Drie Uoyagien Gedaen na Groenlandt, Om te ondersoecken of men door de Naeuwte Hudsons soude konnen Seylen; om alsoo een Doorvaert na Oost-Indien te vinden

Journael van den Admirael Gotske Lindenau Deens Edelman, gedaen in den Iare 1605. om Groenlandt te ontdecken. Ten versoecke van Christiaen de IIII. Coninck van Denemarcken, &c.

CHristiaen de IIII. Heeft de Groenlantse Vaert oock seer beyvert, ⁺ ende heeft tot dien eynde eenen wel geoeffenden Stuerman uyt Engelant laten komen, die hem op die plaetse wel verstonde, met den selven heeft hy drie Schepen uytgerust, onder den Admirael Gotske Lindenau een Deens Edelman, die te samen Anno 1605. in ’t begin van de Somer uyt de Sond zeylden, ende een tijdt langh by malkanderen bleven, tot dat de Engels Man zijne cours Z.W. nam, om het Ys te vermijden, maer den Admirael hielt zijn cours N.O. ende quam alleen in Groenlant aen, hy had zijnen Ancker nauwelijcks laten vallen, of de Wilden quamen met een groote menichten in haer kleyne Schuyten rontom zijn Schip henen, wierden van hem met een dronck Wijn gewelkomt, doch de Wilden hadden geen smaeck in den Wijn, maer rimpelden de Neusen, gelijck of sy iets anders ghedroncken hadden: maer sy sagen by geval Traen, die sy begeerden te drincken, wy gavense haer ende daer van droncken sy een goeden toogh, sy hadden by hun veel Vosse-vellen, Beeren en Robbe huyden, oock groote ende kleyne stucken Eenhoorens, die sy tegens Naelden, Messen, Spiegels ende diergelijcke tuygh verruylden, Gout ende Silver achten sy niets, maer dat van Stael waer, hielden sy seer in waerde, daer gaven sy alles voor dat sy hadden, ende dat hun lief waer, jae hun Bogens, Pijlen, Scheepkens, Riemen ende soo sy niet meer en

+ Koningh Christiaen de vierdens yver, om Groenlandt te ontdecken.

[p. 19]

hadden, soo souden sy hun Hemden daer wel voor gegeven hebben. Gotske Lindenau bleef aldaer 3 dagen stil leggen, hoe wel hy met so weynigh volck niet vertrouwde aen landt te gaen. Den vierden dagh lichte hy wederom sijn Ancker, maer hielt twee Wilden by hem in ’t Schip, die groot gewelt gebruyckten om los te komen, also dat men haer moest vast binden; doen de andere saghen dat hare kammeraets gevangen wegh gevoert wierden, maeckten sy een grouwelijck misbaer met schreuwen, ende wierpen veel Pijlen en steenen nae ons Beenen, maer wierden seer haest door een schoot uyt een Canon af geschrickt ende wegh gedreven, en dese Admirael Gotske is eyndelijck oock alleen in Denemarcken geluckigh gearreveert.

De Engelse Stuurman lande met de ander Deense Schepen op de ander sijde van Groenlandt, vant verscheyde goede Havens, en een schoon Landt, ende veel groen Weylandt. De Wilden op die plaets ruylden oock met hem, gelijck de ander Wilden met Gotske Lindenau gedaen hadden, maer waren veel vreesachtiger, want so drae hadden sy van de Deenen niets bekomen, of sy liepen terstont daer mede na haer Schuyten, gelijck of sy ’t gestoolen hadden. De Deenen waren begeerigh, om het Lant te betreden wapende hun wel, en traden te lande, maer was steenachtigh gelijck Noorwegen. Uyt den Roock damp, die op sommighe plaetsen uyt de Aerde op rees, oordeelden sy dat daer Sulpher-mijnen moesten wesen, vondt oock veel Silver-Aerdt, daer van sy wat mede in Deenemarcken brachten, ende daer van 100. pondt en 26. oncen Silver uytleverden, eer sy weder te Scheep gingen, namen sy oock 4 Wilden mede, onder de welcke de eene sich soo onwilligh aenstelde, datse hem met een Musquet doot sloegen, waer door sy de andere sulcken vreese aen joegen dat sy gewilligh mede ginghen, de anderen Wilden, vergaederden te samen om haere gevanghens te verlossen, ende om hun aen den doot-slagh te wreken, hadden oock alrede de Deenen den pas af ghesneden, maer worden seer haest door het schieten beyde van het Landt ende Schepen verstroeyt ende de Deenen quamen alsoo weder te Scheep ende so voorts nae huys, aldaer sy den Coningh de drie Wilden die sy gevangen hadden presenteerden, sy waren fatsoendelijck ende geschickter, dan die, Lindenau mede gebracht had, oock onderscheyden in zeden, Spraeck ende Kleedinghe.

[1606]

De Coningh door dese Reys aengemoedight zijnde, ruste het daer aenvolghende Iaer 1606. den voornoemden Gotske Lindenau wederom met 5. Schepen uyt na Groenlant. Dese zeylden den 8. May uyt Deenemarcken, ende namen de drie Wilde mede, die de Engelsche Stuerman uyt Freto Davids, mede gebraght had, om tot Tolcken te gebruijcken, ’t welck dese Wilden seer verheughde, maer de eene quam op het Schip te sterven. Lindenau hielt de selfde cours die de Engelsman gehouden had, ende arriveerde den 3. Augusti met vier Schepen in Groenlant, want het eene is door onweer van hun afgedoolt. De Wilden lieten haer by menighten op de strandt sien, maer wilden niet handelen, ende alsoo sy en de Deenen malkanderen niet veel goets toe betrouden, soo lichten de Deenen hun Anckers, en sogten een andere Haven, maer vonden daer de Wilden oock soo gestelt als de voorgaende, wierden onvriendelijcken van hun aengesien, als of sy van sins waren om te vechten. De Deenen tegens soo een menigte Wilden geen kans siende, om een torn te waghen, zeylden langhs den Wal henen, ende de Wilden voeren in haer kleyne Schuyten achter en aen de zijde van de Deenen hun schepen, de Deenen namen ses Wilden met hun schuytjens gevangen.

[Den 5. October 1606]

Doen nu de Deenen wederom in een

[p. 20]

ander Haven aen quamen, badt de Camerlingh van Lindenau, (zijnde een goet Soldaet ende waegh-hals) ⁺ sijnen Heer om met verlof aen Landt te gaen, en te sien of hy met de Wilden soude konnen handelen, het wiert hem eyndelijck toegestaen, maer hy had so drae het Lant niet betreden of hy wiert van de Wilden gevangen, vermoort ende in stucken gehouwen, waer op sy als stof verstooven en weg liepen. Haer Messen ende Houwers sijn gemaeckt van Eenhoornen, ende op cement seer scherp gesleepen, snijden soo scherp als of se van stael gemaeckt waren. Ende alsoo Lindenau sagh, dat aldaer voor hem niet voor viel om wat goets te verrichten, besloot hy wederom nae Deenemarcken te zeylen, ende een van de gevanghenen Wilden sprongh buyten boort in de Zee en verdronck. In ’t wederkeeren vant hy het Schip dat in’t uytvaren door onweer afgedoolt was weder, maer bleven niet langh by malkanderen, also sy door een nieuw onweer wederom van malkander raekten, tot dat sy alle op eenen dag sijnde den 5. October met groot perijckel te Coppen-hagen arriveerden.

+ Vermetenheyt van een Deen, van de Wilden ongenadigh gedoot.

[Den 13. May Anno 1607]

De Coningh ruste ten derden-mael voor het laetste wederom twee groote Schepen uyt, onder eenen Holsteyner; genaemt Garsten Rijckaertsz. Zeylden den 13. May Anno 1607. uyt de Sond, en quamen den 8. Iuny in ’t gesichte van Groenlant, maer konden door de groote menighte van Ys, (’t welck als hooghe berghen op malkanderen lagh) nerghens aen landt komen, ende alsoo moest dese goede Holsteyner onverrechter saecke wederom keeren, te meer de wijle beyde de Schepen van malkander geraeckt waren, ende hy alleen door ’t Ys moeste swerven, diens ontschuldigingh en getoonde onmogelijckheyt, de Coningh in genade aen nam.

Wat nu de vier eerste en vijf laetste Wilden aengaet, die in de twee voorgaende Voyagien gevangen sijn daer toe bestelde de Coningh eygene personen, die op haer souden letten, maer sy moghten gaen waer sy begeerden, haer spijs waer Melck, Kaes, Boter, Rundt-vleesch en Rauwe Visch, gelijck sy in hun landt gewoon zijn, sy konden tot Broodt en gekoockte kost niet gewennen, noch veel weyniger tot Wijn, maer sy droncken niet liever dan Walvisch-Traen, seer dickwils keerden sy sich tegen ’t Noorden en sughten nae hun Vaderlant, ⁺ het gebeurde op een tijt dat hunne wachten niet neerstigh op haer paste, dat sommige van hun een Boot namen, begaven hun daer mede op de Zee, maer sy wierden door onweer 10. ofte 12. mijlen van Schoonen aen landt gedreven, wierden van de Boeren wederom gevangen, ende nae Coppenhaghen gebracht, hunne wachten wiert belast beter op te passen: maer sy wierden sieck en treurden haer doot.

Vijf warender lang in’t leven, ’t is op sekeren tijdt gebeurt dat een Ambassadeur van Spangien by den Coningh van Deenemarcken uyt Spangien aenquam, voor den welcken de Coningh dese vijf Wilden met haer kleyne Schuytjens op de Zee liet spelen. Het fatsoen van hun Schuyten kan men nerghens beter by vergelijcken dan by een Wevers Schiet-spoel, sijn ontrent 10. â 12. voeten lanck, sijn van Walvis-been ofte plancken ontrent een vingher dick aen malkanderen gemaeckt, ende sijn rontom met Robbe-vellen overtrocken, ende met dunne senuen aen malkanderen genaeyt. In ’t midden sijnse open, so wijt dat een man daer in kan sitten, sijn voor en achter spits, ende heel sterck in malkanderen gevoegt, konnen van geen baren ontstucken geslagen worden. In soo een schuytje gaet maer een man sitten, met de voeten tegens de eene punt, ende dat noch open is, bedeckt hy met sijn Kolder, (sijnde gemaeckt van Robbe-vellen) rijght het over al dicht toe, dat daer geen water in kan, en al is ’t datse

+ Vryheyt gaet Silver en Gout te boven.

[p. 21]

door onweer omslaen, (’t welck veel tijts gebeurt) komen sy doch altijt weder boven, ende sijn veel beter teghens ’t onweer bewaert dan in een groot Schip, sy gebruycken maer eenen Riem, daer mede houden sy hun altijdt in Balance gelijck de Koorde dansers met hun stocken doen, en varen also met een ongelooflijcke snelheyt voort. De Coningh liet een Sloep uytrusten met 16. kloecke Roeyers, die nauwlijcks een Wilde Groenlander konden volgen.

Doen de voorsz. Ambassadeur hun spel een tijt lanck met vermaeck gesien, en by gewoont hadde, vereerde hy eenen yegelijcken een stuck gelts, daer voor sy haer op de Deense manier lieten kleederen maecken, koghten hun Leersen en Spooren aen hun voeten, en Pluymen op de Hoeden, en presenteerden haeren dienst te paerdt aen den Coningh, maer dese couragie bleef niet langh by hun, maer vervielen alle weder in haer voorgaende melancoly, ende practiseerden maer, hoe sy wederom in haer vaderlant mochten arriveeren. Twee van hun, die alrede door de Zee aen landt gesmeten sijn geworden, ende die men op het alderminste toe vertrouwde, dat die wederom op nieuws souden in sodanigh perijckel willen wesen, namen hun kans waer, sagen twee van hun schuytjens te bekomen, begaven sich in de Zee, men jaeghde haer nae, en kreghen den eenen weer de andere gingh door, maer is niet te gelooven dat hy in Groenlant gekomen is, men heeft bemerckt dat soo wanneer hy een Vrouw sagh die een kleyn kindt aen de handt had, dat hy seer swaer begon te sugten, en ook wel weende, daer uyt te vermoeden is dat hy in sijn landt een Vrouw en kinderen moet gehadt hebben. De resterende Wilden wierden soo veel te beter bewaert, waer over hun suchten dies te meer vermeerdert, tot dat sy op twee na van droefheyt storven. De over geblevene twee leefden na haer cammeraets, noch 10 â 12. jaer, men gaf hun met goetheyt te verstaen, dat sy alle droefheyt souden laten varen, men soudese also wel tracteeren als ofse t’ huys waren, ’t welck sy schenen te ge-

looven. Men kanse tot de Christelijcke Religie niet brengen, de wijle sy de Deense tael niet konden begrijpen. Men heeft bemerckt wanneer sy de Son saghen op gaen, haer oogen ten Hemel keerden en de opgaende Son aenbaden, de eene van

[p. 22]

hun is te Koldingen gestorven om dat sy in de winter Peerlen vischte, alwaer in sommighe schulpen tamelijcke groote Peerlen sijn gevonden. Dese Groenlander hadde te verstaen gegeve dat men in sijn Landt oock Peerlen vischte, en dat hy daer oock wel verstant van had: waer op hem de Amtman van Koldingen mede nam, ende gebruyckte hem om Peerlen-mosselen te visschen. Dese Wilde was daer so wel in ervaren, dat hy niet eens uyt het water quam, of hy bracht Peerle-mosselen: Waer op de Amtman soo gierigh wiert, verhoopte alsoo een groote Rijckdom daer uyt te halen, waer toe hem de giericheyt soo veer aendreef, dat hy desen goeden Wilde, als een Water-hondt in den winter door ’t Ys in ’t water liet duycken om Peerlen te soecken, waer door hy in een sieckte verviel en stierf. Sijn cammeraet sagh in ’t voor-jaer een van hun Schuytjens te bekomen, om dat hy sich nu alleen vont, ende passeerde in ’t voorjaer door de Sond eermen ’t gewaer wiert, hem wiert nae gejaeght, maer alsoo hy een goet stuck voor uyt was, quaem men over de 30. mijlen in de Zee eerst by hem: Men dede hem door tekenen te verstaen dat hy in Groenlandt niet soude konnen komen, en dat hy door de Zee baren soude vernielt worden, maer hy wees wederom aen, hy soude voor by Noorwegen gevaren hebben, tot op sekere hooghte, ende als dan over dwars door (hem te reguleeren nae de sterren) gevaren hebben. Hy wiert weder nae Coppen-haghen gebracht, alwaer hy kort daer na van droefheyt gestorven is.

Dit is nu het eynde van de Wilden geweest, ⁺ sy sijn van postuer gelijck de Lappen korte dicke vierschotige lieden, bruyn geel van vel, hebben platte Neusen en dicke Lippen, hun Schuytjens, Kleederen en ander tuygh sijn tot Coppen-haghen, (alwaer dese Reliqien bewaert worden) noch te sien: Als oock mede een Groenlandtsche Almanach, ’t welck sijn 28. a 30. kleyne Spillen, sijnde aen eenen lederen Riem vast gemaekt, de welke eertijts de oude Groenlanders hebben overgebracht soo men seyt.

+ Groote en postuer van de Groenlandtse Wilden.

[1636]

Nae dees tijdt heeft de Coningh van

Deenemarcken geen Schepen meer na Groenlandt uyt gerust: maer sommige Cooplieden tot Coppen-haghen onderstonden sulcks te doen, en rechteden eene Compagnie op, die de Groenlantse Compagnie genaemt wiert, in de welcke veel voorname personen part hadden: De selve Compagnie sondt in ’t jaer 1636.

[p. 23]

twee Schepen uyt, die by de Freto Davids aen quamen, ende hadden naulijcks hun Anckers laten vallen, of daer quamen verscheyde Wilden, met hun kleyne schuytjes aen het grootste Schip. Als sy nu op dit Schip waren, ende hunne Koopmanschappen, als Vosse-velle, Robbe-huyden, en oock een goet getal van de genaemde Eenhoorens hadden uytgheleyt, ende de Deenen hare Messen, Spiegels, Naelden, &c. Soo wiert by geval een Musquet op het Schip los geschoten, daer op de Wilden de eene hier en de ander daer van boven het Schip in de Zee sprongen, en staken hare hoofden eer niet uyt het water, voor dat sy ontrent 200. treden van ’t schip onder water gekroopen hadden: Maer de Deenen wenckten haer met alderhande tekenen van vrolijck gelaet, soo langh tot dat sy eyndelijck wederom quamen om te handelen.

Haer manier in’t Coopmanschappen is alsoo, te weten: ⁺ Sy verkiesen uyt de waren al wat haer wel aenstaet, leggen het selve by malkanderen op een hoop, ende op eenen anderen hoop legghen sy by malkanderen wat sy daer voor begeren te geven, en aen beyde hoopen wort soo menige reysen by geleyt en af genomen, tot dat sy met malkanderen eens sijn. Op het strant lagh een doode Visch, van de gene die een Hoorn ofte veel meer een Tand in den muyl hebben, welck Hoorn de Wilden oock aen de Deenen (maer sijnde gebroken) verruylden. Dese Visch heeft een ongemene kracht in de Zee, sulcken Hoorn is den Walvisch tot een wapen, gelijck het gene den Rhinoceros (staende op sijn snuyt) is, en oock het gene de Oliphandt sijn Tanden hem tot wapenen sijn, want wanneer een Walvisch met eenen anderen komt te strijden, so stooten sy hem met de Hoorn in het lijf soo veer het magh in dringhen. Men schrijft dat sy somtijdts soo hart teghens de Schepen aen stooten, dat se daer door een leck bekomen.

Der Deenen ooghmerck waer niet, dat sy met de Wilden veel soodanighe Koopmanschappen begeerden te ruylen, maer sy hadden wat anders in den sin. De Stuer-man op het groote schip had op een sekere Rivier bemerckt, ⁺ dat het sandt daer omtrent, het Goudt van koleur niet seer ongelijck waer: Maer soo drae hy daer aen quam, liet hy sijn schip vol sandt laden, en zeylden met groote blijdtschap wederom t’Huys-waerts, seggende tot de Maets dat sy nu alle te samen rijck genogh waren. De Rijcx groote Hof-meester, die oock part en deel aen dit schip hadde, was over dese hastighe weder komste verwondert, de Stuer-man vertelde hem hoe dat hy Goudt-berghen in sijn schip hadde: De Hof-meester liet het sandt door sommige Goudt-smits tot Coppenhaghen proberen, maer sy konden niet een eenigh greyntje Goudt daer uyt trecken, was daer over seer toornigh op den Stuer-man dat hy so grove faut begaen had, en belaste hem van stonden aen door de Sond in de openbare Zee te varen, en aldaer sijn valsch Goudt, en sijn goeden hoop het eene met het ander, in den afgront van de Zee te storten, en niet een woort meer daer van te spreecken. De goede Stuerman moest sulcks doen, en alsoo hy van gevoelen was, dat hy sijn schat in de Zee had laten versincken, soo heeft hy hem over sijn vergeefsen in gebeelden hoop al te seer bedroeft, ende is kort hier nae door hertseer gestorven. Maer het heeft daer na den groote Hof-meester seer gemoeyt, dat hy in deser saeck soo haestigh is geweest, want men sedert in den Bergh mijnen in Noorwegen, diergelijcke Goudt-sandt oock heeft gevonden, waer uyt sommighe ervarene Meesters goet Gout hebben getrocken en dat redelijcken veel. Het is te geloven dat dese Goudt-smits (die het Groenlandtse sandt hebben geprobeert) niet veel verstant hebben gehat, want zy uyt het Guinees Goudt-sandt, door

+ Manier van hun Koopmanschap te drijven.

+ Deense Stuerman wort schandig bedrogen.

[p. 24]

hun onverstandt oock geen Goudt daer uytgetrocken hebben.

Dit is de laetste Scheeps-vaert die uyt Denemarcken nae Groenlandt gedaen is, ⁺ en doen ter tijt is oock mede gebracht een groot stuck Eenhoorn, dat nu noch tot Koppen-hagen is, en wort op 6000. Rijcxdaelders ge-estimeert. De Deenen hadden oock twee Wilden gevangen, en aen den Mast gebonden, die sy in den ruyme Zee weder los maeckten, maer soo drae sy vry waren, sprongen sy met eenen vollen sprongh in de Zee, om weder nae haer lant te swemmen, maer sijn sonder twijfel verdroncken, also sy al te veer in Zee waren.

Het is te gelooven dat het Ys, de oude Vaert van Ys-lant op Groenlant heeft toe geslooten, het welck door de gedurende N.W. winden soo dick en bergh-achtigh op malkanderen gedreven is, waer door de Varende-lieden doen sy de passagie sochten, eyndelijcken aen de Capo Farwel, en Freto Davids sijn gekomen, en hebben also nieuw Groenlant gevonden. Dat de oude passagien op Groenlant beslooten sijn, geeft de Ys-landtse Cronijck te kennen, wanneer sy schrijft dat onder weghen kleyne Eylanden en Klippen sijn, genaemt Hundebiorn Scheer, teghen de welcke aparent het Ys sigh soo vast ter neer geset heeft, en soo vast op malkanderen gedronghen dat het de Son niet heeft konnen smelten, en dat also de Vaert nae Groenlant daer door is verlooren, soo dat men nu t’ sedert niet heeft konnen vernemen, hoe het met de Noormannen gegaen is, die haer aldaer ter neder geset hebben, aparent sal de groote Pest die Anno 1348. Noorweghen seer van Volck ontbloot heeft hun lieden oock niet gespaert hebben: Gotske Lindenau die in sijn eerste Reys, soo hier vooren verhaelt is N.Oost-waerts is gezeylt, heeft aparent het oude Groenlandt aen getroffen, en sijn lichtelijck de twee Wilden die sy mede gebracht hadden, nakomelinghen geweest van de oude Noormannen: Doch hoe-wel sy van den anderen mede gebrachte Wilden waren onderscheyden, soo hadden sy oock met de Deensche of Noordtse tael niets gemeen, en dat soo vreemt dat men niet met allen daer van konde vernemen: Ende de Deense Chronijck verhaelt, dat de drie Wilden die de Engelsman van sijn Reys mede gebracht heeft, soo ras spraken dat men niet een woort van hun konde vatten, anders niet dan dese twee woorden Oxa Indecha, diens beteeckeninge men even wel oock niet konde bedencken. Het is seker dat het Landt het welck wy oudt-Groenlant noemen maer een kleyn gedeelte van’t Noorden is geweest, namentlijcken het gene dat Ys-lant op het naeste is geweest, en de Noormannen hebben haer also weynigh, als daer nae de gene die nieuw Groenlant ontdeckt hebben, haer niet diep in het Landt derven waghen. De Deenen hebben in haer laetste Reys (gedaen Anno 1636.) door tekens van de Inwoonders ondersoght of daer oock lieden achter den Bergh woonden, die wel 10. â 12. mijlen veer waren, daer op de Wilden wederom met tekens toonden, dat aldaer meer menschen woonden, dan sy hayren op hun hoofden hadden: Item datse groot van Persoon waren, hebbende groote Boogen en Pijlen, die al vermoorde wat hun ontmoet, waer uyt niet onbillick is te vermoeden, dat niet dese lieden, noch veel weyniger hun Landt, ofte ten minsten het oude Groenlandt, by haer meer bekent is.

+ Een stuck Eenhoorn is op 6000. Rijcxdaelders geschat.