Rhetorica, dye edele const van welsegghene

¶ Van die drie manieren van Causen Iudiciael.

DIe causen Iudiciael zijn driederhande, oft in drie manieren. Deerste maniere wordt gheheeten Coniecturael, om dies wille datmen dye waerheyt vander sake, by coniectueren ondersoecken moet. Te wetene alsmen op yemant eenich fayt intendeert oft te laste legt, en dat hi tselue fayt slechtelijc verloochent, exempel. Den heesscher sal segghen. Ghi hebt dootslach ghedaen. Den verweerder antwoort. Ick en hebbe gheenen dootslach ghedaen. Nv moet gheiugeert wesen, oft hi tfayt ghedaen heeft of niet. Hier toe werdt ghebrocht, al tgene dat elc van beeden partijen daer op allegieren sal. Dye tweede maniere van causen Iudiciael, es ghenoemt Iuridiciael, oft rechtseggelijc. Te wetene als den verweerder het fayt kent ende aenneemt maer segt dat hijt wel ende met recht ghedaen heuet. En hi allegiert zijn redene, waer bi hi meynet met rechte dat fayt ghedaen te hebben. Den

[fol. 28r]

heesscher ter contrarien, allegiert ende confirmeert dat hi verweerder tselue fayt qualijc, ende met onrechte gedaen heeft. Exempel, den heesscher segt tegen den verweerder. Ghi hebt dootslach gedaen. Den verweerder kent het fayt, maer hi segt, ende sustineert dat met goeden rechte gedaen te hebbene, by redene, want den versleghenen persone eerst des verweerdere niet gheoorloft en was yemant doot te slane, bouen dat den versleghen ooc ter doot behoorlijck niet verwesen en was. Wt die redene vanden verweerdere ende dat confirmeren vanden heesscher, moet gheiugeert ende gheseyt wesen, oft voorn̄ fayt met echte oft met onrechte geschiet es.

Die derde maniere van causen Iudiciael wort geheeten wettelijc. Te wetene als daer eenighe questie oft gheschil coemt, ter cause van renich gescrifte. Als van gescreuen rechten oft wetten testamenten, voorwaerden, obligatien, oft dier ghelijcke saken. Hier af moet geiugeert wesen, wat den rechten gront, sin, of meeninge es, van dat selue gescrifte. Aldus int corte gheseyt deerste maniere Iudiciael iugiert, oft es. Die tweede oft recht onrecht es, die derde wat es. Nv sullen wij van elck bysondere breeder spreken, hoe men die te wercke legghen sal.