Rhetorica, dye edele const van welsegghene

¶ Van die principale ghemeene plaetsen wt den welcken die redenen, argumenten, confirmatien, approbatien, refutatien, exornatien, ende amplificatien ghenomen werden.

DIe gelegentheyt vanden gemeenen plaetsen es tweederhande, te weten personeel ende reel, dat es aengaende den personen, ende den saken.

⁺Nopende den personen, tsi den persoon vanden heesscher, vanden verweerder, van den Iuge, vanden hoorders, oft in andere manieren, men sal considereren als hier naer volcht.

⁺Eerst van wat afcoemsten dat hi gheboren es want die kinderen plegen meest hueren ouders naer te volghene. Men segt. Quaet out, quaet ionck, quaet ey, quaet kiecken.

⁺Van wat natien van volcke, Italien, duytsch, Spaengiaert, Franchoys, want elcke natie heeft huer maniere van doene? seer diuersch en dicwils gheheel contrarie van andere.

⁺Van wat steden oft plaetsen, want die steden hebben ooc huer sonderlinghe maniere ende opinien. Als die Brugghelingen, wtwendich, delicaet, somtijts meer dan liberael.

⁺Van man oft wijf. Want dootslach salmen bet

+ A persona

+ A gn̄e.

+ A natione.

+ A patria

+ A sexu.

[fol. 71r]

gelouen van mans gedaen te wesene dan van vrauwen. Maer touerye salmen eer den vrauwen toescrijuen dan den mans.

Van wat ouderdom, want men sal anders geuoelen ⁺ van kinderen, van iongen, oft oude persoonen

Van wien, ende hoe hi opgeuoedt, onderwesen ende gheleert es. Want daer mach veel aen cleuen, ⁺ ende groot verschil wesen, hoe yemant van ioncx gheinstitueert es.

Van wat maecsele, schoon oft leelijc. &c. want ⁺ schoonheyt gheeft dicwils suspitie van oncuysheyt, leelicheyt ter contrarien.

Van saken die inden mensche zijn, niet van geboorten, ⁺ maer bi gewoonte ende exercitie vercregen. Als gheleertheyt, schoone sprake, liberaelheyt, vrecheyt, grootmoedicheyt, cleynmoedicheyt, goedertierenheyt, onghenadicheyt, hardheit teederheyt, snelheyt, traecheit. &c. dese ende deser gelike geuen of beletten dicwils die geloofsaemheyt

Van eenighe haestighe veranderinghe tsi int ⁺ lichaem oft inden sin, als blijschap int aenschijn of droefheyt, bleccheyt, rootheyt, ende dier ghelijcke. Item vreese, beuinghe onghestadige sprake, onghewoonlijcke roeringhe ende gesten, den ganck nv traech, nv haestich. &c. twelcke al wesen moghen teekenen coniecturael.

Van bequaemheyt of onbequaemheyt des sins ⁺ ende des lichaems, de welcke alleenlijc by natueren es, ende niet by ghewoonte oft exercitie vercreghen. Als scherpheyt van verstande oft plomheyt, stoutheyt, bloodheyt, schalcheyt, sotheyt,

+ Ab aetare

+ Ab educatione

+ A forma.

+ Ab habitu.

+ Ab affectione

+ A commodis t incommodis a nimi t corporis.

[fol. 71v]

wel onthouden oft verghetelheyt, ghesontheyt onghesontheyt, lichtheyt, swaerheyt, lancheyt cortheyt, ende dier ghelijcke.

⁺Van trijcdom des persoons. Of hi arm es ende cleen van vrienden, of rijcke ende machtich van goede van vrienden ende van dienaers. Want ten es niet ghelijc te gheloouene, vanden rijcken dye alle dinck tharen wille hebben, ende vanden aermen dien al dinck ghebrekende es.

⁺Van wat conditien ende staet dat hi es, edele oft onedele, Burghemeestere oft ondersaet, poortere of vreemdelinck, vrij oft slaue, gehuwet of onghehuwet, vader oft kint. &ce. Hier mach ooc groote differentie wesen, om yet te proberene, oft improberen, ende om int selue ghelooue te gheuene oft nyet.

⁺Van dye spijse ende dranck machmen argueren van tleuen der personen. Want ten es niet ghelijck te gheloouene van die spijse ende dranck hebben oueruloedelijck of spaerlijck, of met pijnen half sadt.

⁺Van eenighen affairen daer den mensche sinen sin meest op stellende es. Als een landtman, een Iuriste, een Schippere, een Coopman, een oorloochs man, een medicijn.

⁺Van datter voren gedaen oft geseyt es mach men argueren wat daer naer volcht, Als een, die een nyeu mes ghecocht hadde, ende seyde dat sinen viant gheen drie daghen leuen en soude, die ooc binnen den seluen tijt versleghen was, twelcke groote suspitie wesen mochte.

+ A fortuna.

+ A conditione

+ A victo

+ A studijs.

+ Ab ante actis siue dictis.

[fol. 72r]

Van die namen der personen mach oock somtijts ⁺ geargumenteert wesen. Exempel. Met rechte was hi ghenoemt Symoen de hont, want hi leefde als een hont, en hi es als een hont gestoruen. Ende Wulfaert zijn broeder, die is ooc subijtelijc van een mensch een wulf gheworden. Dese ende deser ghelijcke plaetsen zijn vanden personen, die welcke niet al en moghen bescreuen wesen, maer hier es die maniere betoocht, hoemen die sal moghen vinden.

+ A noie