Rhetorica, dye edele const van welsegghene

¶ Van dye vitien oft ghebreken die welcke in die argumentatien ghebueren moghen.

EEn argumentacie es quaet in die welcke een openbare luegen es. Exempel. Hi en mach niet wijs zijn die tghelt niet en bemindt. Socrates en beminde tghelt niet: ergo

[fol. 66v]

hi en was niet wijs. ¶ Item als de argumentatie bedriegelijc es, twelcke die dialectici een Sophisma heeten. Exempel. Dat ick ben dat en zijt ghi niet. Ic ben een mensche? ergo ghi en zijt geen mensche. Dat een mensche es, dat en es gheen peerdt, een mensche es een dier: ergo een peert en es gheen dier. Alle menschen zijn geleert oft ongheleert, maer alle menschen en zijn niet gheleert: ergo alle menschen zijn ongheleert. ¶ Item tes een quaet argument twelcke meer ons wederpartije verschoont, dan ons seluen. Exempel. Mijn heeren om dat ic goede cause heb, daerom en doe ic niet vele blijcken. &ce. ¶ Item alsmen eene ghemeene, oft crancke redene allegiert. Exempel. Mijn heeren had ic gheen goede cause, ick en soude niet voor iustitien comen. Item hadde ict gheweten ick en soudt nyet ghedaen hebben. Item het is mi wt dronckenschap misuallen. Item men en moet dye kinderen van ioncx niet castijen, want ic en castije mijn kinderen niet ¶ Item dat van al te seer verre ghehaelt es. Exempel. Ach hadde die man noyt gheboren gheweest, die den boom gheplant heeft, daer af het schip ghemaect was, daer mijn vader ongheluckelijck mede ter zee gheuaren heeft, ende es verdroncken. Wat wiltmen dat ongeluc den planter te laste legghen? ¶ Item alsmen een quade diffinitie gheeft. Exempel. Een dief, dat es een quaet onrechtueerdich mensche. Een ander mach segghen, so es ooc een roouer, een moorder, een ouerdraghere, een valsch oorcondere, ende veel

[fol. 67r]

meer andere. ¶ Item het es een argument vitieur, als wij een donckere twijfelachtighe sake, willen doen blijcken met donckeren twijfelachtighe redenen. Exempel. Die man moeste steruen op den derden dach van dat hi int hooft gewont was, want hy en mochte nyet langher leuen. Ende op dien seluen dach was daer een quaet aspect van Saturnus ende Mars tot Luna in Ariete twelcke beteekende dat hy op dyen dach van die quetsure steruen moeste. &c.

¶ Item alsmen een sake seere groot maken wille ende hooghe heffen, diemen behoorde te docerene. Exempel. Oft yemandt gheaccuseert ware van dootslach, ende eer dat ghenoech ghebleken es, den accuseerder sal tfayt groot gaen maken seggende datmen gheen meerder quaet en soude moghen doen dan dootslach. &ce. Dye vraghe en es nyet oft groot quaet es: maer oft tfayt biden verweerdere gheperpetreert es. Item ter contrarie, alsmen pijnt een sake te docerene, ende claer te maken, de welcke genoech bekent es, of die den verweerder selue belijdt ende kent: want daer en ist geenen noot datmen docere mer datmen tfayt groot ende swaer make. ¶ Item alsmen spreect tghene dat leelijck oft oneerlijck es, om die personen die dat segghen, of hooren oft om die plaetse daert gheseyt wordt. Exempel. Dat een Iuge lichtueerdicheyt oft sotheyt spreken soude in die vierschare. &c.

¶ Item alsmen segt tgene dat den iugen offenderen mach. Exempel. Dat wij accuseren wilden den

[fol. 67v]

ghenen die de Iugen seer lief ende weerdt hebben. Of dat ic in vrancrijcke wesende, die franchoysen misprijsen soude. ¶ Item als wij seer misprijsen eenighe seken, in de welcke die iugen oft audituers beschuldich zijn. Exempel. Wij moeten een oratie of vertooch doen voor fraye vroome oorloochs mannen ende capiteynen die veel prouessen ghedaen hebben, ende menighe vrome stadt gheraseert: En wij sullen daer gaen misprijsen dye oorloghe, seggende datmen gheen argher sake doen en mach dan oorloghe voeren ende steden destrueren. &c. ¶ Item als wij een sake misprijsen inde welcke wij selue beschuldich zijn. Exempel Een dronckaert misprijst die dronckenschap, of een hooueerdich mensche die houeerdicheyt. ¶ Item een argumentatie es vitieux ende quaet, als daer onghestadicheyt in beuonden werdt. Exempel. Yemant sal segghen hoe hi ghecomen es, alleenlijck wt goetwillicheyt, ende om tweluaren vanden genen die hi vermanen of yet vertooghen wil. Ende achter naer sal hi segghen, hoe hi hopende es, dat zijt hem loonen sullen, ende sinen arbeyt vergelden. ¶ Item als yemant allegiert ende segt tgene dat zijn eyghen cause quaet maect. Exempel. Een oorloochs capiteyn wil een vertooch doen, voor zijn knechten, om goeden moet te geuene, en hi sal gaen prijsen die macht menichte, ende behendicheyt vanden vianden. ¶ Item alsmen anders proponeert dan men veruolcht. Exempel. Als ic in mijn diuisie beloue te sprekene van vier saken, en ic en seggher maer

[fol. 68r]

drie. Of ic proponere te segghene van al, ende ic en betooghe maer van som. Oft yemant is geaccuseert zijn moedere metten voet gestooten te hebbene. En hi defendeert hem, segghende dat hy gheen handt aen huer gesteken en heeft. Oft yemant soude dye van Ghendt prijsen, en hi gaet die van Brugghe seere misprijsen. Oft yemandt misprijst eenen staet, const oft scientie, om de ghene diese misbruycken. Oft alsmen spreect van twee goede saken welcker best es. En alslmen deen prijsen wille, datmen dan gaet van dandere veel quaets segghen. Oft alsmen segt van twee saken dat deene goet es, ende dandere quaet, ende men betoocht, waeromme deen goet es verswijghende waeromme dye andere quaet es. Of men wil yemant prijsen om zijn duechden, ende men prijst hem om zijn rijcdom. &c. Alle dese pointen zijn sonderlinge te noterene, want als si beuonden werden in ons wederpartije, tes een teeken dat hi niet en heeft om hem wel te verantwoordene. ¶ Item een argument es ooc vitieux alsmen een sake probeert met quade redenen, gelijck als die valsch zijn. Exempel. Het ghelt es goet, want smenschen salicheyt es daer in gheleghen. Of als die redene cranck es, als voren. Of als dye redene tselue es datmen proponeerde. Exempel. Die ghiericheyt es seer quaet, want in die ghiericheyt es groot quaet ghelegen. Oft als die redene onbequaem ende friuole es. Exempel. Tes goet eenen goeden vriendt hebben, want men mach daer somtijts ghenoechlijc mede spe

[fol. 68v]

len ende couten. &ce. ¶ Item die argumentacie es quaet, alsmen van sommighe saken int particuliere spreken soude, en datmense generalijck aldaer in begrijpt. Exempel. Alle die aerm zijn, si soudent lieuer qualijc vercrijghen dan haren cost winnen met wercken. ¶ Item alsmen segt van een sake die selden ghebuert, datse niet ghebueren en mach. Exempel. Nyemant en mach met een aensien, ende duerlijdende met minnen beuaen wesen. ¶ Item als wij een quade enimeracie maken, segghende datter meer oft min saken zijn, dan daer metter waerheyt zijn. Exempel van deerste. Drie saken zijnder, die de geheele werelt regieren. God, die natuere, ende die fortune, dats qualijc geseyt, want God die regeert die geheele werelt alleen: ende alle ander saken zijn hem onderdanich. Exempel van dander. Twee saken zijnder die den mensche tot quaet doen trecken, te wetene houeerdicheyt ende ghiericheyt. Een ander mach seggen, ledicheyt, dronckenschap, oneerlike liefde wat sullen die doen? ¶ Item als wij een redene affirmeren, met een onseker teeken. Exempel. Hi es bleec ergo, hi heeft siec geweest. Die vrouwe es fray ende blijde, ergo si regeert haer qualijc. ¶ Item als wij seggen in ons expositie alle de pointen verhaelt te hebbene, ende dat wij een oft meer vanden principalen achter gelaten hebben. Exempel. Het blijct dat den man vermoort es, twelcke gedaen moeten hebben die rouers, of zijn vianden, of desen verweerder die zijn goet deelen moet. Maer in die plaetse en waren noyt rouers gesien, hy en hadde ooc

[fol. 69r]

gheen vianden, ergo, na dat hi vanden rouers niet vermoort en es, want daer gheen en waren, noch van sinen vianden, want hi gheen en hadde, so moet hi vanden verweerder vermoort wesen. Den verweerder of sinen beschuddere mach dit reprehenderen, segghende, zijn dienaers, of huysghesin, of ander die ooc zijn goet deelen moeten, mogent gedaen hebben. ¶ Item als wij ons in een openbaer quaet, met een lichtueerdighe excusatie defenderen willen. Exempel. Ick moeste een bastaert kint maken, want ick en vondt gheen te coopene.

¶ Item alsmen wt ons redene suspitie van quaet nemen mach. Exempel. Als yemant seere prijst ende persuaderen wil een sake daer hy bate of profijt af hebben mach. ¶ Item tes vitieux alsmen meer op eenen name of woort staen wil, dan op de sake dye by den woorde beteekent wort. Exempel. Een gheselle swoer dat hi drie maenden in Vrancrijc ghewoont hadde, daer hi ende alle tvolc binnen dien tijt gheen broodt en aten, als hy begrepen werdt van anderen, die dochten dat niet warachtich wesen en mochte, hy seyde dat hi niet qualijc geswooren en hadde, want si hadden daer al pain gheeten.

¶ Item als wij int exorneren een quade ghelijckenesse gheuen, Te wetene dye onghelijc es oft ons seluen contrarie. Exempel. Also den Wulf van ioncx leerdt sinen ionghen naer den roof sien, so moeten wij oock ons kinderen van ioncx tot duechden instrueren.

[fol. 69v]

¶ Item alsmen int exorneren quade exempelen gheeft, Te wetene die niet warachtich en zij oft oneerlijc ende niet naer te volghene, oft meerdere, oft mindere dan de sake daer wij af spreken ¶ Item alsmen gewijsde sake oft sententien qualijck allegiert, Te wetene die van onghelijcken saken zijn, oft andere dan dies nv questie es, oft die niet seer oprecht zijn, of als ons partije wel also goede oft beter soude moghen allegieren. ¶ Item die argumentatie es vitieux als wij een quade conclusie maken. Te wetene die niet met een sekere enumeratie besluyt int corte, al tghene dat wij gheseyt hebben, by ordene alsoot verhaelt es, op datmen daer bi claerlijc verstaen ende begrijpen mach, al wat in die propositie, redene confirmatie, ende in dye gheheele argumentatie betoocht es.

¶ Dit si ghenoech van die argumentatien, of si goet oft quaet zijn. Voort sullen wij bescrijuen die principale plaetse wt de welcken ghenomen ende gheuonden worden, die Propositien, redenen confirmatien, refutatien, ende exornatien vanden argumentatien voorseyt. Want ghelijckerwijs alle saken niet in alle landen gheuonden werden maer alsmen coemt ter plaetsen daer dye selue zijn, so salmense lichtelijc mogen aenschauwen, also en salmen oock een argumentatie niet wel moghen maken, ten si datmen weet dye principale plaetsen in de welcke si geuonden moet wesen. Dese plaetsen worden gheheeten vanden Rhetorisienen Loci communes, dat zijn ghemee

[fol. 70r]

ne plaetsen, de welcke niet alleene in Rhetorica, maer ooc in alle scientien seer vele zijn sonder ghetal. Niet te min wij sullen hier de sommighe bescrijuen, de welcke vanden Rhetorisienen meest gebruyct worden, betoogende by dien hoe daer oock ontellijcke vele meer andere sullen moghen gheuonden wesen.