Muziek voorop

[p. 227]

Hoofdstuk XVI

‘Dat doe je me niet aan, Salès. Ik heb gezegd dat je meekomt.’

Durieux, een collega van kapitein Salès, tracht hem over te halen dien avond mee te gaan naar het feest dat Pierre Bachot geeft om de nieuwe woning, die hij voor Francine heeft ingericht, in te wijden.

‘Wat moet ik nu bij al die menschen doen? Oorlogsprofiteurs, natuurlijk. Bachot, die mèt z'n vrouw zijn rijkdom wil uitstallen. Ik ken dat en 't zegt me niets.’

‘Bachot is anders dan de anderen,’ pleit Durieux.

‘Och, ze zijn allemaal hetzelfde, dat weet jij toch ook wel. Allemaal lui, die nog niet goed genoeg zijn om gewoon soldaat te zijn, die maar één ding kennen: geld.... En de vrouwen die ze gewoonlijk hebben! M'n legionnairs zouden ze niet willen zien in de ambulante bordeelen van het leger in Marokko.’

‘Je overdrijft, Salès. De vrouw van Bachot is interessant. Ze heeft niets van de kakelende douairières die wij ontmoet hebben. Ze speelt niet voor de weldoenster van de soldaten aan het front en exhibeert geen nationale helden in d'r salon.... En je zult er plezier in hebben om te hooren hoe ze al die oweërs afbekt.’

Salès heeft zich laten overhalen. In een taxi komt hij met Durieux op de Avenue François Premier aan, waar Francine haar nieuwe woning betrokken heeft. Zij is volledig meester van alles wat er in haar appartement te vinden is. De huur staat op haar naam. Dat heeft zij geëischt omdat

[p. 228]

zij haar vrijheid wilde behouden. Bachot is heel edelmoedig geweest en weinig vrouwen in Parijs hebben in zoo'n korten tijd zooveel geld door haar handen zien gaan als Francine. Zij heeft het niet verteerd, maar vooruitziende in de toekomst, heeft zij het op haar bankrekening gestort. Haar juweelen zijn in haar safe en zij draagt slechts de kunstig nagemaakte copieën ervan. Zij vermijdt de protserige praal, die het kenmerk is der oorlogsperiode, en beperkt haar personeel tot een minimum.

Vanavond echter is er een livreiknecht die de gasten op de stoep ontvangt en hun den weg naar de étage wijst, welke vol bloemen staat. Francine ontvangt de genoodigden bij den ingang en heeft een hartelijk woord voor elk van hen. Vooral den militairen toont zij haar sympathie, maar zonder overdrijving. Zij vindt er iets onkiesch in hun daden te roemen in hun bijzijn en haar bewondering voor hen te doen blijken.

Haar salons zijn gevuld met menschen van allerlei slag. Er zijn kamerleden, die elke gelegenheid te baat nemen om hun populariteit te verhoogen. Er zijn industrieelen, vrienden van Bachot, die gekomen zijn om even in een hoekje over hun zaken te kunnen spreken. Maar de meeste bezoekers dragen het uniform van een of ander leger - Engelschen, Belgen, Amerikanen, vooral Franschen.

In een groep staan enkele Fransche officieren bij elkaar. Eén vertelt er een ontstellende geschiedenis.

‘Is hij dood?’ vraagt iemand.

‘Hij heeft geen oogenblik meer geleefd.’

‘Wie?’ vraagt Durieux, die zich juist met Salès bij de groep heeft gevoegd.

[p. 229]

‘Luitenant Machard van de Chasseurs à pied.’

‘Ken jij hem?’ vraagt Salès.

‘Ja,’ antwoordt Durieux, ‘ik heb hem eergisteren nog gesproken.’

‘Heeft ie 'n ongeluk gehad?’

‘Hou 'ns stil....’

De officier die in het midden van de groep staat vertelt: ‘We zaten bij Maxim's. Alles was er rustig, er waren niet meer dan 'n dertig man.... Machard kwam binnen met 'n vrouw bij zich, en ging aan 'n tafeltje zitten... Toen kwam er opeens 'n Amerikaan op 'm af, goed dronken, die zei dat Machard met zìjn vrouw uit was. Maar de vrouw zei dat zij dien Amerikaan heelemaal niet kende. Of het waar was of niet, die kerel beweerde dat zij den vorigen dag met hèm was uit geweest en dat ze zijn vrouw was.... Je weet wel hoe dronken lui doen.... En hij greep den arm van die vrouw beet, waarop Machard hem 'n pracht van een oorvijg gaf. De kerel trok z'n revolver en schoot Machard pardoes neer.... Kolonel Goudirou, van het 15de, die aan den overkant zat, trok onmiddellijk zijn revolver en schoot den Amerikaan neer.... Et voilà.... Zooiets lees je natuurlijk niet in de kranten, omdat de censuur 't niet doorlaat.’

‘Of we ook goeie bondgenooten hebben!’ spotte Salès.

‘En de vrouw?’ vroeg iemand.

‘De vrouw? God, als ik Machard geweest was, had ik ze maar stilletjes met die Amerikaan laten optrekken.... 'n Bekend type van Maxim's, méér niet.’

‘Mooie bondgenooten!’ herhaalt Salès.

‘Nou ja, dat is dan ook maar 'n individueel geval,’ zegt Durieux.

[p. 230]

‘M'n waarde vriend, ik zal je wat zeggen. Daar staan we: allemaal bondgenooten, en in den grond van ons hart kunnen we elkaar niet uitstaan. Daar doen alle redevoeringen, alle verklaringen van ministers en generaals geen bliksem aan af. We willen allemaal de eersten zijn en we misgunnen elkaar elk initiatief. Daarom zijn de Duitschers nog bij ons en daarom zit ik hier in de kou in plaats van met m'n mannen in Afrika te zitten. Herinner je maar: Wie heeft altijd een algemeen commando tegengewerkt? Engeland. Waarom? Omdat de Engelschen hun generaals beter en knapper achtten dan de onze. Gevolg: verbrokkeling van strijdkrachten en ontbreken van een gezamenlijke actie.

Ander voorbeeld: De Italianen worden teruggeslagen op de Piava. Wij zenden er troepen heen om ze te helpen. Op 'n nacht wordt een heele compagnie chasseurs door de Italianen uitgemoord. 't Staat niet in de kranten, het publiek mag het niet weten. Maar 't is zóó. En waarom? IJverzucht, niets anders. Bondgenooten, zei je? Geef mij maar een legertje Franschen met 'n hoop lui erin zooals ik ze op het front heb meegemaakt, de Fortis, Bernier....’

‘Wie is Bernier?’ vraagt Francine die plots bij hem staat.

‘O, Mevrouw, 'n eigenaardig type, die kapitein was in het vreemdelingenlegioen.’

‘'n Vriend van U?’

‘Zonder dat ik het wist. Ik heb hem feitelijk nooit goed gewaardeerd voor hij me gered heeft.’

‘Beroepsofficier zeker?’

‘Waarachtig niet, mevrouw. Een van die mannen, die uit de rangen te voorschijn zijn gekomen. Hij was sergeant,

[p. 231]

geloof ik in het begin van den oorlog, in 't 49ste als ik het niet mis heb.’

Francine wordt doodsbleek. Zij houdt zich echter goed en zegt, haar hand over haar voorhoofd strijkende: ‘'t Is vreeselijk warm hier.... Kapitein, wilt U met me meegaan naar 't buffet, ik zou graag wat drinken.’

Zij drinkt achter elkaar een glas champagne leeg en vraagt dan: ‘Die Bernier waar U van sprak....’

‘Kent U hem?’ valt Salès haar in de rede.

‘Nee.... maar hij lijkt mij interessant.’

‘Hij is zelfs zóó interessant, mevrouw, dat hij nu in Orléans in het hospitaal ligt met 'n afgeschoten kaak, onherkenbaar en ontzaggelijk afzichtelijk, en dat iedereen hem graag mag, en dat niemand hem ooit heeft hooren klagen.... Hij schijnt niets op de wereld te hebben dan 'n oude moeder.... Hij kan met niemand praten en ik weet zeker dat hij in den oorlog eerder een geneesmiddel tegen een of ander intiem verdriet zocht dan iets anders.... Maar U huilt, Mevrouw....’

‘Nee, kapitein, ik huil niet.... Ik denk alleen maar dat het leven grillig is en vreemd.’

‘Een tombola! Bravo!’

‘Voor wat, voor wie?’

‘Voor de oorlogsweezen.’

‘Voor de krijgsgevangenen.’

‘Voor het ‘Maison des Gueules cassées,’ zegt Francine ernstig.

‘Bravo, Francine. Goeie ziel! Voor de gebroken smoelen. Leve de gebroken smoelen!’

[p. 232]

‘Pierre, schrijf me 'n chèque van vijftig duizend francs voor m'n tombola.’

‘Je bent niet goed, Francine. Waar wil je dat ik het geld vandaan haal.’

‘Kan me niet schelen, als je me die chèque maar geeft.’

‘Onmogelijk, Francine, je vergt te veel van me.’

‘Weet je wel wat je van mij vergt? Geef me die chèque.’ Francine vraagt niet, vleit niet. Zij eischt.

Het verhaal van kapitein Salès heeft ineens alle verantwoordelijkheidsgevoel in haar wakker geschud. Jean Bernier, kapitein in het eerste vreemdelingenregiment, is hààr Jean, dien ze verlaten heeft omdat hij zich beleedigd achtte. Jean, die te laf was om haar te beschermen en een held werd op het front nadat zij haar eigen weg gegaan was. Zij begrijpt vaag dat hij iets anders heeft gewild dan beroemd worden. Hij heeft niet terug willen komen in de maatschappij. Hij is niet in zijn plannen geslaagd en ligt zwaar gewond in een hospitaal. Naar hem toe gaan kan zij niet. Zij kan niets voor hem doen. En toch wil zij eenigszins goed maken wat zij misdaan heeft. Er wordt een grooter tehuis gezocht voor de Gueules cassées. Men rekent op den steun van particuliere zijde om het gebouw te kunnen aankoopen. Waar beter het geld vandaan halen dan uit de zakken van hen, die rijk geworden zijn door den oorlog? Tot dezen behoort Pierre Bachot. Vijftig duizend francs beteekenen niets voor hem. Hij heeft millioenen verdiend aan den oorlog. Licht dat hij daarvan nu een heel klein gedeelte weg geeft.

‘Wat mankeert je ineens, Francine?’ vraagt hij.

‘Niets, 'n gril, die ik al lang gehad heb.’

[p. 233]

‘Houdt 'm dan nog een beetje,’ zegt hij.

Francine gaat vlak voor hem staan.

‘Pierre,’ zegt zij ernstig, ‘ik geef je vijf minuten. Als ik binnen dien tijd die chèque niet heb, laat ik onmiddellijk het huis sluiten. En dan ga jij eruit, evengoed als al de anderen. Dit is mijn huis.’

‘Chantage,’ zegt Pierre woedend.

‘Misschien, maar voor een goed doel.’

‘Maar wat moet jij met die Gueules cassées?’

‘'n Gril, heb ik je gezegd. Schrijf je die chèque?’

Pierre aarzelt even, gaat dan in een hoek zitten, haalt zijn chèqueboekje uit zijn zak en brengt haar wat zij verlangt. Zij kijkt het papiertje in, vouwt het in vieren en glijdt het in haar décolleté.

‘Pierre,’ zegt ze, ‘je bent 'n schat; ik wist wel dat je dat voor me zou doen.’

‘Niet voor jou,’ mokt Pierre, ‘voor de Gueules cassées.’

‘Dat is juist hetzelfde. Merci.’

Nooit is Francine zóó luidruchtig geweest. En nooit zoo mooi, denkt Pierre Bachot. Hij heeft er geen spijt van haar den chèque gegeven te hebben. Francine verhoogt zijn aanzien. Zijn vrienden benijden hem om haar en de menschen met wie hij zaken doet zijn gevleid als hij hen in haar gezelschap brengt. Zij is een stille vennoot geworden voor hem, zonder dat zij het zèlf vermoedt.

Begrepen heeft hij haar nooit. Vooral vanavond niet. Zij had hem tot nu toe nooit ergens om gevraagd. Zij nam alles van hem aan zonder zich ooit uitbundig over zijn geschenken uit te laten, ze beschouwende als een natuurlijke

[p. 234]

hommage aan haar jeugd en haar schoonheid. Zij had nooit de onwaardige houding aangenomen van een betaalde maîtresse. En nu vanavond ineens die chantage. Want chantage was het, daar ging niets van af. ‘Ik zal 't maar niet probeeren te begrijpen,’ zegt Pierre bij zichzelve. En tòch heeft zijn verbazing nog niet haar climax bereikt, die eerst komt als hij Francine, in het midden van een groote groep een toast hoort uitspreken waarvan hij de laatste woorden opvangt: ‘Je bois à la gloire de Jean Bernier, capitaine à la légion étrangère, un de nos grands héros, et Gueule cassée.’

‘Wie is die Bernier?’ vraagt Pierre aan een vriend, die bij hem staat, en voor wien hij niet wil weten dat Francine's naam òòk Bernier is.

‘Een vriend van Salès,’ zegt deze, wijzend op den kapitein, die afscheid neemt.