Drie Uoyagien Gedaen na Groenlandt, Om te ondersoecken of men door de Naeuwte Hudsons soude konnen Seylen; om alsoo een Doorvaert na Oost-Indien te vinden
(ca. 1660-1670)–Martin Frobisher, Godske Lindenau, Jens Munk– AuteursrechtvrijKort Verhael van de Gedaente der Walvisschen, En hare Namen, en voorts waer, en hoe, deselve in Zee gevangen worden.ONder de WALVISSCHEN wordt de geene, die Grand-bay genoemt is, Ga naar margenoot+ meest lagen gheleydt, alsoo die weghens groote en vettigheyt de meeste Speck en Traen uyt-levert, en is oock weghens sijn dommigheydt op het best te vangen: want dit Dier is so dom, als het groot en sterck is. De derde part van sijn lichaem is by-na Hooft: heeft midden in ’t hooft kleyne ooghen, sijn niet grooter dan Ossen-ooghen, ende d’ Oogh-appel is niet grooter dan een Erwet, de ooren sijn twee gaten, soo kleyn dat men die nauwelijcks vinden, en een stroo daer in steken kan, van binnen in’t hooft zijnse wijder, en als ooren geformeert, maer hy hoort evenwel heel | |
[pagina 12]
| |
gauw en scherp. Boven op het hooft heeft hy twee gaten of pijpen, daer door ordinaris de lucht uyt en in gaet, en het water, ’t welck dit Monster door aentrecken des adems, in sijn keel heeft getrocken, wederom in groote menighte en gewelt seer hoogh in de lucht uytgespat wort. Heeft in de mont een tongh, langh 18 voet, en breet 10 voet: weeght 6000. pont: als die op het landt leyt, soo kan geen man daer over heen sien: leydt in zijn muyl in een sacht bedt van Haer, gelijck Paerts-haer, ’t welck aen de Balijnen of Kneven vast hanght: dese Balijnen sijn van binnen in den mont ontrent 800. stucks kleyn en groot, boven op beyde zijden sijn de breede en dicke, ende onder de dunne die voor smal te samen loopen, ende daer op soude anders de tongh leggen, als op scherpe messen en swaerden, soo het Haer niet over dese scherpe Balijnen lagh, en voor de tongh soo een saght bedt maeckte. Hy heeft in de muyl geen tanden: men vint in sijn lijf niet dan sommige handen vol Zee-spinnekoppen, en soo wat zee-mos, ’t welck uyt de gront van de Zee komt; en is te gelooven dat dit Monster sich van ’t eene noch van ’t ander onderhout, als maer alleen van ’t Zee-water, ’t welck oock dese Spinnekoppen en mos voort brenght. Het is een goet teken van veel Walvisch-vanghst, daer veel van dit ongedierte gesien wort, want de Walvisschen daer geerne ontrent haer verhouden, en de Zee is somtijts soo vol van dit vuyle tuygh dat het weemelt. Sijn muyl kan hy 4. a 5 vadems wijt op spalcken, loopt voor niet spits toe, maer met dicke breede lippen, die wel 6000 pont wegen. Sijn gestaltenis is by nae van fatsoen als een paerts-kop, voor seer dick en breedt, loopt al van langer-handt smal toe, tot aen den steert, niet ghelijck andere Visschen scherp toe loopen, de Vinnen yder ontrent een vaem langh zijnde, staen op beyde seyden uyt, dien beweeght hy in ’t swemmen met op en neer te slaen, schiet dan alsoo voort gelijck een pijl: de Staert is aen ’t eynd ontrent 27 voet breet, ende 1½ ofte 2 voet dick van stercke vinnen, kan daer mede groote kracht doen, ende sijn gantsche sterckte bestaet oock daer in. Het mannekens geboorts-lidt staet van buyten als een vier-voetigh gedierte: de pees daer van is van sommige ontrent 14 voet langh, en ontrent op het dickste twee spannen dick. Het Wijfken is ordinaris veel grooter als het Manneken, en dies geboorts-lit staet ontrent de borst: draeght op een reys maer een Iongh, ’t welck sijn moeder over al nae swemt, en aen de borsten suyght, want de wijfkens twee borsten of mammen hebben. De langhte van een Walvisch is ontrent 70. of 80 voet, Ga naar margenoot+ aen elcke zijde heeft hy een Vinne een vaem langh, en een halve breet: sijn dickte is ontrent 8 vadem. In de Zee heeft hy onder de Visschen een vyandt, van een Visch genaemt Vin-visch ofte Swaerd-visch: dese visch is ontrent 7 of 8 voet langh, seer sterck na sijn groote, en is niet wel te vangen: want hoe wel men sulck een Visch een pijl in ’t lijf heeft geschoten, soo is hy evenwel soo snel onder water voort geschoten, en de Boot also ver mede gesleept, dat men ten laetsten de Lijn heeft moeten af kappen, ende hem laten door gaen. Voor dese Visschen sijn de Walvisschen heel vervaert, want sy komen met menighte om een Walvisch om-swermen en bestormen, en trecken hem ’t eene Hayr voor en ’t ander na, uyt de vinnen en steert, die ondertusschen met macht slaet, en als een pijl voort schiet. Als sy hem nu alle vinnen uyt getroken hebben, ende also van sijn sterckte berooft, soo kruypen sy hem in den muyl, eten daer sijn tongh uyt: en men vint somtijdts veel sulcke Walvisschen doot op’t water in Zee drijven, dien de tongh uyt gegeeten zijn van de Vin-visschen. | |
[pagina 13]
| |
Op volgende manier worden de Walvisschen gevangen; Ga naar margenoot+ te weten: Soo drae men aen landt of op het Schip zijnde, een Walvisch gewaer wort, soo roeyense terstont met drie Sloepen uyt, in elck sijn ses man, daer onder is een daer toe bestelt, om den Visch te raken, die wort genoemt Harponier, en dat na de Harpoen ofte Pijl, daer mede hy de Visch schiet: en met dese drie Sloepen roeyen sy soo ras als moghelijcken is, nae den Walvisch toe, doch met sulcke voorsichtigheyt, datse niet te na by de staert komen, want met dien slaet hy vreesselijcken om: ook moeten sy wannerse dichte by komen, stilletjes roeyen, op dat hy het geraes niet hoort, en dan nae de gront duyckt: die nu op het eerste daer by komt, en hem de Harponier vermoet te raken, soo smijt hy hem met een Harpoen of Pijl met alle macht in ’t lijf, deselve Pijl is ontrent 3 voet langh, op beyde seyden met weer-haecken, op dat die niet weer uyt glijt, achter aen steeckt die in een houten steel, vast gemaeckt aen een Lijn ontrent 200 vadem lang, in een Vat ordentlijck geleyt, ’t welck oock in de Sloep staet; want soo dra dit Monster geraeckt is, schiet het met een ongewoone snelheydt nae de gront toe, dat de Lijn loopende langs de rand van de Sloep daer van roockt, en oock wel vyer soude veroorsaken, so men niet geduerigh water daer op goot, by het Vat staet oock een man die geduerig de Lijn voort helpt, om niet onklaer te raken, want in sulck geval moet men deselve ras af kappen, anders soude de | |
[pagina 14]
| |
Sloep met de menschen ’t onderste boven keeren, en soo de eene Lijn niet lang genoegh is, so komen die met de ander Sloep gauw daer by, en knoopen hare Lijn daer dan oock aen; doch dit soude al niet met allen helpen soo ’t met de natuer van desen Visch soo gelegen waer, dat hy lang onder water konde blijven; maer wanneer hy sommighe vamen is om laegh gesoncken, soo moet hy weer na boven om aem te schepen, dan geeft hy door de lucht-pijpen sulken vreesselijk geluyt van hem, dat men het wel een halve mijl veer kan hooren, maer doch d’eene giert harder dan d’ander, so drae hy weer boven water is, soo varen sy met de Sloep daer nae toe, en de Lijn wijst hun den wegh daer na toe, die het eerste daer weer by komt, schiet hem noch een Pijl in ’t lijf, daer op schiet hy weer onder water: maer wanneer hy dan weer boven komt, soo schieten sy hem niet meer met een Harpoen, maer sy hebben piecken of lancen, dese sijn tweederley, werp-lancen en stoot-lancen: de werp-lancen sijn vast aen een Lijn, gelijck de Pijlen, worden oock so gebruyckt, alleen datse geen weerhaecken hebben, daerom die ook niet blijven steken, maer konnen weer uyt getrocken worden, en worden gebruyckt om de Visch door veel wonden en arbeyt moede te maken, tot dat men met de stoot-lancien kan daer by komen; want soo langh hy noch sterck is, derf men soo dicht niet by hem komen, also hy met sijn staert seer vinnigh slaet, en al wat hy in sulcke furie raeckt, moet t’eenemael in stucken gaen, gelijck somtijdts gebeurt, dat soo hy een Sloep raeckt, dat die aen Spaenders vlieght, en dat de menschen in de lucht vliegen; wanneer hy dan moede en mat is, soo ghebruycken sy de stoot-lancen, zijnde lange spitse priemen, gelijck een Pieck, die stootense hem soo diep in ’t lijf als het gaen kan, en dat boven by de Vinnen, want daer voelt hy het op het meeste; ende dit doen sy so langh tot dat de long en lever gequest is, en tot dat het bloedt de lucht-pijpen uyt komt loopen gelijck een stroom, ende soo hoogh sprinckt als een mast: en dan laten sy hem gheworden, ende als dan begint dese Visch eerst te tieren en te woeden, soo dat de Zee begint te schuymen als Zeepwater, slaet met de Vinnen tegens sijn lichaem soo sterck, dat men het geluyt by na een halve mijl veer kan hooren: ende wanneer hy met den staert in ’t water slaet, soo is het anders niet als of een Canon los geschooten wert, welck woeden en strijden met de menschen ende Baren een wonderlijck specktakel is, so dat de gene die jaerlijcks daer na toe varen, bekennen dat sy aen dit gewelt te sien, noyt hun lust genoegh hebben konnen boeten. Als nu de Walvisch aldus genoeg gearbeyt heeft, en in dit woeden de Sloepen somtijdts een mijl of twee mee gesleept heeft, soo wort hy eyndelijck swack, en gaet op een zyde leggen, tot dat hy t’eenemael doot op den rugh komt te drijven, als dan wort hy allengskens na ’t Schip (ofte aen landt, soo de Traen daer gekoockt mach worden, van die hem gevanghen hebben,) getrocken, en wort aen een sterck touw vast gemaeckt, tot dat hy hoog genoeg drijft, ende dat men hem bequaem kan ontstucken kappen; want den eersten dagh is hy by na heel onder water, den tweeden dagh komt hy ontrent een mans hooghte boven drijven, en den derden dagh soo hoogh, dat men regel-recht van ’t Schip daer op kan loopen; Een Persoon is daer toe gestelt, die men Speck-snijder noemt, die heeft bysondere klederen, daer toe dienstigh, aen getrocken, hebbende een groot mes in de hant, die gaet eerst op den Visch, en opent den buyck, die dan met een overgrooten barst op barst, en van sich spat, daer van de man heel vuyl komt uyt te sien, ende dit geeft een vuylen stanck van hem: dit niet tegenstaende | |
[pagina 15]
| |
moet hy evenwel voort varen, en van zijn Speck, stucken van 2 a 300 pont swaer af snijden, die worden dan in ’t Schip ofte aen Lant getrocken, en aldaer dan voorts in kleyne stucken ghekapt. Het hack-bort is de Visch zijn staert, die heel hart en sterck genoeg is, ende veel bequamer voor de Hack-messen, dan of het van hout was. Als het Speck nu aldus kleyn gekapt is, soo wort het van de gene die op Spitsbergen mogen varen, aen Landt gekoockt, het Vet dat daer van komt wort Traen genoemt, en wort dan in Tonnen gedaen, en dan alsoo nae huys gebracht; maer de gene die niet na Spitsbergen moghen varen, en in de openbare Zee visschen, packen het gekapte Speck in Tonnen, en kooken als dan den Traen daer uyt, wanneer sy na gedane Reys wederom sijn t’ huys gekomen, welcke Traen (gelijck hier vooren verhaelt is,) stercker en onaengenamer van reuck is, dan die vers gekoockt is. Van een Visch na dat die groot is, bekomt men somtijdts wel 60. 70. ja oock wel 100 Quartelen ofte Tonnen Traen, waer van somtijts (nae dat veel of weynigh gevanghen is) een Ton verkocht wort voor 10. 12. â 18 Rijcxdaelders. Van elcken Walvisch die gevangen wort, heeft gemeenlijck een Harponier, die’er 3. op yder Schip zijn, 40 Rijcxdaelders, en soo de Vanghst goet is, soo konnen wel 10. of meer Walvisschen door een Schip verovert worden. Ende dit is het gene dat wy voor dit mael van den Walvisch-vanghst hebben willen bekent maken. tot hier |
|