Rhetorica, dye edele const van welsegghene

¶ Van die ghelijckenessen met anderen wetten.

WT dye ghelijckenesse met anderen wetten mach questie spruyten. Te wetene als daer een sake ter vierschare coemt, vande welcke gheen sonderlinghe seker wet ghescreuen es: maer heeft nochtans eenighe gelijckenesse met ander gescreuen rechten oft wetten, biden welcken datmen wt saken die seker ende gescreuen zijn, andere onsekere ongescreuen saken, ondersoecken, verstaen ende iugieren mach.

Eerst salmen ondersoecken wat daer gescreuen es, of gheiugiert es geweest, van meerdere mindere, oft van ghelijcken saken. Ten anderen oft dese sake dies questie es, ghelijck es met dye andere saken oft ongelijc. Voort oft ooc bedochtens raets ghedaen es, dat van dese sake niet geschreuen en staet, om dieswille datmense genoech verstaen mach, wt die ghelijcheyt van ander scriften.

¶ Exempel. Daer es een wet, ist dat een man onsinnich of dul es, hi ende zijn goet werden inde macht van sinen naeste vrienden. Een ander wet. So wie vader oft moeder dootslaet, men sal hem nayen in een vel oft huyt, ende werpenen inde ri-

[fol. 46r]

uiere, al zijn goet confiskierende tot behoef van den ouerheere. Noch een ander wet. Een die zijns selfs man es, soo wat hi geeft in testamente dat sal also by rechte wesen. Een ander wet. Een dye zijns selfs man es, ende sterft sonder testament te makene, zijn goet sal sinen naesten vrienden toe behooren. Het gebuert, daer wort een man gheapprehendeert, die zijn moedere ter doot soude hebben ghebrocht. Hi wert in die geuanckenesse gheleet, tot dat hi ghecondamneert soude werden, ende alle saken bereet wesende, datmen hem inde riuiere werpen soude. Binnen deser tijt sommighe van zijnder kennesse, comen bi hem inde geuanckenesse, brenghende inct, pampier, ende oorconden met hem, si scrijuen daer in zijn presentie een testament, ordinerende ende gheuende zijn goet daert hem patient selue ghelieft. het testament is bi sufficante oorconden ende testamenteerders behoorlijcke gehanteekent. Die patient es daer naer verwesen ende geexecuteert. Hier es nv questie om tgoet vanden ouerledene. Te wetene, den ouerheere die allegiert de wet van confiscatien. Die andere de welcke int testament gescreuen zijn, die heesschen tgoet by testamente betooghende, hoe dye ouerledene nyet furieus oft dul wesende, maer met goeden verstande zijn testament ghemaect heeft. Hier zijn nv van alle

[fol. 46v]

drie den partijen wetten gheallegiert. Nochtans en es daer noch gheen seker wet betocht bi die welcke den patient in sulcke plaetse ende staet wesende, een Testament maken mochte ofte nyet. Maer die moet bi ghelijckenessen ghetrocken wesen, wt dye andere wetten die voren vanden partijen gheallegiert zijn. Dese cause mach gheargueert ende ghehandelt wesen in deser manieren. Soo wie vanden partijen met eenighe vanden voornoemde geallegierde bescreuen wetten hem behelpen wil. Alder eerst hi sal zijn wet verhalen prijsen, confirmeren ende approberen. Voort sal hi die sake dies questie es, compareren ende ghelijcken met die bescreuen wet, op dat si wel ghelijck schijnen moghen. Daer naer sal hi vraghen met verwonderinghe, hoe dat bi coemt, dat zijn partije wel consenteert ende kent, dye voornoemde ghescreuen wet goet ende rechtueerdich te wesene, daer hi dit verloochenen wil, twelcke den seluen ghelijck es, oft noch beter ende rechtueerdigher. Voort sal hi segghen daerom van deser sake dies questie es niet ghescreuen te wesene. Want als dye selue wet bescreuen was, den ordineerder of bescrijuere, heeft wel ghedocht, datmen van deser sake nyet twijfelen en mochte. Bouen dien zijn daer ooc in tbescrijuen van vele wetten, vele saken achter ghelaten, om dies wille datmense wt anderen saken die ghescreuen zijn, wel verstaen mach. Voort moet men die rechtueerdicheyt van der saken betooghen, wt dye deelen van rechte vanden welcken voren in die sake iuridiciael ge-

[fol. 47r]

sproken es. Nv ter contrarien. Soo wye hier teghen opposeren wil, hi moet ten eersten verloochenen die ghelijckenesse, segghende ende betoghende hoe dese sake, dies questie es, ende dye wetten, die daer gheallegiert worden, niet ghelijck en zijn, maer gheheel diuersch ende onghelijck, van manieren, van natueren, van crachten van grootheyt, van plaetsen, van tijden, van personen, van intentien oft meeninghe, tooghende waer in ende in hoe veel manieren, si different zijn, op datmense niet en schijne gelijc te moeten rekenen. Hi sal ooc zijn ghescreuen wet voor hem allegieren, ist hem moghelijck, ende maken gelijckenesse van dye selue, ende die sake dies questie es, so vooren gheseyt es. Ist hem nyet wel moghelijc, hi sal segghen datmen anders niet en behoorde te aenmercken, dan tghene datter expresselijc gescreuen staet, want ist datmen ghelijckenesse van wetten volghen wil, alle rechten sullen mogen gecorrumpeert wesen, wt causen datmen bicans geen saken en vint si en mogen gelijc schijnen daer si nochtans seer onghelijc zijn, ende van elcken bisondere diuersche wetten ghescreuen zijn. Den eersten die welc hem met de gelikenesse der wetten behelpen wil, mach segghen. Men moet bi coniecturen wt den ghenen datter gheschreuen es, comen totter kennisse van saken die niet gescreuen en zijn. Nyemant en soude van allen saken, wetten moghen scrijuen. Maer hi scrijft seer wel die welcke so scrijft, datmen wt sommige bescreuen saken, andere ongescreuen saken verstaen mach.

[fol. 47v]

Den opposant oft wederpartije, de welcke de ghelijckenesse verloochenen wil, sal segghen sulcke coniecturen niet te wesene, dan een twijfelachtighe radinghe ende versieringe, ende dat wel een simpel scrijuer wesen moet, dye niet claerlijc ende bescheedelijc scrijuen en can van al den saken dye hi statueren wil ende bescrijuen. Hier mede si nv ghenoech van die drie manieren van causen int corte vertoocht. Voort sullen wij beschrijuen hoe ende in wat manieren datmen een redene verchieren sal.