Drie Uoyagien Gedaen na Groenlandt, Om te ondersoecken of men door de Naeuwte Hudsons soude konnen Seylen; om alsoo een Doorvaert na Oost-Indien te vinden

[p. 25]

Beschryvingh van Groenlandt, Als meede een kort Verhael van de Manieren, en de hoedanigheden, der Inwoonderen aldaer.

HEt Landt ’twelck aen’t uytterste deel van’t Noorden, sich van ’t Zuyden tegen’t Oosten uytstreckt, van de Capo Farewel door de Ys-zee tot aen Spits-berghen ende Nova Zembla, wordt Groenlandt ghenoemt. ⁺ Sommighe sustineren dat het sich t’eenemael aen Tartarien uytstreckt, maer is onseecker, tegen’t Oosten heeft het de Ys-zee: tegen’t Zuyden de openbare Zee: tegen’t Westen de Nauwte Hudsons, daer door het van America af gescheyden wordt: tegen’t Noorden is het noch niet kenbaer. Sommighe sijn van opinie dat Groenlandt aen America vast leyt, alsoo men in de laetste Scheeps-vaerten vernomen heeft, dat de gemeene Fretum Davids, maer een Inwijck is: maer een Deensche Relatie van Capitain Monnick (de welcke daer eenen Doorganck ghesocht heeft) geeft grooten schijn, dat het van America af gescheyden is.

De Deense Chronijck beschrijft, dat de Noormannen Groenlandt eerst ghevonden ende bewoont hebben, op naevolgende maniere.

Een Noorman van een eerlijck gheslacht, ⁺ met naemen Torwalt, ende sijn soon Erick, toe ghenaemt Roothaer, moesten in Yslandt vluchten, weghens een misdaet door hun in Noorweghen gedaen. Torwalt is niet lang daer nae gestorven, ende sijn soon Erick zijnde een onrustigh ghesel, besloot by sich selven een Landt te soecken, genaemt Gundebium, legghende West van Yslandt. Erick heeft oock het selve Landt gevonden, ende quam aldaer aen een Haven aen welke hy twee voorburgten maeckte, daer van de eene voor aen niet veer aen een Eylandt van’t vaste Landt leyt, ende de eene in het vaste Landt. Het Voorburgh in het Eylandt is ghenaemt, Witsercken, dat aen’t vaste Landt, Warf: tusschen beyden is een goede Ree genaemt Sandstaf, in de welcke de schepen voor onweer seker leggen. Erick quam eerst aen ’t Eylandt aen, ende noemde het Bricksond, ende bleef aldaer den heelen winter.

In’t Voor-jaer voer hy over aen’t vaste Landt, noemde het Groenlandt, ⁺ dewijle hy aldaer Gras vondt: De Haven daer hy aen quam noemde hy, Erichsfiorden, ende niet veer van daer bouwde hy een Plaets, dien hy noemde Osterburg. In den Herfst tegen’t westen eenen ander, ghenaemt Westerburgh.

Na dien sich Erik in’t derde Iaer aldaer had verhouden, nam voor weder na Yslant te keren, op dat hy de Yslanders daer toe bewegen mochte met hem nae Groenlandt te trecken, gaf tot dien eynde veel wondere dinghen voor van sijn gevonden Nieuw Landt, dat het kostelijcke Weyden ende schoone Beesten hadde, oock goede Visch ende Vogel-vangsten: Bracht het soo veer, dat hy met veel Schepen ende Lieden, weder na Groenlandt voer.

Erick had een soon, genaemt Leif die eerst met hem in Groenlant quam, en die weder nae Yslandt voer; Die voer van daer nae Noorwegen: Doen Regeerde, (soo de Yslandsche Chronijck verhaelt,) Koningh Olaus Trugger, aen dien bracht Leif de tijding van dit gevonden Groenlandt. Dese Koningh had onlanghs het Christen Geloof aen ghenomen, ende liet Leif daer in oock onderwijsen ende Doopen, ende sond hem den volgenden Somer weder tot sijnen Vader

+ Groenlants gelegentheydt.

+ Eerste Vinder van Groenlandt.

+ Waer van Groenlandt den Naem heeft.

[p. 26]

met een Priester, die het Volck aldaer in het Christelijcke Gheloof onderwijsde. ⁺ Doen Leif wederom in Groenlandt was gekomen, noemden hem de Inwoonders Hepne, dat is, de Ghelucksalighe, alsoo hy in de selve Reys groot perijckel ontkomen waer; maer sijnen Vader was hy niet seer welkom, om dat hy vreemde lieden met hem brachte. Dese vreemde lieden waren meest arme Boots-lieden, die hy op een, door onweder, ontstucken gheslagenen Schip had gevonden, en door mededogen berghde. Maer Erick vreesde dat dese lieden het Landt souden bespieden, het welck hy aen een yeghelijcken niet geerne hadde bekent ghemaeckt; maer sijn Soon beweeghde hem daer toe, dat hy niet alleen met dit volck te vreeden waer, maer dat hy hem oock met al sijn Volck liet Doopen.

De Deense Chronijk seyt, dat de Nakomelinghen van Erick, in Groenlandt seer vermeerderde, en vorder in’t Lant trocken, alwaer sy een vruchtbaer Landt, ende versch water vonden; ⁺ Ende Groenlandt deelden sy af in Oost ende West-landt, na de Deelen die Erick met sijn twee huysen ghemaeckt hadt: op het deel in’t Oosten Bouwden sy een Stadt, welcke sy noemden Garde, aldaer (seyt de Chronijck) trocken de Noormannen met Koopmanschappen, om met de Inwoonders te handelen. Haer nakomelingen gingen noch verder, ende Bouwden eene Stadt, die sy

+ Groenlandt komt tot het Christen Geloof.

+ Af-deelinghe van Oost en West Groenlandt.

[p. 27]

Alb noemden; ende dewijle by dese Nieuwe Christenen de yver soo groot waer, soo wierden terstont Smits en Timmerlieden in ’t werck gestelt, om alle Matrialen reet te maecken die tot een Kerck van noode waren, die gesticht soude werden, niet verre van de Zee ter eeren S. Thomas.

De Chronijck schrijft dat Groenlant vruchtbaer is van Koorn en Eycke-boomen met eyckelen, ⁺ ende op een ander plaetse wordt verhaelt, dat wegens de groote koude aldaer niet konde wassen, Ia dat de Inwoonders niet eens weten te segghen wat Broodt is; daer mede over een stemt de Deensche Chronijck, alsoo dat Erick Roothaer, als hy eerst daer aen quam, sich met Visch moest voeden, dewijle dit Landt geen Vruchten voort brachte, hoe wel de selve Chronijck oock schrijft, dat sijn Nakomelingen doen sy verder Landewaerts in quamen, vonden eenen vruchtbaren plaets ende versch water, het welck Erick Roothaer niet bekent is geworden; alsoo dat de Yslandse Chronijk sich hier in selver teghen spreeckt. Aengaende oock dat wegens de koude aldaer niets soude wassen, soo is te weten, dat het gedeelte dat de Noormannen hebben in gehadt,

+ Onghelijck verhael van de Vruchtbaerheyt in Groenlandt.

[p. 28]

even in de selve Elevatil des poli is, daer in Uplandt in Sweeden leyt, in welck Landt evenwel schoon ende veel Koorn wast; oock soo seyt de voorsz. Chronijck selver, op een ander plaets, dat het in Groenlandt soo over koudt niet is, dan in Noorwegen, alwaar evenwel veel Koorn wast: ende hoewel het vreemt is, jae by nae ongelooflijck schijnt, so wort evenwel van geloofwaerdige persoonen bekent, datter in Noorwegen sommige plaetsen zijn, alwaer twee reysen in’t jaer geoogst wordt, in volgende maniere, te weten, van sulcken aert zijn de Dalen tusschen de Bergen, op de welke de Sonne in de drie Maenden, Iunij, Iulij, ende Augusti, soo heet schijnt, ende dat de hette in de Dalen so weder-slaet, datmen in ses weeken kan Ploegen, Sayen, ende Oogsten; ende dewijle dat Landt so vet ende sappigh is, weegens het veelvoudige sneeu-water, dat van de Berghen af smelt, wort het nochtans gesaeyt, ende nae ses weeken heeft men wederom versse Oogst.

Het is te gelooven dat in Groenlant, alsoo veel als in andere Landen, verscheyden vruchtbaer ende onvruchtbaer Landt is, het is seecker dat aldaer menichte Steenrotsen zijn, besonderlijcken schrijft de Yslandse Chronijk, dat aldaer alderhande Coleur van Marmor-steen te vinden is. ⁺ Het is oock niet te twijffelen dat aldaer goede Weyde voor de Beesten, Leeuwen, Herten, Hasen, Rheen, Wolven, Luxen en Beeren zijn. Men

leest oock in de selve Chronijck, dat Bevers ende Marter-Dieren aldaer ghevonden worden, diens Bont alsoo goet is dan de Sabels; aldaer vindt men ook alderhande Valcken, meer dan op eenighe plaets in de werelt, van de welcke in voorgaende tijden veel in Denemarcken zijn ghebracht aen de Koninghen, ende van den selven aen ander Vorsten ende Heeren zy vereert geworden.

De Zee om Groenlandt is oock seer Visch-rijck, ⁺ besonderlijcken van Zee-wolven, Ponden, Halvers, ende voornaementlijck is daer te vinden een groote menichte Walvischen. Ick weet niet of men de groote witte Groenlandse Beeren sal reeckenen onder de aertsche Dieren, ofte onder die, die in’t water leven: want de swarte Beeren, houden hun altijdt op het Landt, ende eten geen Visch: maer de witte, blijven altijdt op het Ys, ende leven van de Visschen, ende zijn veel grooter ende wilder dan de swarte. Sy leggen den Zee-wolven ende Zee-honden laghen, ende besonderlijcken hun Ionghen, de welcke zy uyt vreese der Walvischen op het Ys werpen: maer besonderlijcken zijn sy van den Iongen Walvisschen in perijckel, daeromme sy hun oock niet

+ Groenlandt teelt veelderhande gedierte.

+ Groenlandt Vis-rijk ende van witte Beeren besonderlijck.

[p. 29]

geerne in den openbare Zee begeven, wanneer het Ys begint te smelten, niet dat sy soo wel niet konnen swemmen als de Vischen, maer sy vreesen de Walvisschen, welcke hun aen den reuck konnen speuren en volgen, daerom durven de Beeren niet wel aen het Ys komen: ende wanneer sy door den windt nae Yslandt ofte Noorwegen gedreven worden, so zijn sy door honger seer wilt ende gruwelijck, ende men hoort somtijdts wonderbaerlijcke Exempels, wat roof ende gruwelijckheyt in die Landen door haer geoeffent wordt.

Groenlandt heeft oock t’allen tijden veel Hoorens uytgelevert, ⁺ die gemeenlijck Eenhoorns genaemt worden, daer van in Denemercken sommighe heele, zijnde tamelijck lanck, ende oock een menichte stucken, zijn te vinden, zijn over sulcks aldaer niet ongemeen. In de Australische Scheep-vaert van Iacob le Maire en Willem Cornelisz. Schouten, leest men, dat sy op den 5. October, Anno 1650. mede omtrent de Linie, te weten op de hoogte van 4 graden 27 minuten, Noorder breete, op den middag sulken gedruys en gerommel voor onder aen de boegh van’t Schip hoorden, dat de Schipper, die achter in de Gaeldery was, meende, datter een man van de Boeg-spriet in’t water viel; en die onder in’t Schip waren, meenden dat het op een Klip stiet: maer ter zijden uytsiende, saghmen met verwonderingh dat de Zee daer omtrent gants root ghewerft was, waer van men toen d’oorsaeck niet kon bedencken; maer als men ongeveer 10 weecken daer nae het Schip, in Porto Desire op’t strant sette om schoon te maken, vontmen voor in de boegh omtrent 7 voeten onder water een Hoorn in’t Schip steecken, van maecksel en dickte seer gelijck het eynde van een ghemeene Olifants tant, niet hol, maer vol, van heel vast, sterck, en seer hard been; hy stack door drie huyden van’t Schip heen, te weten, door twee dicke greene plancken, een dicke eycken planck, en noch een stuck-weegs in een inhout, daer in het stuyte, soo dat hy wel een half-voet in’t Schip, en een kleyne half-voet daer uyt stak, daer hy met groot gewelt afghebroken was, waer over dese gehoornde Vis, het water met sijn bloet root verfde.

Dit is dese twee Schepen also by geval ontmoet, omtrent de Linie Equinoctialis, daer het seer heet is; maer de Schepen die jaerlijcks uyt Denemercken en Nederlandt, naer de koude en Ys-ghewesten, ter Walvisch-vanghst uytvaren, ende in de Somer-maenden Iulius en Augustus de lenghte der Somer-dagen wel rijckelijck vinden, doch gheensins de Somerse warmte, maer wel de Winterse koude, alsoo haer in die tijdt niet ontmoet, dan hagel, sneeuw, en drijvende Ys-bergen, waer tusschen haer de Walvisschen, Walrusschen, witte Ys-beeren, ende dese Zee-Eenhoorns met andere Zee-gedrogten onthouden, weten meer hier af te segghen, mits sy verscheyden, soo groote als kleyne van dese Hoornen van daer ghebracht hebben, en noch jaerlijcks doen, vinden die veeltijts aen de stranden, somtijts alleen, somtijts met de hoofden en geraemten daer aen, en oock wel stucken die afghebroken zijn; want in de Zeen onder den woesten kouden Noord-pool, tusschen 60 en 80 graden ontrent Yslandt, Groenlandt en Spitsbergen, vint men de grootste Visschen, die tot noch toe bekent zijn. En om weerom tot onsen Eenhoorn te komen, sullen wy verhalen, ’t gheen seecker Schip, ter Walvisch-vanghst uytgevaren, ontrent Ian-meyen Eylandt, op die ghewesten ontmoet is.

In’t jaer 1648. den 3. Iuny, Schipper Douwe Iansz van Staveren, komende met sijn Schip omtrent 10. mijl Zuyd-oost van Ian-mayen Eylandt, sach den Commandeur omtrent Oost Zuyd Ooster Son yets in Zee drijven,

+ Eenhoorns in Groenlandt.

[p. 30]

’t welck sy eerst voor een Walvisch aensaghen, en daer nae voor een stinckende krengh: en tijd zijnde dat de Kock schaften sou, seyden sy dat het een doode Visch was die gelijcks water dreef; hier over de Sloep uytsettende, en daer by komende, riep men dat het een Eenhoorn was, dat men niet gelooven wilden, voor hy aen’t Schips-boort gebracht wiert; sy hebben hem aen drie stucken overgehijst. Den Hoorn stont omtrent anderhalf voet in sijn kop, was 8 voet en een half langh, de Visch ongeveer drie vadem, en twee dick; Onder den buyk was hy opgegeten, de kop moesten sy met Bijlen aen stucken houwen: Het rug-been liep heel nae de staert toe, de staert was oock been, en met leden, elck lidt een voet langh; Sy kregender een karteel Speck van: De kop was by na als een Karpers kop, hy had geen kornen, sijn beck ging omtrent een duym breedt beneeden den Hoorn, sijn huyt was swart, en ongheveer een halve duym dick, en dan noch swoort als een Vercken. Hy bloede als een beest dat geslacht wordt; had aen elcke zijde een vin, omtrent een voet lang, de staert was omtrent so groot als een halve Tonneboey; aen’t rug-been waren ribben, ongeveer een half voet lang, ’t ander was ront, en soo dick, als men met twee handen om vatten kan.

De Schepen, die voor de Groenlantse Compagnie van Amsterdam jaerlijcks ter Walvisch-vanghst varen, brenghen desen Hoorn soo nu en dan oock mede, als onder andere gheschiet is over 10 jaren, dat sy van daer een Hoorn brochten, daer noch het bovenste gedeelte van den kop aen vast was, met een deel visch, speck, vel, en swoort daer aen, soo als sy den kop van den romp (die sy aen strandt al half vergaen vonden) afghehouwen hadden: Dese Hoorn met het Hooft is voor de Koningin van Sweden gekost, en daer gesonden; den Hoorn is soo helder, schoon en wit als Yvoir, is lang 4 voet en 9 duym; het beckeneel daer aen 1 voet en 10 duym. De Hoorn is recht, aen’t Hooft dick, na vooren spits en scharp uytloopende als een naelde, met geestige kerven, al schuyns rontom drayende, die na voren toe al flauwer en kleynder wordende, in’t spits eynde te niet loopen. Is wit van koleur, doch metter tijdt wordense van buyten wat geelachtigh, ende door wrijven of handelen, glat, als men van alle been en yvoir oock siet.

De Deense Chronijck verhaelt, dat Anno 1271. door eenen stercken Noord-oosten wint, een ongemene groote menichte Ys met Beeren ende hout wech is ghedreven geworden, waer over men presumeerde dat de West-zijde van Groenlandt het geheele Groenlant niet waer, maer dat het sich ver na’t Noord-westen uyt streckte, waer over sommige van Yslandt met Schepen hun Reys daer nae toe aenstelden, maer hebben niet-met-allen gevonden. ⁺ De Koninghen van Denemarcken ende Noorwegen, hebben ook menigen Reys schepen daer nae toe uyt gherust: maer hebben niet meer op gedaen dan die van Yslant. De oorsaek van dese uytrustingen waer anders niet, dan dat men presumeerde dat op de selve plaetsen, Goudt, Silver en Gesteente was te vinden: Ghelijck oock de Deense Chronijck schrijft, dat eertijdts sommighe Schippers groote Schatten hebben daer van daen ghehaelt, ende dat oock, ten tijde van Koningh Olaus Pius, sommighe Yslandtse Schippers om daer henen te varen hebben onderstaen, ende zijn eyndelijcken door onweer in een slechte Haven gekomen, ende zijn aldaer aen Landt getreden, ende hebben aldaer gevonden sommighe slechte kleyne Hutkens, half in de Aerde ghegraven, ende hebben daer by sien legghen veel blinckende steenen, daer van sy soo veel mede namen als sy konden draghen, om daer mede wederom in hun Schip te gaen, maer daer

+ Vergeefse moeyte der Koninghen, van Noorwegen, ende Denemarcken.

[p. 31]

quam terstondt een menichte afschuewelijcke Wilde menschen, ghewapent met Slingers, Boghen ende Pijlen, by hun hebbende seer groote Honden, die een van het Scheeps-volck verraste, dien sy in’t gesichte van de andere Maets verscheurde. Daer nae zijn sy weder nae Landt ghegaen, en vonden een Man, Vrouw en Kindt in haer Speloncke sitten, van gedaente als ghy hier sien kont:

wy spraecken haer aen: maer konden niet een woort verstaen. Sy sijn vuyle en stinckende Menschen, wreet en stiers van gedaente, eten weynigh gekoockte kost, haer kleederen sijn Vellen van beeste, het Landt is woest en steen achtigh om aen te sien.

Onder anderen soo is in de Yslandse Chronijck oock een Capittel, gheintituleert Cours van de Scheeps-vaert van Noorwegen nae Groenlandt; ⁺ waer in aldus staet; De Rechte Cours nae Groenlandt, soo ons geoeffende Stierlieden berecht hebben, is van Noord-stadt Sunduur in Noorwegen recht nae’t Westen op den Horisondt aen.

Dit is de Ouste ende rechste wegh geweest, eer het Ys dat van’t Noorden gekomen is, de Vaert perijckuleus ghemaeckt heeft. Een weynich verder van Kangenes in Yslandt, het welck de uyterste punt van’t Noorden is, tot aen Oosthorm is 18. Mijlen.

De Vaert nae Groenlandt is t’allen

+ Reys door Schepen uyt Noorwegen nae Groenlandt.

[p. 32]

tijden voor perijckeleus gehouden, ⁺ daer van wy een exempel van Leif ende Bisschop Arnoldus hun-lieder Schip-breucken hebben, daer van in de Yslandse Chronijk een Capittel verhael doet, uyt een oudt Boeck ghenaemt, Speculum Regale.

In de Yslandse Cronijck wordt verhaeldt, ⁺ dat men eertijdts drie groote schrickelijke Zee-monsters gesien heeft, het eerste is van de Noormannen ghenaemt, Halfstramb, sich begevende met het halve lijf uyt de Zee, zijnde van gestalte ghelijck een man tot aen het middel-lijf, met Oogen, Neus, het hooft zijnde hooghe ende spits; hebbende breede Schouderen, ende twee Armen voor stomp sonder Handen, men heeft het noyt verder dan aen het middel-lijf konnen sien, sijn gedaente waer als Ys, soo dickmalen sich dit Monster liet sien, had men onweer te verwachten. Het tweede Monster noemdense Margugweer, zijnde tot op het halve lijf gelijck

een Vrouw, met Borsten, lanck Hayr, heeft voor aen den Armen Vingheren, zijnde aen malkanderen gespant gelijck een Gansen voet, men heeft somtijdts gesien dat sy Visschen in de Handen gehadt ende verslonden heeft. Het derde Zee-monster noemdense Gafgierdinger, zijnde eyghentlijck geen Zee-monster, maer drie groote Baeren, zijnde gelijck door onweer opgeworpene Zee-bergen; De Schepen die tusschen desen Triangel in komen, blijven in’t ghemeen alle, soo dat weynigh daer van ontkomen. Dit nu genoemde Zee-monster ontstaet uyt Wervel-winden, die de schepen omcinghelen en verslinden. Het voorsz. Boeck verhaelt oock van Ys-schotsen zijnde geformeert als beelden van vreemde gestaltenisse, ende Raedt oock den geenen die nae Groenlandt willen varen, hun nae’t Zuydt-westen te keeren, eer sy aen het Landt trachten te komen; alsoo noch diep in de Somer Ys op de Zee drijft.

Vaert wel.

FINIS.

+ De vaert na Groenlandt is perijckeleus.

+ 3. Zee-monsters