Rhetorica, dye edele const van welsegghene

¶ Die seste maniere van confirmeren bi approbatien in causen coniecturael, metgaders die reprochen vanden verweerder ende die refutatie vanden heesscher.

ALs nv den heesschere alle zijn suspitien gheconfirmeert heeft by redenen ende argumenten, ende moghelijck al oft som met oorconden ghedaen blijcken, hi sal dat selue gaen approberen, seggende dat hi wel ende suffisantelijc heeft doen blijcken bi oorconden, bi sekeren teekenen redenen ende argumenten, ende ooc bi ghemeenen voys ende fame hoe die verweerder het fayt dies questie es, gedaen moet hebben, twelcke hy ooc wel selue belijden ende kennen sal, als hi te bancke oft ter torture ghewesen wert, om ter exame te comene. Hier moet hi nv segghen datmen die

[fol. 32v]

quaetdoenders gheensins en behoorde te sparene, maer datmense by alle weghen ende middelen bedwinghen sal, om die waerheydt te kennen. Hier dient ooc betoocht die grootheyt, enormicheyt, ende leelicheyt vanden fayten. Alle dese voorn̄. pointen sal den verweerder reprochieren, ende den heesscher refuteren ende solueren, als hier naer volcht.

Eerst teghen die oorconden, soo sal den verweerder oft sinen beschuddere, segghen ende betooghen haer quaet leuen, haer wanckelbaerheyt ende onghestadicheyt int deposeren, hoe ende waer in si discorderende zijn, seggende dat nyet gebuert en es al tgene dat si segghen, noch oock niet gebueren en mochte, of dat zijt niet en hebben moghen weten, oft dat zijt segghen wt eenighe begheerlicheyt, bi ionste, of wt nijde, of om haer bate ende profijt. Den heesscher om zijn cause te approberen, moet dit refuteren, ende die obiecten solueren, betooghende die eerlicheyt ende goet leuen van sinen oorconden, metgaders dye ghestadicheyt van haren deposeren. &cet.

Ten tweeden sal den verweerder reprochieren die torture, ofte tbekennen vander exame, segghende, datmen dyen gheen ghelooue gheuen en sal, om dies wille dat den eenen cleynmoedigher es, ende crancker, om dye pijne te verdraghen, dan een ander, als biden welcken wetende ende verstaende watmen van hem begheerende es, hy salt al segghen datmen hooren wil, om vander pijnen ontsleghen te wesen. Hier sal ick betooghen ist hem

[fol. 33r]

mogelijc, bi redenen ende argumenten coniecturael, so voren gheleert es, dat niet warachtich en es, noch ooc probabile, tghene dat in die torture bekent es gheweest. Den heesscher sal refuteren, segghende, dat ons voorsaten als voorsienighe mannen, hebben wijsselijc geordineert ende gestatueert, om die warachticheyt te besoekene, ende onderuindene, datmen die quaetdoenders met tormenten ende pijnen bedwinghen sal te segghene dat si weten. Hier moet hi neerstelijc aenmercken al tgene dat inde torture bekent es, om tselue by alle middelen van coniecturen, als voren gheleert es, te approberen, op dat eenvehement oft ymmer probabile suspitie der waerheyt gheuen mach. Vander gelijcken moet oock met die dispositie der oorconden ghedaen worden.

Ten derden sal die verweerdere reprochieren, dye teekenen ende andere suspitien, byden heesscher gheallegiert, segghende datter gheen sake en es, men soude die met suspitien wel connen beschuldighen, daer naer sal hi elcke suspitie op haer seluen cleyn maken, oft te niete doen betooghende hoe alle het selue, alsoo wel eenen anderen aengaen mach als hem, ende dattet seere qualijc gedaen es vanden heesscher, sonder oorconden, alleenlijc wt coniecturen ende suspitien, eenen onnoselen mensche te accuserene. Den heesschere sal dit refuteren, zijn cause approberende, ende segghen, wt dyen dat daer soo veel grooter teekenen ouer een comen, ten es nyet moghelijc te geschieden by geualle, so en salmen dit ooc niet

[fol. 33v]

meer voor suspitie houden, maer voor een clare openbare sake, midts datmen ooc meer geloofs gheuen mach den teekenen, dan den oorconden want die teekenen worden vertoocht, so die gheschiet zijn, maer die oorconden moghen om gelts wille, oft wt ionste, haet, nijt, oft wt vreesen gecorrumpeert worden. Ten vierden den verweerder sal reprochieren dye rumoren, ghemeenen voys ende fame, seggende datmen daghelijcx wel veel quade rumore zayt, die niet warachtich en zijn. Hier moet hi betooghen eenighe exempelen vanden gheenen die beclapt ende beloghen hebben gheweest. Voort sal hi segghen, dat zijn vianden oft benijders, of die ghenoechte nemen van anderen quaet te segghen, sulcke fame achter hem hebben doen loopen. Dan sal hi vanden heesscher oock wat versieren, seggende hoe sulcke of sulcke rumoren achter hem oock ghesproken worden, oft hi sal eenich warachtich rumoer ondersoecken t'welcke den heesscher oft accuseerder wat diffameren mochte, ende segghen dat hi nochtans alsulcx niet en ghelooft, om dies wille dat elck mensch niet den anderen valsche rumoren wel soude moghen zaeyen ende verbreeden. Maer waert sulcke rumoer, daer duer den heesscher oft accuseerder grootelijcx mochte ghediffameert wesen en dat seer probabel oft notoire ware. Den verweerdere soude bi dien den voorn̄. heesscher oft accuseerder moghen reproschieren ende wederlegghen als niet ontfanckelijc noch ydoone om hem te accuseren, noch gheloofsamicheyt daer in te hebben.

[fol. 34r]

Den heesscher om zijn confirmatie te approberen moet die obiecten refuteren ende solueren segghende hoe die rumoren ende ghemeene voys niet en pleghen te ghebueren, daer na moet yet af wesen, hi sal ooc segghen datter gheen cause noch oorsake en es, waeromme yemant sulcke te vergeefs soude gaen versieren. Voort sal hi segghen, al ist sake, dat ander rumoren wel somtijts versiert ende qualijc warachtich hebben gheweest dit es nochtans warachtich ende wel ghebleken.

Ten laetsten in die conclusie, sal den verweerder de iugen ende audituers soecken te verweckene tot medelijden ende ontfermherticheden, segghende dat hem den heesscher tonrechte, ende met quader causen gheaccuseert heeft.

Den heesscher ter contrarie in zijn conclusie sal die Jugen inciteren ende vermanen tot onderhoudinge der wetten ende rechten, seggende dat men den verweerder gheensins sparen noch ontfermen en sal in so quaet, enorme, ende leelijc een fayt. Ende twelcke so claerlijck ghebleken es.