De erfenis

[p. 27]

V
Het nagelaten proza van nicht Véronique

De dag van Véroniques begrafenis verliep geheel volgens de regelen der kunst: in sombere waardigheid. De lijkdienst werd gecelebreerd door een neef der overledene, Benedictijn in een Vlaamse abdij, geassisteerd door de twee priesterzonen van Berendina Volleboezem. En om in verslagstijl te blijven: het koor der parochie voerde 'n vierstemmige Mis van Perosi uit. In de kerk hadden nog heel wat meer familieleden plaats genomen dan die elkander al ont moet hadden in de Gouden Laars. Natuurlijk waren er kleine incidenten, onregelmatigheden. Het begon bij het ontbijt in het hotel. Hector Volleboezem klopte Claudius op diens spannend vestje, en ondanks de aanwezigheid van dames trok hij zijn jaquet uit om te laten zien hoe hij het probleem van het spannend vest had opgelost. Hij had het van achteren doen openknippen, en de zo ontstane randen waren voorzien van vetergaten, en met een corsetveter kon hij nu de wijdte regelen. De familie vond het een pijnlijke vertoning, maar je kon dat van Hector verwachten: hij was en bleef een boer, al had hij nu dan een professoraat in Wageningen.

In de kerk liet Tante Clotje Wevers haar knipje vallen, en Alexander Cruysancker had wel vijf minuten werk om de dubbeltjes en de centen op te rapen, en ondertussen moest de collectant wachten.

Maar voor het overige ging alles perfect. Wat er in de volgauto's op weg naar het kerkhof en terug besproken werd, was weliswaar niet allemaal ingetogen en droevig, maar op het kerkhof gedroegen allen zich perfect. En Claudius dankte met enkele welgekozen woorden voor de belangstelling. Teruggekeerd in het sterfhuis, serveerde Jules, met een gezicht alsof hij alle leed der wereld torste, een uitstekend glaasje sherry, en daarna werd een lunch opgediend, die overduidelijk blijk gaf van Lucie's vootreffelijke kookkunst. Zo goed was het, dat Tante Clotje opmerkte dat ze de maaltijden van Lucie meer zou missen dan de conversatie van Véronique. Deze tactloze opmerking, maar zo was Clotje nu eenmaal, schokte de decoratieve Jules zo diep, dat hij zowaar misschonk met zijn fles Fourcas-Listrac, en een aanzienlijke credietvlek maakte op het smetteloze damast.

[p. 28]

Maar eindelijk, na de lunch kwam het gewichtige ogenblik, dat het testament zou worden voorgelezen. Men zette zich in de ouderwetse salon op ongemakkelijke stoeltjes. Claudius met de inmiddels gekomen notaris, zetten zich aan een wankel tafeltje met marmeren blad, Jules en Lucie stelden zich eerbiedig verdekt op in een hoek van de kamer, en in de aandachtige stilte die was ingetreden klonk de stem van de notaris: ‘Alsjeblieft, meneer Claudius, en lange adem toegewenst.’ Plechtig nam de executeur de stapel dichtbeschreven foliovellen over en begon.

‘Ja, beste mensen, de notaris en ik hebben het testament al eens doorgelezen, en het lijkt wel alsof we eruit wijs kunnen worden.’

Grace Impordon, de Ierse nicht, die was komen opdagen, vroeg aan Henri Wösten die naast haar zat: ‘What does he say?’ En Henri beloofde Grace te zullen waarschuwen als het interessant werd.

Claudius ging verder: ‘Dit testament, een eigenhandig testament van onze brave Véronique, is tamelijk lang. Het zijn tweeëndertig vellen in het schrift van Véronique.’ ‘O, goeie genade,’ bromde Hector Volleboezem, ‘en moeten we dat allemaal aanhoren? Jules, geef meneer Claudius iets om de keel te bevochtigen.’ Claudius ging op de interruptie in en vervolgde: ‘Dat is juist wat ik zou willen vragen. Het testament, zou men kunnen zeggen, bestaat uit twee gedeelten. Men zou kunnen spreken van ongeveer vijfentwintig bladzijden lyrisch proza, waarin de erflaatster haar kijk op mensen en dingen, maar vooral op haar familieleden uiteenzet, en de rest bevat de testamentaire beschikkingen. Nu is mijn vraag: zal ik alles voorlezen, of alleen de beschikkingen, en een afschrift van het testament ter lezing leggen voor belangstellenden? Wat denken jullie hierover. I think it will be something like a ... och hoe noem je een bezoeking in het Engels?’ De familie viste ijverig in haar kennis van de Engelse taal, en tenslotte werd Grace duidelijk gemaakt wat haar boven het hoofd hing. Maar toch besloot de grote meerderheid van de familie dat het testament in zijn geheel zou worden voorgelezen.

‘Enfin,’ zei Claudius, ‘jullie hebben erom gevraagd. Ik begin dus.

Ik, Véronique, Berthe, Maria, Clothilde Frencken, in het volle bezit van mijn geestelijke vermogens, verklaar dat het hierna volgende is mijn laatste wil en testament, en ik herroep bij deze alle vorige wilsbeschikkingen van welke aard ook ooit door mij gemaakt.

[p. 29]

Hoewel ik een goede gezondheid geniet voel ik mijn einde naderen, en ik acht het mijn plicht om, alvorens uit dit leven te scheiden, met mijn stoffelijke goederen ook mijn ervaringen en inzichten zoveel mogelijk na te laten aan degenen die tot mijn onmiddellijke familie behoren. Ik doe dat, omdat ik vind dat de meesten hunner door hun handelingen en gedrag blijk geven van weinig wereldwijsheid en nog minder practische zin.’ ‘Eén-nul,’ zei een der aanwezigen halfluid.

Nicht Veronique had in dat eerste deel van haar testament blijkbaar een ruim gebruik gemaakt van de omstandigheid, dat ze geen tegenspraak meer hoefde te duchten. Ze liet volkomen systematisch haar familieleden de revue passeren, en beginnende met de verwanten van vaders kant, gaf ze elk een portie nogal pijnlijke waarheden mee. Maar ze deed dit op een wijze, die voor haar doen nederig en liefderijk was. Ze deed kennelijk haar best om vriendelijk te zijn. Ze verweet bijvoorbeeld haar nicht Berendina Volleboezem, geboren Wevers, dat zij haar man terroriseerde en haar zonen tot kwezels had opgevoed. Maar ze vergoelijkte deze opmerking door te zeggen, dat ten eerste Gerrit Volleboezem, Berendina's man, een doetje was, die zich erg gemakkelijk liet terroriseren, en dat ten tweede de becritiseerde nicht het buskruit niet had uitgevonden. Langdurig stond ze stil bij de gedragingen van haar nicht Margaretha Frencken, die in de twintiger jaren was weggelopen met wat de testatrice noemde: een verlopen muzikant uit Wenen, zekere Aloys Edelhanf. De vrome Véronique hoopte dat deze laatste tenminste zo fatsoenlijk was geweest om met de misleide jongedame te huwen, en dat niet diepe schaamte of volledige maatschappelijke ondergang Margaretha hadden belet om ooit nog tekenen van leven te geven. De rest van de familie werd evenzo behandeld. Een algemene grief van Véronique was blijkbaar, niet alleen dat nooit iemand haar mening had gevraagd over een voorgenomen huwelijk, maar dat bovendien zovelen van de Frenckens en hun aanhang, getrouwd waren, niet met oppassende Nederlanders van goede familie, maar meestal met buitenlandse avonturiers en bruidsschatjagers. Daartoe rekende ze blijkbaar ook de Italiaanse autofabrikant waarmee Claudius' zuster Jeanne getrouwd was, de Spaanse reder die de echtgenoot geworden was van haar tante Gertrude, de grootgrondbezitter Patrick Impordon, Hansjürgen Vagedes die op een Westfaalse waterburcht woonde, en tal van anderen.

Toen ze afgerekend had met de exotische smaak in matrimoniis van haar familieleden, verklaarde ze, dat de rest van

[p. 30]

de familie een onoverwinnelijke neiging tot mesalliances had.

Deze algemene beschouwingen werden gelardeerd met opmerkingen over de persoonlijke kwaliteiten der aldus gerubriceerden. Ze laakte het in tal van verwanten, dat deze, zonder een substantieel fortuin te bezitten weliswaar honorabele, maar weinig lucratieve carrières hadden gekozen. De eerste steek aan het adres van Claudius persoonlijk was de opmerking, dat deze een armoedig vak als historie had gekozen, en nu werd onderhouden van de centen van de O.W.-er Perelaer.

De familie zat in diep afgrijzen te luisteren. Telkens als er van de gedienstige lippen van de executeur een bijzonder sappige hatelijkheid vloeide, hoorde men zuiggeluiden alsof dat sap van deze bittere vruchten van Véroniques vernuft met gretigheid werd ingezogen.

Het scherpste hekelde ze haar nog levende Oom Alexander Frencken, die als gepensioneerd cavaleriegeneraal in Brussel woonde. Deze hield zich, volgens erflaatster, uitsluitend bezig met vermakelijkheden als paarden, drank en vrouwen, en had haar diep beledigd door ooit het aanbod van zijn dierbare nicht, om hem in zijn ouderdom te verzorgen en tot steun te zijn, af te slaan.

Grace Impordon, die van het geheel geen woord verstond, zat eerst geduldig voor zich uit te staren. Even ontwaakte haar belangstelling toen de naam van haar moeder genoemd werd, en Hector Volleboezem vertaalde de passage, zo niet nauwkeurig, dan toch schilderachtig. Kort daarop stond Grace op, en begon met Albertine, Claudius' Waalse schoonzuster, de vitrines te inspecteren.

Aan alle beproevingen in dit ondermaanse komt een eind, zelfs aan het lyrisch-didactische deel van Véronique's nagelaten proza. Er kwam zelfs een emotionele pleister op alle geslagen wonden doordat in het begin van het zakelijke deel Véronique rondweg verklaarde, dat ze, aangezien haar familie tenslotte tòch beter was dan de rest van de mensheid, en aangezien ze toch geen van allen deugden, ze haar vermogen naliet aan haar wettige erfgenamen, volgens de regels van de wet, met voorbehoud van de hiernavolgende legaten.

En deze opsomming van legaten verminderde het opflakkerende optimisme weer aanzienlijk. Ze stichtte, dat spreekt vanzelf, een groot aantal Missen voor haar en de andere overleden familieleden. Ze doteerde een klooster, waar de familie nimmer van had gehoord, en waarvan niemand ooit had kunnen denken, dat Véronique het bestaan ervan kon

[p. 31]

vermoeden. Ze stichtte een studiebeurs voor de opleiding van twee missionarissen, ze schonk een klok aan een kerk, een röntgentoestel aan een ziekenhuis, en nog veel meer. Het was een indrukwekkende lijst van liefdadigheid, en een overduidelijk getuigenis van vrees voor het hiernamaals. Tenslotte, als laatste legaat moest een som worden uitgekeerd aan Jules en Lucie, die haar zo trouw hadden verzorgd, en zeker nimmer meer zulk een gemakkelijke dienst zouden verwerven.

‘Is dat de laatste splinter?’ informeerde Henri Wösten. ‘Nog even,’ antwoordde Claudius, en hij dreunde door: ‘Al de opgesomde legaten, schenkingen en stichtingen zullen vrij van rechten moeten worden uitgekeerd.’

‘O, lieve help,’ zuchtte Alexander Cruysancker, ‘van dooie mussen gesproken!’ Maar onverstoorbaar ging Claudius voort, en las voor, dat hij benoemd was tot executeur testamentair, opdat hij aldus voor het eerst in zijn leven nuttig werk zou doen. Hij moest echter afstand doen van een beloning voor deze diensten, maar mocht werkelijk gemaakte kosten, alsmede een bedrag van honderd gulden voor elke dag dat hij zich met de boedel moest bemoeien op gezegde boedel verhalen.

En met deze woorden nam Véronique afscheid van haar lezers, beval zich aan in Gods barmhartigheid en in de gebeden der beneficianten.

Als getuigen hadden Jules en de melkbezorger getekend. Even heerste er doodse stilte. Jules sloop de kamer uit om thee te halen, en Claudius dronk gretig een teug water.

De eerste die het woord nam was Henri Wösten. ‘Je had gelijk, Claudius, toen je me waarschuwde voor het testament van Véronique. Maar als ik jou was, zou ik maar voorzichtig zijn met die verschotten die je op de boedel mag verhalen.’ ‘We moeten aanvaarden onder beneficie van inventaris,’ adviseerde de jurist Alexander Cruysancker.

Even ontstond er een geprikkeld gezwatel door de hele kamer.’ Iedereen, en vooral de dames, wilde z'n gevoelens luchten, en het moet gezegd zijn, dat zelfs de opinie van de goedige Berendina niet vriendelijk was ten opzichte van de aflijvige. Maar juist toen de deur weer openging om Jules door te laten met de thee, en men dus moest zwijgen met het oog op de aanwezigheid van domestieken, klonk de geruststellende stem van de notaris.

‘Och,’ zei hij, ‘die kosten komen er nog wel uit, tenzij ze groter zijn dan ongeveer achtentwintig ton.’

Rinkelend viel de theepot uit Jules' hand, en de atmosfeer

[p. 32]

was vervuld van kreten van verbazing, van ongeloof zelfs. Grace Impordon vroeg opgewonden aan drie verwanten tegelijk what that man said, en toen eindelijk tot haar doordrong hoe groot de nalatenschap wel was, zakte ze verwezen op een stoel.

En toen klonk de meewarige stem van Berendina: ‘Och, die goeie Véronique toch, verleden week nog vol leven en nu, nu zitten we in haar kamer om... om...’ De rest van de zin zal altijd verborgen blijven, want haar stem brak door tranen, die ze breeduit droogde met een zakdoekje met een zwarte rand.