Rhetorica, dye edele const van welsegghene

¶ Van die twijfelachtighe scriftueren.

EEn ghescrifte mach wesen twijfelachtich by dien datment in tween oft meer manieren trecken ende verstaen mach. Exempel. Een man scrijft zijn testament in dese manieren. Ic N. gheue in testamente mijnen oudtsten broeder, alle mijn mobele ende iuweelen, behoudens dat hi gheuen sal mijne bastaert .xxx. marc siluers, van mijnen silueren croesen, die hi selue willen sal. &c. Dit ghescreuen wesende, die man sterft haestelijck. Den bastaert heescht zijn .xxx. marck siluers, en wil kiesen vanden croesen, die hi selue wil, te weten, die daer costelijc gewrocht, ende vergult zijn. Die broeder segt dat hi hem metten slechten croesen payen mach, want daer ghescreuen staet te moghen gheuen die croesen dye hi seluen willen sal. Den bastaert allegiert het selue gescrifte voor hem, om datter gescreuen staet hem te moeten gheuen die croesen dye hy selue willen sal. Dese cause wort verhandelt in deser manieren. Ten eersten moet gheargueert wesen, oft het ghescrifte twijfelachtich es oft nyet Ten anderen hoe dat gescreuen es, hoe die woorden dies questie es met die voorgaende ende naeruolghen scriftueren oft woorden accorderen, nerstelijc ondersoeckende wat dye meeninghe van den scrijuer gheweest es. Voort moeten wij be-

[fol. 44r]

toogen dat ons interpretatie van dien gescrifte mogelijc es: dat si ooc eerlijc, goet, ende rechtueerdich es, bi wetten, bi costume, bi natueren, ende ooc bi goet ende ghelijc also moghelijc te geschiedene. Maer dye interpretatie van ons partije, sullen wij segghen al contrarie te wesene, betooghende dattet gescrifte ooc niet twijfelachtich en es, bi datmen wel verstaen mach, welcken sin datter warachtich es. Oock ist voor ons seer goet, moghen wij betooghen, wat den scrijuer meer oft min, oft anders ghescreuen soude hebben, waert sake dat hi wilde verstaen wesen, alsoo ons partije interpreterende es, als hier van die siluere croesen. Den bastaert soude moghen segghen, dat te vergeefs daer gescreuen staet, die croesen die hi selue willen sal: Ist datment vanden wille van de broeder verstaen moet, want al en hadden de woorden (die hi selue willen sal) daer niet gescreuen gheweest, men en hadde niet moghen twijfelen, hy en hadde wel moghen gheuen sulcke croesen als hi gewilt hadde. Daerom ist goet in sulcken causen dicwils te ghebruycken dese maniere van segghene. Hadde hi dat willen scrijuen hi en hadde alsulck woort niet ghebruyct, hi en hadde dat woort daer niet gestelt. &c. Hier es te noterene, dat een goet Rhetorisien neerstelijck wachten ende schuwen moet alsulcke Amphibologien, dat zijn donckere ende twijfelachtighe redenen oft sententien.