Rhetorica, dye edele const van welsegghene

¶ Hoe die ghehoornde argumentacie mach begrepen wesen.

DIe argumentacie met twee hoornen es somtijts valsch, te wetene alsmense in contrarien omme keeren mach teghen hem seluen diese gheproponeert heeft. Exempel. Ick neme v voor hondert guldens te leeren binnen eenen iare, die const van Rhetorica om wel te connen persuaderen

[fol. 62r]

Ten eynde vanden iare om v const te gaen proeuene, ghy sult argumenteren, dat ghy my nyet schuldich en zijt te betalen, seggende. Ist dat ghi mi condt persuaderen, v mi niet schuldich te wesene, ghi en betaelt mi nyet, want ghijt mi alsoo ghepersuadeert hebt. Condt ghi mi ooc niet soo persuaderen, Ghi sult oock segghen dat ghi mi oock niet betalen moet, want ghi die const niet gheleert en hebt. Ick sal nv dat selue argument teghen v omme keeren, segghende. Ghi zijt mi schuldich te betalen, want condt ghi mi wel persuaderen dat ghi mi niet schuldich zijt, ghi moet mi betalen, want ghi hebt die const wel geleert. Condt ghi mi tselue niet persuaderen, ooc moet ghi betalen, want ghi mi anders niet persuaderen en condt.

Een ander argumentacie. Te wetene als wij ⁺ vele redenen vertelt hebben, hoe een sake soude moghen wesen oft niet wesen, wij refuteren en weeren die selue, ons houdende, op eene die wij nootsakelijck confirmeren.

+ Expec[...]tio.

Exempel.

Aenghesien dat wel blijckt, hoe desen gront mijne gheweest heeft, het es v nootsakelijc te betooghene, hoe ghi dien beseten hebt. Oft ghi dien geaenueert hebt niet wetende wien hi toebehoorde. Oft uwe ghemaect by prescriptien, oft ghecocht, oft by deele vercreghen. Dat ghi den seluen grondt gheaenueert soude hebben, niet wetende wien hi toebehoorde, ten mach niet wesen want ic present was. Bi prescriptie, den tijt es te cort. Ghi en condt ooc gheenen coop betooghen.

[fol. 62v]

Ghi en muecht ooc mijn goet niet ghedeelt hebben by successien, want ick noch leue. Rest dan ghi moet mijnen grondt by fortsen ghenomen hebben. Dese exornatie es seer goet, om te confirmeren dye argumentatien coniecturael, alst dye sake heeschende es.

⁺Noch een ander argumentacie by die welcke wij vraghen watmen met ons wederpartie, oft teghen ons soude moghen segghen. Daer naer op elcke vraghe gheuen wij terstont dye redene bi die welcke wij betooghen, dye sake also nyet te wesene.

+ Subientio.

¶ Exempel.

Ick vraghe nv, hoe hi aen so vele ghelts coemt, die voortijts so aerm was? Heeft hi dat van zijn eyghen Patrimonie ghemaect? Neen hi voorwaer, want zijns vaders goet was al vercocht ende verdaen. Heeft hi yewers groot goet ghedeelt? Neen hi, want hi es van alle sine vrienden gheexheredeert. Heeft hi yewers wat ghewonnen in dinghementen, oft in coopmanschap? Tes verre van daer, want in die coopmanschap die hi begonste, heeft hi al verloren tghene dat hi hadde: Ende int processe es hi ghecondamneert, ende staet voor groot ghelt verborcht. Of heeft hi vrienden geuonden die hem gheleent hebben? Dat gheeft noch min verwen, want daer en es nyemant hi een soude hem schamen, een sulck mans vriendt ghenoemt te wesen. Nv dan ouerghemerct dat hi by sulcken middelen nyet rijcke gheworden en es, so moet hem tghelt van selfs thuys wassen, oft hi moet dat onbehoorlijcke vercreghen hebben

[fol. 63r]

Dese argumentatie ende oock dye voorgaende ⁺moghen gherefuteert ende begrepen werden, alsmen can betooghen eenich point oft artijckele, in die verhalinghe achter ghelaten of anders te wesen dan daer verhaelt es, als van den gront voorseyt. Den verweerder mach segghen dat hem dien seluen ghegeuen es, twelc den heesscher versweech, in zijn enumeratie, oft betooghen hoe hi dien gecocht heeft, twelc den heesscher verloochende. Desgelijcx van tgelt, den verweerder mach seggen dat hi een cleen plecxkin lants gecocht heeft, ende tghelt daer in gheuonden, oft dat hem voor eenighen dienst gegeuen es, twelc den h. versweech, of betooghen gewin van coopmanschap twelc hi verloochende

Een ander argumentatie by die welcke dat wij van contrarie wederomme totter eerste propositie ⁺ keeren. Exempel. Het onghelijc twelck mijnen vrient mi gedaen heeft, es mi quaet om verdraghen. Dit es de propositie: nu volcht contrarie van dien, want hadt mijnen viant gedaen, dien ic noyt duecht noch vrientschap en bewees, ic soudt vergeuen, nv keert hi wederom totter eerster propositie, maer nv sulc ongelijc ende schande mi aengedaen te wesene, van hem dien ic als mijnen besten vrient de meeste weldaet vander werelt ghedaen hebbe: tes mi quaet, ia onmoghelijc om te verdragene.

Tes een schone argumentatie, om te refuteren ende exorneren, als wij connen betoogen, wt die reden van ons wederpartije te volgen niet tgeen dat si seggen willen, mer tgeen dat onsselue mede gaet. Exempel ⁺ En es gheen wijsheyt so grote pijn ende neersticheyt.

+ Nota.

+ Oppositio.

+ Viola

[fol. 63v]

doen om eenighe scientien oft consten te leeren. Redene. Want smenschen leuen es seer cort. Refutatie. Daerom te meer salmen alle pijne ende neersticheyt doen, eenighe sonderlinge scientie oft const te leerene, om by dien (aenghesien dat wij niet langhe leuen en moghen) eenighe sonderlinghe saken te doene, biden welcken wij vercrijghen moghen een eewighe memorie, ghetuigenesse gheuende dat wij gheleeft hebben.

⁺Wij approberen somtijts eenighe saken dye twijfelachtich zijn, by ghelijckenesse van saken die nyet twijfelachtich en zijn. Concluderende, wt den ghenen dat ons partije gheconsenteerdt heeft, wat daer naer volghen moet. Exempele. Ic vraghe v, oft v ghebuer een beter peert hadde, dan het uwe, welc ghi kiesen soudt? ghi segt v ghebuers peerdt. Voort vraghe ic v, oft hi een schoonder huys hadde dan ghi, welc dat ghi kiesen soudt? ghi segt zijn huys. En oft hi een beter tabbaert hadde dan den uwen? ghi segt ghi soudt den sinen kiesen. Nv vrage ick v, oft hi een beter wijf hadde dan die uwe, soudt ghi die oock voor die uwe begheeren? Ghi swijcht daer op, maer aenghesien dat ghi verswijcht tgene dat ic principalijc van v te hooren begheerde: Ick sal selue segghen wat ghi peynst. Ghy hadt lieuer zijn wijf dan die uwe. Daerom ten si dat ghi v laet duncken tbeste wijf te hebbene vanden lande, ghi sult altijts begheeren een andere, die ghi meenet beter te wesen dan die uwe.

⁺Men verchiert ooc een redene met een simpe

+ Induction.

+ Enthymema.

[fol. 64r]

le conclusie, dat es een argumentatie by de welcke men betoocht wten gheenen dat voren gheseyt es, oft geschiet, wat daer nootsakelijc naervolgen moet. Exempel. Was die man te Ghendt versleghen, so en mach tfayt nyet ghedaen wesen van hem, die op dien seluen tijt te Brugghe was. Die vrauwe heeft een kint ghebaert, ergo si en es gheen maecht. Het es een mensche, ergo het es een sondaer. Dese argumentatie wort gerefuteert alsmen betooghen can dattet naeruolgende niet wel en accordeert metten voorgaenden noch ooc niet nootsakelijck en es. Exempel. Het es een moeder, ergo si bemint haer kint. Een ander mach segghen. Medea was ooc een moeder ende si heeft haer kint ghedoot.

Noch een seer schoone argumentatie, om alle redenen te confirmeren ende verchieren. Alsmen ⁺ wt twee voorgaende clausen (waer af deerste de propositie ghenoemt es, en dandere die assumptie) maect een conclusie: betooghende int corte wat daer wt nootsakelijc volghen moet. Exempel. Hi es rijcke die ghenoech heeft: ic hebbe ghenoech, ergo, ic ben rijcke. Alle menschen zijn sterffelijc, ghi zijt een mensch, ergo ghi zijt sterffelijc.

Een ander argumentatie perfect van dese voorgaende. ⁺Syllogismus ghemaect. Want alsmen met dese voorgaende argumentatie een redene confirmeren ende exorneren wil. Ende dan die propositie ende ooc dye assumptie van selfs niet claer en zijn, so moeten dye gheprobeert worden. Ende by dien moet die argumentatie vijf deelen heb-

+ Sylogismus

+ Ratiocinatio.

[fol. 64v]

ben. Te wetene, die Propositie. Die Redene vander propositie, die assumptie, die redene vander assumptie, ende die Conclusie. Dese argumentacie wordt ghenoemt die alder perfecste. Exempel. Die Propositie. Alle menschen die bi costume quaet doen, draghen sulcken nijt int herte, dat si alle middelen soecken om hem te wreken van den ghenen daer si onurientschap hebben. Redene: want sulcke quade bloetghierige menschen al en hebben si gheen cause noch occasie om yemant te hinderen, si sullen van selfs eenige cause soecken, om anderen onghelijc te doene. Hoe veel te meer dan als eenige bate of schade, haet nijt, vreese, oft gramschap, hem lieden daer toe mouerende es? duer welcke passien ooc die goede oprechte menschen somtijts verblint worden verdolende van haer goede gewoonte. Wat sullen dan quade menschen doen, als si occasie vinden om haer seluen te moghen wreken? Ic late varen wat al quaets duer die gramschap daghelicx ghebuerende es. Ic verswijge ooc van dye onredelijcke dieren, hoe si vergramt wesende haer seluen soecken te wrekene. Ic en segghe ooc niet, hoe die alder wijste mannen duer gramschap ende nijt dicwils hem seluen niet en hebben connen bedwingen. Ia hoe vele costelijcke rijcke ende machtighe steden, landen, ende conincrijcken dat die goede menschen duer onurientschap ghecorrumpeert worden, wat willen wij twijfelen vanden ghenen die bi costumen hem van quaet doene nyet wachten

[fol. 65r]

en connen? Als si met nijt ende gramschap beroert werden sullen si haren viant sparen? Die Assumptie. Maer desen verweerder was den ouerleden persoon hatende ende benijdende, als sinen doodelijcken duerslegen viant. Die redene: Vanden tijt voort dat hi verweerder zijn proces verloos teghen den ouerledene, tes v lieden mijn heeren altemale wel kennelijck, wat coragien hi tegen hem gedregen heeft. Ten es gheen noot v breeder daer af te vertooghene. Ghi weet den sin ende conditien vanden verweerder, hoe hi benijt ende vreest al de ghene die metter rechtuerdicheyt handelen hoe hi noyt niet gedaen en heeft, dan met voorraedt, loosheyt ende bedroch, om twelcke den ouerledene (als een beminder der rechtueerdicheyt) hem verweerder dicwils strangelijc begrepen heuet. Ende noch meer soude, hadde hi mogen leuen. Bi den welcken vreesende ende benijdende alsulcken man, hi heeft hem laten duncken dat hi nemmermeer welvaren en mochte, voor hi dien seluen ter doot gebrocht soude hebben. Ghi lieden weet ooc wel wat listen ende lagen dat hi leyde, om den anderen onnoselen man N. te hinderen, den welcken hi ooc verradelijc gedoot heeft, alleenlijc wt afionsticheyt, die hem nochtans veel duechden ende weldaden hadde bewesen, ende van wien hi geen vreese en had, mer van desen ouerledene hadde hi die meeste vreese vander werelt, so dat hier afionsticheyt, haet, nijt gramschap ende vreese al in een versaemt zijn. Conclusie. Midswelcken ghenoech blijct, hoe alsulcken menschen, wt cleene oorsake tot quaet doen

[fol. 65v]

bedocht zijn ende hoe daer vele causen ende oorsaken desen verweerder teghen den ouerledene ghemoueert hebben om hem ter doot te brenghen. Als waer by daer gheen regard of aenschau genomen sal wesen op dye friuole defensie ende verloochenen vanden verweerder voornoemt. &c. Dese argumentatie machmen segghen met drie deelen, achterlatende die twee redenen oft approbatien, aldus. Die Propositie. Alle menschen die cause hebben om quaet doen, ist dat si van natueren daer toe gheneghen zijn, si pleghen gheerne quaet te doene. Die Assumptie. Maer den verweerder hadde groote cause om den ouerledene ter doot te bringhen, en hi es oock van natueren tot bloetstorten ende dootslach genegen. Die conclusie, ergo den verweerder heeft den ouerledene ter doot ghebrocht. Men soude oock mogen maer een approbatie oft redene achterlaten, ende also soude die argumentatie vier deelen hebben.

⁺By exempelen van saken die geschiet zijn oft schijnen geschiedt te wesene, machmen ooc seer schoone argumentatien waken, om te confirmeren, persuaderen, verbreeden, ende verchieren. Hier onder werden besloten fabelen, versierde cluchten, als de fabelen van Aesopus, ende ander Item parabolen of comparatien gelijckenessen warachtige oft ymmer geloouelijcke historien ende dier ghelijcke. Dese exempelen ende ghelijckenessen salmen int argumenteren ghebruycken als ghelijc, als onghelijc, of als contrarie. Exempel van deerste. Dye handen ende die voeten moe

+ Exeplum.

[fol. 66r]

ten beslauen ende winnen, daer tlichaem gheheel by leuen moet. Also ooc die lantlieden moeten bi haer labuer tgeheel lichaem der gemeenten onderhouden. Exempele van tweede. Een nyen schip es beter te betrauwene dan een oudt, mer also niet een nyeuwe vrientschap. Exempel van tderde. Een moeder bemindt by natueren haer kinderen, maer ter contrarien: Medea heeft haer eyghen kinderen ghedoot.

¶ Dit si nv ghenoech van die argumentatien int corte ghesproken, dye welcke seer bequame zijn ende ooc nootsakelijck om alle propoosten ende redenen constelijc te beleeden, verchieren, ende besluytene. Voort sullen wij bescrijuen, watmen int argumenteren wachten moet. Want een goet Rhetorisien en moet niet alleenlijck weten hoe ende waer by dat hi zijn causen ende redenen verchieren mach, maer ooc neersterlijc obserueren wat vitien ende ghebreken daer wesen mogen. Twelcke ooc seer goet ende nootsakelijc es te wetene om twee saken wille. Ten eersten op dat een yegelic die selue schuwen mach. Ten anderen dat hi zijn wederpartije die selue niet obseruerende bi dien lichtelijck sal moghen confuteren, reprehenderen oft begrijpen.