Geschiedkundige kronijk en beschrijving van de stad Sneek

[p. 77]

Eenige bijzonderheden van Sneek.

In de vroegste tijden was de Oosterdijk, het Kleinzand, de Cingel en de Noordoost-kant van de Pol nog niet bij de stad Sneek aangebouwd. De nieuwe stad of het Hoogend is nog veel later aangebouwd; terwijl de buiten- of stads Gracht, destijds langs het tegenwoordige Hoogend, de Cingel, tusschen de Zijlen en de Pol liep, alwaar zij zich bij de Leeuwarder pijp of brug met de tegenwoordige nog bestaande gracht aan die zijde vereenigde.

De huizen, welke aan de westkant tusschen de Zijlen staan, zijn ook niet bij den eersten bouw der stad gesticht: maar later aangebouwd geworden, omdat men in de oude teekeningen der stad, geene sporen vindt, dat aldaar toen huizen stonden.

Het huis, staande op de hoek van de Naauwe Noordhorn, hetwelk als men de Noorderpoort binnen komt, dadelijk gezien, en tegenwoordig het Roode Hart genaamd wordt, schijnt ook een gebouw te zijn geweest tot bijzonder gebruik aangelegd; omdat er voordezen een torentje op hetzelve gestaan heeft. Zie de oude teekeningen der stad.

Het huis op Leeuwenburg, staande op de hoek van Kronenburg, was eertijds een voornaam gebouw met een plein daarvoor. Dit plein naderhand geheel volbouwd zijnde, zoo is de toenmalige voorgevel van het huis, naderhand de achtergevel geworden. Dit gebouw werd in oude tijden bewoond door een' voornaam' Edelman en Grietman van Wijmbritseradeel, Louw Donia genaamd, van wien vroeger is melding gemaakt.

Voor het jaar 1709 stond nog het zoogenoemde Witte Huis op Kroonenburg, welk gebouw insgelijks aan den ouden adel van die tijden toebehoorde, zoo ook het Fritte-

[p. 78]

ma-huis, bijgenaamd Non plus ultra, staande op de Breedeplaats op de hoek van de Peperstraat.

Het huis bekend onder den naam van de Witte Arend, staande op de zuidoost-hoek van de Hof- of kleine Kerkstraat, is mede door een Edelman, Sikkinga genaamd, in het jaar 1560 gebouwd en bewoond geweest.

Nog waren in oude tijden binnen Sneek, drie uitstekende gebouwen als het Dekema- of Grietersma-Stins; Frittama en Albada's-huizen. De tijdelijke bewoners van dezelve genoten jaarlijks van de stad acht kannen Rhijnwijn, en waren bevrijd van stedelijke lasten; doch bezwaard met de verpligting om de Prinsen, Graven en andere voorname personen, wanneer die met hun gevolg door Sneek passeerden en aldaar vertoefden, te herbergen en te bedienen. In 1654 schijnt dit gebruik nog bestaan te hebben; want in dat jaar heeft de Raad der stad, deze voordeelen van het Frittama-huis afgenomen, en op dat van den Heer Secretaris Marthinus Krijx, welk gebouw van het aloud geslacht der Dekema's afkomstig was, verlegd, staande dit gebouw op de Cingel naast de ingang van de kerk der Roomschgezinden.

In de tijden voor de Reformatie was de stad Sneek de hoofdplaats van het Dekenschap van Sneek; en werd ook Neder-Wagenburg genoemd, daaronder behoorden de navolgende Dorpen en Pastorijen, als:

De Pastorie van Sneek.

Ysbrechtum.

Ylst.

Vicarisschap van Ylst.

Oosthem.

Folsgare.

Tjallehuizum.

Goinga.

Loinga.

Offingawier.

Oppenhuizen.

Broek.

Goingarijp.

Gauw.

Goltum.

Dardinge.

Aesteheij.

Ylijke.

Vollehoge.

Tijons.

De Parochie van Sneek, pleeg 200, en het Vicarisschap 50 goudguldens optebrengen. Ook waren er vijf Prebenden, te weten, die van St. Catharina en van St. Nicolaas altaars, welke 100 goudguldens ieder opbragten. Eene van 80 en twee andere van 70 goudguldens opbrengst. De Proost van Utrecht genoot 16 schilden; en de Be-

[p. 79]

schermheilig of Patroon dezer stad was Sint Martinus. Zie Oudheden en Gestichten van Vriesland, 2de deel, pag. 52 en 53.

In de nabijheid van Sneek waren ook verscheidene Kloosters, als: het Hospitaal, waaronder behoorde de Meenschar op de Ee, van 63 koegangen te gras, en 64 te hooi, en het Klooster of Convent, de Groendijk genaamd, door graauwe Bagijnen en één Pater bewoond. Dit had 51 koegangen te hooi en te gras. Wat verder af, was het Klooster Tabor, te Tirns, en Nazareth, te Idzega, beiden bewoond door graauwe Bagijnen en één Pater. Voorts Nieuw Klooster of Aula Dei, te Scharnegoutum, waarin eenige nonnen woonden en één Preor, en het Vrouwen-Broeders of Karmelijten Klooster, te Woudsend, die elk een' Preor hadden, en meer anderen. Zie Winsemius, beschrijving van Sneek.

Deze stad is oudtijds begiftigd geweest met zeer vele previligien of voorregten: zoo als bij voorbeeld, van Georg, Hertog van Saksen, in dato den 9 Julij 1504, waarbij op aanzoek van de Regering van Sneek, aan de Griets-lieden van de omliggende dorpen, op straffe van ongenade verboden werd, eenigzins van stedelijke voorregten te profiteren, of eenig waaggewigt te houden, en daardoor der steden voorregten mede aan zich te trekken.

In 1517 den 3 Mei, werden deze preveligien nog meer vergroot door Carolo, Hertog van Gelder, want nu werden de ingezetenen dezer stad van de betaling der tollen van hunne landen ontheven. Op de dorpen in haren omtrek mogten ook geene jaarmarkten gehouden, en geene ambachtslieden, zoo als wevers, schoenmakers, pelswerkers, noch ook kooplieden in het groot, geduld worden, zonder toestemming van het stedelijk Bestuur van Sneek. Ook mogt er geen zware waag, van boter, kaas of andere waren op de dorpen zijn, maar alleen binnen de stad gehouden worden. Voorts werd hun het volle genot van alle zoodanige inrigtingen toegezegd, als de Magistraat tot welzijn der stad, daarbij zoude voegen.

In 1523 den 6 December werden deze preveligien nog nader herhaald, vermeerderd en bevestigd door den Keizer Karel de V. Bij gemeld besluit, werd de stad Sneek gelijke voorregten toegekend als de steden Leeuwarden en Franeker, voorts, dat het hun vergund zoude zijn, om een stads Resolutie-boek te houden, en dat Sneek als een

[p. 80]

der voornaamste steden van Vriesland, in poorten en andere sterkten, bij voortduring zoude onderhouden, en dat zij in geschut en geweer tot verdediging niet zoude verminderd worden. Ook zoude aan Sneek verblijven alle de opkomsten, zoo van de accijnsen als van de stads waag, om daarmede al het noodige tot instandhouding te bekostigen. Dat in lands belangen, niet mogt gehandeld worden, dan met toestemming dier stad; en dat binnen hare muren geen meerder garnisoen van krijgsvolk mogt gelegerd worden, dat tot beveiling van dezelve noodig was. Ook werd Sneek begunstigd met den vrijen handel en vaart door gede Nederlanden en alle verdere landen, welke destijds aan heel voornoemden vorst onderworpen waren. Bij zoo vele voorregten was nog gevoegd, het opzigt over het onderhoud der zeeweeringen, wegens sluizen en waterleidingen door geheel de Grietenij Wijmbritseradeel, met de vrijheid om de nalatigen in het onderhouden van deze zoo noodige inrigtingen, daartoe te kunnen noodzaken, als ook dat zij even als de steden Leeuwarden en Franeker, van doodslagers, breuken zouden genieten, met nog meer andere regten en vrijdommen, breder in de oorspronkelijke akte voorkomende. Dit alles, behalven nog de stedelijke wetten en inrigtingen, die bij den Raad en gezworenen met Bokke Haringsma in 1456 waren daargesteld, werden bevestigd, en dit bestuur de vrijheid verleend, om daarbij nog meerdere nuttige schikkingen tot bevordering van stedelijke welvaart toetevoegen. Zie Winsemius, beschrijv. van Sneek.

In deze stad werden behalven de gewone weekmarkt, welke op Dingsdag was, vier jaarmarkten gehouden, zijnde de eerste des Dingsdags, acht dagen na het Paaschfeest, de tweede op Kruisvinding, zijnde den 3 Mei, de derde, des Vrijdags na de Pinkster week en de vierde drie dagen voor Kruisverheffing, welke dag inviel op den 12 September. De tweede en laatste markt werd voorafgegaan door paardemarkten, die s' daags te voren plaats hadden. Tegenwoordig en al sedert vele jaren werd er slechts ééne jaarmarkt gehouden, welke invalt op den tweeden Dingsdag in Augustus, en een paar dagen te voren door het luiden der stadhuis-klok, van wege het Bestuur der stad, wordt aangekondigd. De weekmarkt is op denzelfden dag gebleven, en heeft in aanzien zeer toegenomen. Bovenal zijn de botermarkt en waag beroemd, we-

[p. 81]

gens de menigvuldige handel die in dit vaderlandsch produkt, aldaar wordt gedreven, en alom bekend. Zij overtreft die van alle andere steden in de Nederlanden. Ook de kaas- en veemarkt, verdient hier genoemd te worden, welke mede zeer groot is; hoewel zij misschien door sommige Noordhollandsche steden in dit opzigt overtroffen wordt.

Eertijds moesten de Ingezetenen van Sneek eene zekere som jaarlijks opbrengen, welke belasting bekend was onder den naam van Huis-floreen, en die verhoogd of verlaagd werd, naardat de behoeften tot onderhouding der stads poorten, bolwerken enz. grooter of kleiner waren. Deze belasting werd ingevoerd in het jaar 1585, en in 1630 en 1679 vernieuwd en verhoogd; doch in het jaar 1714 door den Raad der stad geheel afgeschaft. Zie Resolutie-boeken van die jaren.