Langs Holland's stroomen

[p. 8]

De Merwede.

DE Merwede, voorbij Gorinchem stroomende, wordt tot Werkendam ook wel Boven-Merwede geheeten; hier verdeelt zij zich in twee takken: de Nieuwe-Merwede, die ongeveer ⅔ van het water der Boven-Merwe afvoert en dit zuidwestwaarts door den Bieschbosch naar het Hollandsch Diep brengt, en de Beneden-Merwede, die tot Dordrecht doorloopt. De verdeeling bij Dordrecht van het water in de zoogenaamde Dordtsche waterwegen is niet zoo eenvoudig als men oppervlakkig wel meenen zou. Want een verdeeling van de Merwede bij Dordrecht in 3 takken, (Noord, Oude Maas en Dordtsche Kil), is eigenlijk een minder juiste voorstelling. Ook de reeds genoemde splitsing bij Werkendam geschiedt eigenlijk niet op de wijze zooals velen wellicht uit de gebezigde woorden zouden opmaken. Die wezenlijk zeer ingewikkelde loop en verdeeling van deze wateren is hoofdzakelijk een gevolg van de werking

[p. 9]

van eb en vloed op deze benedenrivieren, daarom ook getij-rivieren geheeten.

Het is hier dan ook de plaats om even een woord te zeggen over de werking dier getijen op deze rivieren.

Hun invloed is tweeërlei. Zij veroorzaken:

1^o. Opwaarts stroomen. Is nl. de vloed op zee aan de monding tot zekere hoogte gestegen, dan houdt het afstroomen van het water door de rivier geheel op, en van dat oogenblik af begint het vloedwater der zee den mond binnen te loopen en verder het afstroomend rivierwater terug te dringen. Het water stroomt dan werkelijk òpwaarts, en de afstand waarover dit plaats heeft, hangt van omstandigheden af, evenals de grootte van het verschil der rivierstanden bij eb en vloed. Men kan hieromtrent o.a. vaststellen:

dat in het algemeen de vloed het hoogst oploopt in trechtervormige, wijde monden, zooals bijv. in de Westerschelde, waar het verschil tusschen H.W. en L.W. even groot is, en zelfs nog iets gróóter bij Bath dan aan zee. In dergelijke zeeboezems als het ware, gaat zulk eene massa getijwater heen en weder, dat het rivierwater daarbij nauw in aanmerking komt en de eigenlijke rivier daar reeds heeft opgehouden;

dat het verschil tusschen de uiterste vloed- en ebstanden geringer is bij hoogen waterstand op de rivier dan bij andere standen; bij H.W. is dat verschil grooter dan bij lagen rivierstand;

dat de hooge vloeden, die, zooals bij storm uit zee enz., kunnen voorkomen, zich minder ver op een rivier doen gevoelen, naarmate deze meer natuurlijk verhang heeft, o.a. op de Waal.

2^o. Opstuwing. Aansluitende aan het gedeelte waarop de vloed tweemaal per etmaal het water òpwaarts doet stroomen, is altijd een riviervak aan te wijzen, waar het wel steeds zééwaarts blijft vloeien, maar waar toch, door de genoemde instrooming van vloedwater en terugstrooming van rivierwater op het lagere gedeelte, door opstuwing eene tijdelijke verhooging van den rivierstand wordt veroorzaakt. Deze verhooging wordt naar boven natuurlijk hoe langer hoe geringer, tot het onmerkbaar wordt daar waar het afstroomend opperwater geheel de overhand verkrijgt.

[p. 10]

Een factor, die den invloed der getijen het meest wijzigt, is de wind, al naar diens richting en sterkte.

De grenzen, waartusschen de hoogte van opstuwing en de lengte, waarover deze zich uitstrekt, liggen, worden natuurlijk bepaald door hoogen springvloed samenvallend met storm uit zee en lagen vloed met aflandschen wind.

Op de Lek is de opstuwing in gewone omstandigheden merkbaar tot Vianen (verschil bij gewone getijen 3 à 8 cM.), soms zelfs tot Culemborg en Beusichem; boven Schoonhoven blijft het water echter steeds zeewaarts stroomen. Op de Waal doet zich de invloed der getijen tot Bommel gevoelen (bij gewone tijen verschil 3 à 5 cM.), bij hooge vloeden en wind uit zee soms zelfs tot St. Andries; doch nooit loopt het in tegengestelde richting hooger op dan tot Gorinchem.