ben een mensch en heb mijn kruis te dragen,’ besloot hij met een zekere wijding.

De baron keek hem verwonderd aan. ‘Ik ben verbaasd, Mathurin, niet over uwe woorden, maar over mijzelve. Ik heb nooit bedacht, dat in uw leven nog iets anders was, dan de voortreffelijkheid uwer kunst. Ik vrees, mijn goede Mathurin, dat ik een zeer zelfzuchtig mensch ben, die mij het middelpunt der wereld waan.’

‘Indien mijnheer de Baron mij eenige vrijmoedige woorden wil toestaan, zal ik gaarne antwoord geven op wat U geliefdet op te merken.’

‘Het is U toegestaan, Mathurin,’ zeide de baron en schonk zich een nieuw glas sherry in.

‘Of mijnheer de Baron zelfzuchtig is en egocentrisch,’ zeide de kok rustig, ‘dat is een zaak, die zich onttrekt aan de beoordeeling van hen, die het

[p. 39]

genoegen hebben hem te dienen. Ik zeg met opzet: het genoegen hebben hem te dienen, omdat dit een waarheid is en geen fraaie zegswijze. Zoolang een meester de Heer blijft, verheven hoven zijn domestieken en bedienden, is het aangenaam en gemakkelijk hem te dienen. Hij veraangenaamt daardoor het leven van zijn ondergeschikten zeer. Hij ontneemt hun vele zorgen. Zij weten wat hun taak is: hun werk te richten op het belang en het welzijn van den meester. Zij behoeven zich niet af te vragen, waartoe ze leven; hun levensstaat is duidelijk: zij dienen, en de Heer is. Hoe meer de Heer op zichzelve staat, hoe aangenamer de dienst is. Naarmate de meester meer afdaalt tot het peil van zijn ondergeschikten, wordt het dienen moeilijker. Gij nu zijt onmiskenbaar de baron, de Heer van Jericho, en niemand hier in dit huis behoeft zich af te vragen wat hij hier is komen doen. Hij is hier gekomen om den Heer van Jericho te dienen. Gij bemoeit U niet met de kleine en groote dagelijksche zorgen van uw personeel, gij laat hen geheel over aan hun welomschreven taak. Daarom vinden ze hier rust, houden zeer veel van U, omdat ge schijnbaar, en voor hun gevoel in werkelijkheid, hun bestaansreden zijt.’

‘Ik verwonder mij nog meer,’ antwoordde de baron. ‘Ik meende, dat men mij hoogachtte en misschien van mij hield, omdat ik hooge loonen betaal, niet te veel werk vraag en met Kerstmis en kermis een goede pourboire geef. Is dit niet zoo?’ ‘In geenen deele,’ antwoordde de kok, ‘dat is hier niet zoo en nergens. Op Jerusalem geeft men hoogere loonen dan hier, en de pourboires zijn aanzienlijker. En toch wil men uit den dienst van den baron Delsain gaarne in uw dienst treden. Het is niet prettig om diensten te verrichten aan zijns gelijken tegen betaling. Hier is er geen mensch, niemand uitgezonderd, die zich uw gelijke zoelt. Het zal U misschien ontgaan zijn, dat wij, eenige jaren terug, hier een knecht hebben gehad, die zich communist waande. Hij is hier niet lang geweest, maar in dien

[p. 40]

tusschentijd heeft zijn politieke overtuiging een gevoeligen knauw gekregen. Hij zette zich den eersten avond neder in de dienstbodenkamer en begon ons te vertellen, dat alle menschen gelijk van rechten zijn. Mejuffrouw Rosalie...’

‘God bescherme haar maagdelijkheid,’ interrumpeerde de baron, terwijl hij naar zijn kelk greep.

Bij dezen wensch boog Mathurin eerbiedig het hoofd en ging voort: ‘Mejuffrouw Rosalie maakte de fout van de meeste menschen, die het communisme bestrijden willen. Zij argumenteerde en dreigde. Men moet dit nooit doen. Ik glimlachte en zeide: Jongeman, overtuig U van de waarheid uwer woorden zoolang ge hier zijt. Welnu, het einde van het gesprek was, dat ik met den communistischen jongeling wedde, dat hij, indien hij hier langer bleef dan drie maanden, niet meer communist zijn zou.’

‘Ik vind het verkeerd, dat in mijn huis gewed wordt,’ zeide de baron. ‘Ik heb daarvan in Engeland te veel ellende gezien.’

‘Het was een bescheiden weddenschap, mijnheer de Baron,’ antwoordde Mathurin verontschuldigend, ‘het ging om één gulden, en toen de knaap mij dezen gulden vrijwillig kwam brengen na afloop van twee maanden, heb ik dit bedrag besteed om een krultang-comfoor te koopen voor mejuffrouw Rosalie.’

‘Wat hebt ge gekocht?’ vroeg de baron verwonderd. ‘Een spiritusbrander, waarop mejuffrouw Rosalie haar krultang kan verwarmen. Ik had er overwegend bezwaar tegen, dat zij dit deed hoven mijn keukenfornuis, soms terwijl ik het ontbijt van mijnheer den Baron bereidde.’

‘Een goed besteede gulden, Mathurin,’ zeide de baron en nam een slokje.

‘Deze communist nu,’ vervolgde de kok, ‘heeft den dienst van den baron verlaten. Vrijwillig is hij heengegaan, en zoowel mejuffrouw Rosalie als ik betreurden het, dat een uitstekende kracht ons verliet. Wij wilden echter zijne vocatie niet dwarsboomen.’

[p. 41]

De kok zweeg, maar het was een zoo duidelijke effectpauze, dat de baron alleen maar zijn hoofd tot den spreker wendde.

‘Hij is van bier gegaan om werkbroeder te worden bij de Witheeren.’

‘Merkwaardig,’ zeide de baron hoofdschuddend. Mathurin kuchte. ‘Hij is dat echter niet geworden. Hij is onderweg slaags geraakt met een vroegeren partijgenoot en toonde een opmerkelijke hand van slaan. Toen nam hij de wijk naar het vreemdelingen-legioen.’

‘Daarover heb ik ook ooit gedacht,’ merkte de baron op. En na een korte pauze liet hij er, als in gedachten op volgen: ‘Op een vooravond van Sint Cecilia, nu achttien jaar geleden.’

Mathurin maakte een buiging en ging op zachte voeten naar de deur.