Rhetorica, dye edele const van welsegghene

¶ Van die plaetsen Reeil, dat es aengaende den saken.

NOpende den saken diemen tracteert ⁺ oft handelt, als dootslach, vrauwen cracht, moort, diefte, kercroof, oft eenich andere fayten, oft saken, tsi goet ofte quaet. Om die selue te proberen, confirmeren, refuteren, exorneren, ende dilateren, men sal daer af argumenteren, als hier naer volcht.

Van die Cause. Als dat het fayt soude gheschiet ⁺ wesen wt haet, nijt, gramschap, quade begheerte, oneerbaer liefde, vreese. Om bate ofte profijt te hebbene, vft om schade ende verlieste ontgane. &c. Of ter contrarie wt goeder meeninghe, wt goeder liefde, om meerder quaet te beschuddene, om tghemeen weluaren. &c.

Van die plecke wort gheargumenteert oft si ⁺ wel bequaem es oft niet, oft si bergachtich es of pleyn, aen den zeecant, oft midden slants, beplant of bloot, bewoont of onbewoont, velt of bosch,

+ A re.

+ A causa

+ A loco.

[fol. 72v]

breed oft nauwe, bi der stadt, oft verre van daer ghewijdt onghewijdt. &c.

⁺Vanden tijt. Als voorleden, present, of toecomende. In den somer of inden winter, bi dage oft bi nachte, in tijde van oorloghe oft van payse, in tijde van pestilentie, van dierte oft goeden coop, &c. Hier wt moghen veel coniecturen genomen wesen, ende onuerwinnelijcke probatien oft refutatien. Ghelijck als yemandt yet gheseyt soude hebben, of ghedaen, eer hi gheboren was. Oft eenich contract gehanteekent naer zijn doot.

⁺Van die maniere. Hoe die sake ghebuert es. Subtijlijc oft bi crachte, heymelijck of int openbaer, bi yemants raet oft bi eyghen voornemen, wetens oft onwetens, bi gheualle oft bi voorsienicheyt. &c.

⁺Van die materie oft instrumenten, als stocken messen, boghen, venijn, ende dierghelijcke, also argumenteren si ghemeenlijc. Ic en hadde niet scherpers dan mijn tanden, waer mede soude ic hem hebben ghewont?

⁺Van die macht. Want tes bet ghelouelijc luttel volcx van velen versleghen te wesen, die slapende vanden wakende, de crancke vanden stercken, die onghewapende vanden ghewapenden die onbereede vanden gheenen, die hem van te voren daer toe bereedt hadde. &c.

⁺Van een comparatie of ghelijckenesse. Exempel. Ghelijc die Bye wt elcken bloemken het beste wtsuygende es, ende het archste achterlatende Also sullen wij oock wt dye Poeten, dye goede

+ A tye.

+ A modo.

+ A materia.

+ A facultate

+ A simili.

[fol. 73r]

leerlinghen voor ons nemen, ende die onreynichheyt achterlatende.

By ghelijckenessen van het meeste machmen ⁺ het minste proberen. Exempel. Die sinen vadere bedriecht: hi sal wel eenen vreemden bedrieghen. Ist gheorloft eenen dief die by nachte comet om te stelen, doot te slane: so ist gheoorloft dien te quetsen.

By comparatien van het minste wort het meeste ⁺ gheprobeert. Exempel. Bedrijft hi sulcken rauwe om eenen vreemden, wat sal hi om sinen vader doen. Sijn die teedere vrauwen inden teghenspoet ghestadich beuonden. Ist niet schande voor dye ghebaerde mannen, dat si faelgeren souden?

Men mach oock proberen bi comparatie van ⁺ euen groot oft euen vele. Exempel. Heeft die vader macht ouer sinen sone, so heeft hi ooc macht ouer zijn dochtere. Es mijn broederv neue, waerom en kent ghi mi niet?

Bi exempelen machmen een sake wonderlike ⁺ seere proberen, confirmeren, exorneren ende dilate een de welcke menichfuldelijcken gebruyct werden, principalijcke nochtans in vier manieren, Te wetene als ghelijck. Exempel. Ghelijc inden tijden van Noe die menschen waren etende, drinckende, ende huwende, tot op den seluen dach doen Noe inde arcke gegaen es, ende si en hebbent niet bekent noch ghelooft, tot die diluuie ghecomen es, ende heeftse al wech ghenomen. Also werdt oock die toecoemst vanden sone des menschen.

+ A maiori.

+ A minori

+ A part

+ Ab exemplo.

[fol. 73v]

Item als contrarie. Exempel. Dalila heeft haren man bedroghen, ende in die handen van sinen vianden gheleuert. Maer ter contrarien. Abigail heeft hueren man verbeden, ende van sinen vianden verlost. Item als meerdere. Exempel. Christus heuet die voeten van sinen discipulen gewasschen so behoorden wij ooc malcanders voeten te wasschene. Item als mindere. Exempel. God de hemelsche vadere voedt die ionghen der rauen als si tot hem roepen: so en sal hi ons niet verlaten, ist dat wij op hem betrauwende zijn.

¶ Item noch bouen desen plaetsen, voorseyt worden daer genoteert die principale plaetsen daer voren af gesproken es, om te proberene ende te refuterene, Te wetene in dye causen betoochsaem ende beraedtsaem, so salmen noteren dese naervolghende ghemeene plaetsen.

Eerlijck	Oneerlijck
Duechdelijck	Quaet
Oorboorlijck	Onoorbaerlijc.
Licht om doen.	Swaer om doen.
Moghelijck.	Onmoghelijck.
Nootsakelijck,	Niet nootsakelijc.
Ghenoechlijc.	Onghenoechlijck.
Sonder perikele	Perijckeleus
Rechtueerdich	Onrechtueerdich
Ghelijck	Onghelijck

¶ In die causen Iudiciael de principale plaetsen om te proberen oft improberen zijn dese. Oorconden, brieuen, bekennen in dye torture. Ghemeene vois Nature, Wedt, Costume, Ghelijck ende Goet, Gheiugeerde sake, Contract ende voorwaerde.