Drie Uoyagien Gedaen na Groenlandt, Om te ondersoecken of men door de Naeuwte Hudsons soude konnen Seylen; om alsoo een Doorvaert na Oost-Indien te vinden

[p. 3]

Journael van Joan Monnick, Gehouden op zijn Reyse na Groenlant, ten Dienste van Christianus de IV. Coningh van Deenemarcken en Noorwegen, &c.

CHristianus de IV. Koningh van Denemarcken, begeerigh zijnde om te weten of men door de Nauwte, die Groenlandt en America van malkanderen is scheydende, eene Doorvaert nae Oost-Indien mochte vinden, heeft over sulcks den Manhaften Capiteyn Johan Monnick daer toe Commissie verleent, om met twee welgemonteerde Schepen na de Frero, die onlanghs een Engels-man, genaemt

[p. 4]

Hendrick Hudson ontdeckt hadde, te varen, en aldaer sijn Fortuyn te soeken.

Dese Hudson heeft verscheyde reysen in de Noordtse wateren om gesworven, ende is van de Engelsche Kooplieden tot dien eynde, met een Schip tot dese intentie uyt gesonden: om te sien, soo het mogelijcken was, of hy een passagie, by ’t Noorden door America, in Oost-Indien konde komen. Anno 1610, is hy uyt Engelandt ende Groenlandt voor by geseylt, ende wiert eyndelijcken door een mistigh onweer in een Nauwte gedreven, daer door hy ten laetsten in een groote ruyme Zee quam, sich inbeeldende dat hy den doorgangh gevonden hadde: Maer nadien hy langh heen en weer was gevaren sonder eenige openinghe te vinden, besloot hy eyndelijcken, teghen sijn by-hebbende Volcks meeninge en wil, aldaer te overwinteren, hoe wel sijn Proviand sich soo veer niet mochte uytstrecken; Sy souden daer sonder twijfel ook hebben moeten versmachten, wanneer hun Godt Almachtig niet sonderlingh hadde by-gestaen met het toesenden van verscheyde soorten van Vogels: sy vongen oock over de 100 dozijn witte Patrijsen, die met het Voor-jaer niet meer te sien waren, ende in plaets van dese quamen Swanen, Gansen, Eenden, ende ander water-gevogelte, die alle seer licht konden gevangen worden; daer en-boven vonden sy eenen wonderlijcken Boom, dragende geel-groene bladeren, hebbende eenen Specery-achtigen smaeck, gekoockt zijnde quam daer een Oly uyt, en was een heerlijcke Salf, oock het water daer van gedroncken, was seer goet tegens de Scheurbuyck, kramp, pijn in de heupen, en voor andere sieckten van koude voortkomende: daer-enboven quam met het Voor-jaer soo veel Visschen, dat sy hun Schepen daer mede wel souden hebben konnen bevrachten, wanneer Hudson niet meer op sijne door-vaert hadde gedreven, die hy evenwel niet konde vinden, maer moest sijne cours wederom nae Engelandt aenstellen. Eenen Wilde hebben sy in de selve plaetsen gesien, den welken sy Spiegels ende Messen gaven, hy bracht hun daer voor een Bevervel, ende een Hertenhuydt, ende eenen Sleede wederom. Alsoo tusschen Hudson ende tusschen sommige van sijn by-hebbende Maets eenige moeyte was geresen, ende daer over hy sommige gedreyght had, begonnen sy teghen hem te muytineeren: de voornaemste van de muytineerders was genaemt Hendrick Groen, dien Hudson groot gemaeckt heeft, ende bysonderlijken in dese Voyagie tot sijnen Schrijver had aengenomen; dese muytineerders vielen in de Cajuyt, trocken hem met gewelt daer uyt, setten hem met sijn Soon, ende noch 7. andere in de Sloep, ende lietense alsoo in de wilde Zee swerven, waer aen een wonderlijcke saeck gebeurde, door eenen genaemt Philip Staf, te weten: dese (al of hy schoon van dese ontrouwe Booswichten wierd gebeden, om by hun in ’t Schip te blijven also hy de Zeevaert heel wel verstond, ende daer-en-boven een Scheeps-timmerman zijnde,) weygerde by hun te blijven, ende sprongh mede in de Sloep om by sijnen Meester te blijven, veel liever dan by sulck een onbarmhertigh gespuys van menschen in geselschap te zijn. Waer dese elendighe menschen nu met dese Sloep gebleven zijn, kan men niet weten, het is te vermoeden dat sy door honger ende groote koude hun leven geeyndigt hebben, ofte van de Wilden omgebracht zijn. De voornaemste Belhamers van dese Muytery sijn meest (in hun wederom Reys) van de Wilden vermoort, ende om gekomen; maer de resterende sijn in ’t volghende Iaer 1611. den sesten September, heel uytgehongert in Engelant gearriveert, want sy in ’t laetste anders niet dan zee-gras met Ongel koockten, ende Huyden van Beesten moesten eten.

[p. 5]

[Den 16. May, 1619]

Wy sullen ons nu weder keeren tot de Reys van Capiteyn Monnick: Dese Monnick is den 16. May, 1619. met twee Schepen uyt de Sund Zeyl ghegaen, op het eene waren acht-en-veertigh menschen, ende op het ander waren sesthien menschen, zijnde maer een Fregat. Den 20. quamen sy aen Capo Farwel, dese Caep leyt op 62½. graed, is berghachtigh, vol Sneeuw en Ys. Van daer keert hy Noord-West na de Freto Hudsons toe, ontmoete onderwege veel Ys, maer alsoo hy in de ruymte van de Zee was, konde hy het Ys wel ontwijcken. Hy hadde onder andere toevallen, op den 8 Iuly sulcken felle koude ende stercken Windt, dat de Zeylen soo stijf van Ys wierden, dat men deselve niet konde buygen: maer ’s anderen daegs worden het op den achter-middagh soo heet, dat sy altemael hun klederen moesten uyt trecken, ende in de hembden gaen.

[Den 17. Iuly]

Den 17. Iuly quam hy in de Nauwte Hudsons, die noemde hy ter eeren van sijne Coningh Fretum Christiani, ofte Christiaens-straet: ⁺ hy quam aen een Eylandt aen, tegen over Groenlandt, aldaer sond hy eenigh Volck om te sien hoe het daer gestelt was, dewelcke geen menschen sagen, maer bemerckten veel voetstappen; maer des anderen-daeghs quam een groot getal van Wilden te voorschijn, dewelcke sich ontsetteden voor het subyte gesicht der Deenen, liepen terstont ende verbergden hare Wapenen achter een steen-klip: quamen daer nae wederom te voorschijn, ende groeten de Deenen op hun manier, maer sy pasten neerstigh op dat de Deenen niet tusschen hun ende haer wapens quamen; maer de Deenen ginghen soo langh om, tot dat sy den voorsprongh kregen, ende liepen achter den klip, en bematigden de wapenen van de Wilde. De Wilden toonden sich heel bedroeft over het verlies van hun wapenen, baden met een seer ootmoedigh gelaet, dat men hun deselve doch wederom soude geven, also sy maer van het Iagen moesten leven, presenteerden hare kleederen te geven, so sy hare wapens weder mogten hebben: het welck de Deenen beweeghde, om hun hare wapens niet alleen wederom te geven, maer gaven hun noch sommighe kleynigheden daer by, het welk de Wilden met danckbaerheydt aennamen, ende vereerden daer tegen den Deenen wederom met alderhande Vogels ende Visch-speck. Een van de Wilden had eenen kleynen Spiegel genomen, ende sagh met groote verwonderinge sijne gedaente daer in, stack den selven terstont in sijn boesem, ende liep seer haestigh daer mede wegh: waer mede de Deenen lachten, maer wierden noch meer lacchende, als sy saghen hoe de Wilden eenen van de Deenen so seer liefkoosden, want die was hun lieden niet onghelijck van wesen, was geel-bruyn, en had swarte hayren, en een platte neus, de Wilden hebben sich lichtelijcken ingebeelt, dat hy een van hun Landts-lieden is geweest, van de gene die voor eenighe jaren wegh gevoert sijn gheworden, welck gheval by de Deenen niet weynigh lacchens, maer noch veel meer een boertery, op de geheele Reys veroorsaeckte.

+ Fretum Christiani, ofte Christiaens-straet.

[Den 19. Iuly]

Den 19. Iuly liet Monnick de Anckers lichten, en gingh van dit Eylandt t’zeyl, om verder te zeylen, maer konden wegens ’t Ys niet voort komen, ende moesten wederom in de voorsz Haven loopen: ende hoe sy ’t aenleyden so konden sy doch niet eenen Inwoonder meer te sien komen. De Deenen vonden aen de Revier eenige Lijnen uyt gespannen, daer aen hingen sy Messen, Spiegels, en ander poppen-tuygh, om de Wilden daer mede aen te locken, maer niet een quam wederom voor den dagh, of sy nu vervaert waren, en of het haer door de Overste van dit Landt verboden waer, kan men niet weten; also nu Capiteyn Monnick sagh dat geen menschen meer

[p. 6]

te voorschijn quamen, liet hy een Reeh schieten, die daer by meenighte waren, en noemde over sulks dit Eylant Reeh-Sond, ⁺ ende noemde de Haven daer hy in lagh na sijn naem Monnicke-Nes. Dit Eylandt leydt op d’ Elevatie van 61 graden 20 minute. Monnick plante sijns Coninghs Wapen aen een pael, en gingh op den 22. Iuly van daer t’zeyl, had quaet weer, en stiet dickwils tegen het Ys, soo dat hy den 22. dito tusschen twee Eylanden moeste in loopen: aldaer bracht hy de Schepen ten Ancker aen ’t Lant, alsoo de storm in de Haven oock ongemeen aen hield, met de Eb waren sy op droogh, en de Vloet bracht sulcken meenighte Ys aen, soo dat sy daer also periculeus lagen als in de Zee, soo dat sy met groote moeyte genoegh te doen hadden om het Ys te keeren: tusschen dese twee Eylanden lagh een stuck Ys, zijnde wel 20 ellen hoog, daer van viel een stuck met sulcken macht in Zee, dat by na hun Sloepen mede in de gront raeckten. Sy vernamen geen menschen op ’t Landt, maer veel voetstappen en teyckens, dat aldaer menschen moesten woonen. Wy vonden daer Koper, en onder anderen veel Talk, waer van sy sommighe Tonnen vol maeckten. Daer omtrent waren veel Eylanden, die aparent bewoont waren, maer de Deenen konden daer niet aen komen, also het over al soo ruygh ende wild waer als sy oyt gesien hadden; dese Eylanden leggen op 62 graden 20 min. ende 50 mijlen inwaerts in de Nauwte Hudsons, ofte soo het Monnick noemde, Christianus. De Bay noemde hy Hare-fort, ofte op Duyts Hasen-fort, also aldaer veel Hasen ghevonden wierden, stelde daer oock sijn Koninghs Teken aen een Pael, aldus: C. 4. dat is, Christianus de IV.

+ Reeh-sond, waer van die naem is.

[Den 9. Augustus]

Den 9. Augustus gingen sy t’zeyl, en stelden hun cours West-Zuyd-West, de wint zijnde Noord-West, quamen den 10. dito in’t Zuyden van de Nauwte teghens America, aen een groot Eylant, dit noemde hy Sneeuw-lant, also

het al te mael met Sneeuw bedekt was.

[Den 20. Augustus]

Den 20. dito stelden sy hun cours N.W. en doenmaels, seyt het Iournael, had ick mijne rechte cours onder de Elevatie van 62 graden 20 minuten, de wint en sneeuw was so scherp dat wy geen lant konden sien, hoe wel het daer boven de 16 mijlen niet wijt waer; waer uyt is te besluyten dat hy op de andere plaetsen wyder is. Uyt dese Naute quamen sy in Hudsons Zee, dien hy met twee andere namen noemde, het gedeelte na

[p. 7]

America noemde hy Mare Novum, dat teghens Groenlandt (soo het anders Groenlandt is) noemt hy Mare Christianum, hielden cours W.N.W. tot dat sy quamen op 63 graden 20 minut. daer sy tusschen het Ys geraeckten, ende den Winter aldaer moesten over blijven. De Haven daer sy bleven noemde hy na sijnen naem Monninks Winter-haven, en het Lant noemde hy Nieuw Denemarcken. In ’t Iournael maeckt hy maer gewach van twee Eylanden in Mari Christiano, die hy de twee Ghesusters noemt, ende tegens Mari Nova is een Eylandt dat noemt hy Oelant; hy raet den genen die van sints zijn door dese Nauwte te passeren, sich in het midden te houden so veel mogelijken is, wegens den snellen en ongemenen loop van de Zee, die uyt het Refluxu Ooste Zee-stroom, uyt beyde dese Zeen ontstaet, waer door ongemeene groote Ys-schotsen komen tegens de Schepen aenstooten, met groot perijckel om te gront te gaen; de Reflux ofte loop van de Zee Christiani is van 5. tot 5. uren, en gaet na de loop van de Maen.

[Den 7. September]

Den 7 September quam Monnick in de Haven, ruste daer wat met sijn Volck, en brachte daer nae sijn Schepen op eenen plaets daerse voort Ys bevrijt waren. Sy versorghden hun tegens de aenstaende koude, om eenige Hutten te maken. Dese Haven lagh aen de mont van een Rivier, die in October noch niet toegevroren was, niet tegenstaende de Zee doen al vol Ys waer: Monnick wilde deselve Rivier opwaerts varen, maer konde niet verder komen dan anderhalve Mijl, also de Vaert door meenighte van groote steenen onbruyckbaer was; ende Monnick nam een party van sijn Volck, Marcheerde daer mede landewaerts in, om te sien of hy menschen soude vinden, maer konde niemant te sien krijghen: En komende door eenen anderen wegh wederom te rugh, vonden sy eenen breeden verhevenen Steen, op welcken een Beeldt geschildert waer als een vervaerlijcken Duyvel, met klauwen en hoorens; by den selven Steen was een vierkante plaets van 8 voeten, met kleyne steenen besloten: op de eene zyde van dese plaets waren veel kleyne platte Keysel-steentjes, (ende mosch van boomen daer tusschen,) op malkanderen geleydt; op de ander zyde was een platte steen op twee andere steenen geleyt, gelijck een Altaer, ende daer boven op laghen drie koolen Vyers; diergelijcke Altaren hebben wy veel onderwegen gevonden, en by yder verscheyde voetstappen van menschen bespeurt, maer hebben evenwel niet een mensch konnen sien; Het is te vermoeden, dat de Inwoonders aldaer met het Vyer, ofte door het Vyer selfs hebben geoffert, over al lagen oock afgeknaeghde beenen by dese Altaren; sy sagen oock veel afgehouwene bomen, die met ysere instrumenten waren afgehouwen; oock saghen sy Honden die gemuylbant waren, en dat noch meer te vermoeden was dat daer menschen moesten wesen, was dit, te weten: men vond op veele plaetsen tekens waer sy haere Tenten hadden opgeslaghen; sy vonden oock stucken van Beeren, Wolfs, Herten, Hondts en Zee-robben Huyden, daer mede de Tenten gedeckt sijn geweest: waer by schijnt als of dit Volck, gelijck de Tarters en Lappen, een omswervent leven moeten leyden.

Soo dra de Deenen haere Hutten gemaeckt hadden, ⁺ maeckten sy groot provisie van Brant-hout, schooten oock veel wilde Beesten, Monnick doode ook met eygener handt een witte Beer, die sy met malkanderen hebben gegeten, ende is hun niet qualijck bekomen; sy hebben oock veel Hasen, Patrijsen, en andere Vogels gevangen, en oock vier swarte Vossen, en oock sommighe Sabels.

+ De Deenen provisioneren hun tegens den Winter.

[Den 27 Novemb. 1619]

Den 27 Novemb. 1619. sagen sy drie Sonnen.

[Den 24 Ianuary 1620]

Den 24 Ianuary 1620.

[p. 8]

des avonts ten 8 ure, sagen sy een Eclips in de Maen, twee uren langh was de Maen met een helder Circkel beset, in den welcken sich een kruys vertoonde, het welck de Maen in tween verdeelde.

Dese Winter waer soo hart en fel, ⁺ dat het Ys vroor 300. a 360. voet diep; al het Bier, Wijn, ja de sterckste Brandewijn, vroor door en door: de Tonnen sprongen ontstucken, en de dranck bleef alsoo in sich selven stijf staen, ’t welck men met bylen moest stucken houwen, en smelten om te drincken; de tinne en kopere Vaten, daer men savonts door versuym iets nats had laten staen, waren smorghens daer het bevrosen was ontstucken gesprongen. Dese strenghe koude die ’t Metael niet verschoonde, verschoont noch veel min de menschen. De Deenen wierden altemael sieck, en hoe meer de koude toe-nam, soo veel te meer nam de sieckte oock toe. Sy kregen den Loop, ende daer van stierf de eene voor en de ander nae, soo dat in ’t begin van Maert de Capitain, door ghebreck van gesont Volck, selfs op Schiltwacht moest staen. Met het Voor-jaer nam de sieckte noch meer toe: alle hare Tanden wierden los, ende het tandt-vleesch swol, konden geen Broodt eten of het moest eerst in ’t water geweeckt worden; In de May was de Loop soo groot, en hadden soo over-groote pijn in alle hun leden, als of men met naelden daer in stack, en wierden aen de armen, beenen, en over ’t gantsche lichaem soo lam en blauw, als of sy grouwelijck geslagen waren: het welk den scheurbuyk genaemt is, en is den Zeevarende Lieden meer dan al te veel bekent.

+ Hardigheydt des winters.

[Den 12 April]

De Dooden konden niet begraven worden, also niemant van den overigen soo veel kracht en hadde dat die yets had konnen dragen. Ten laetsten begosten sy oock gebreck aen Broodt te krijghen, moesten onder de Sneeuw van daen soecken seecker soort van aerd-gewas, waer mede sy hun noch wat onderhielden. Den 12 April hadden sy den eersten Regen nae 7 Maenden. Met het Voor-jaer quamen alderhande Vogels die men den geheelen Winter niet ghesien had. In de May-maendt sagense wilde Gansen, Eenden, Swanen, Swaluwen, Patrijsen, Ravens, Snippen, Valcken en Arenden: maer de Deenen kondense door swackheydt niet

[p. 9]

[Den 4 Iuny]

vangen; Capitain Monnick wierdt den 4. Iuny oock sieck, bleef also 4 dagen sonder eten of drincken leggen, verwagtende den doot, maeckte sijn Testament leyde het in sijn Hut, waer in hy had gestelt: dat, soo wie daer mochte aen komen, hem aldaer gelieve te begraven, en het Iournael van sijn Reys den Koningh van Denemarcken in handen te leveren.

[Den 8 Iuny]

Nae 4 Dagen worde hy een weynigh beter, gingh uyt sijn Hut om te sien wie van sijn Maets noch in leven waren, maer niet meer dan 2. van de 64. die met hem uytgevaren sijn: dese twee waren seer blijde dat sy hun Capiteyn sagen, gingen hem tegen, en brachten hem by haer vyer op dat hy sich wat verquickte. Sy spraken malkanderen moet in’t lijf, en resolveerden het leven te onderhouden, hoe wel sy niet sagen waer mede. Eyndelijcken groeven sy soo langh in de sneeuw dat sy Wortels vonden die haer buyten gemeen versterckte, soo dat sy in weynigh dagen weder gesont wierden: het Ys begon oock te smelten, en sy konden den 18 Iuny weer visschen, vingen oock verscheyden Visschen, als Salm en Vooren, door welcke Visschery en Iacht sy heel gesont wierden: soo dat sy voornamen, soo ’t mogelijcken waer, over Zee wederom nae Denemarcken te zeylen; teghens dese tijdt begon het oock warm te worden, maer door den Regen quamen soo veel Slacken, dat men sich daer voor niet wiste te berghen; haer groot Schip lieten sy daer blijven, en gingen op hun Fregat.

[Den 16. Iuly]

Den 16. Iuly zeylden sy nae Monnicks-Haven, onderwegens vonden sy veel Ys drijven, verlooren haer Boot, en hadden genoegh te doen dat sy het Schip hielden, haer Roer brack ontstucken: soo langh sy een nieuw maeckten, hadden sy het Schip aen een grooten Ys-bergh vast gemaeckt, die met den stroom van de Zee voort dreef, en het Schip mede sleepte; maer het Ys smolt haest, en het Schip raeckte los, en wy vonden doen ons Boot weer, nae dien de selve 10 daghen waer verlooren gheweest. Ten laesten quamen sy Capo Farwel voorby, in den Oceaen. Den 3. September haddense een schricklijk onweer, daer in sy so seer arbeyden ende so moede wierde, dat sy daer door alle arbeyt moesten laten staen, ende op Godts genade heen drijven; de Stengh brack ontstucken, ende het Seyl viel buyten boort, ’t welck sy met groote moeyten wederom op ’t Schip trocken; ten laetsten quamen sy den 21 September in Noorwegen in seker Haven aen, en hadden maer een Ancker over gehouden, en meenden sy waren nu alle ongemack over ghekomen, maer kreghen daer na sulcken grooten storm, dat sy in grooter noot waren dan oyt van te vooren: vonden tot hun geluck een plaets achter de klippen, daer sy hun berghden, tot dat sy na sommige dagen in Denemarcken arriveerden. Daer op reysde Capiteyn Monnick tot den Koningh, doende rapport van sijn Reys, die hem lange doodt geschat hadde, en des te liever verwellekomde: doet hem voort in sijn Vertrek komen, daer hy den Coningh sijn weder-varen verhaelt, tot groote verwonderingh van den Coningh.

Wie soude nu niet gedacht hebben, dit soude alles sijn dat dese dappere Capiteyn soude hebben uyt te staen? maer daer was noch een quader stoot van het misgonnende geluck achter.

Sommige Iaren nae desen, overdachte hy menighmael wat hem in dese Reys ontbroken hadde, uyt onervarentheyt der plaetsen, en wat tot sulck een Reys van nooden is. Ende alsoo hem docht, dat daer wel een doorgang soude te vinden wesen, soo nam hy voor hem, sijn geluck noch eens te soecken; ende alsoo hy daer toe alleen niet machtigh genoegh was, bracht hy so veel te wege, dat veel voorname Lieden een Compagnie te samen maeckten, en rusten

[p. 10]

twee Schepen uyt, daer over hy soude Commandeeren, hy hadde sich daer toe oock wel versien, en waer soo veer dat hy eerst-daeghs soude t’Scheep gaen, so gebeurden’t by ongeluck, dat de Coning met hem wegens dese sijne Reys in discours raeckte, daer in den Coninck den Capiteyn verwijt, dat hy in de voorgaende Reys door sijn onvoorsichtigheyt twee Schepen vernielt en verloren hadde. En alsoo de Capiteyn niet en antwoorde so het behoorde, wiert de Koning daer door tot toorn beweeght, en gaf den Capiteyn met den stock dien hy in sijn handt hadde, een stoot op de borst: het welck Monnick soo speet, dat hy na huys gingh te bed legghen, en is thien daghen daer nae van hartsweer en honger gestorven; dit is nu alsoo het eynde van desen wel-geoeffenden Capiteyn geweest.

Is also uyt dese Relatie te vernemen, dat tusschen Groenlandt en America een lange en redelijcke breede Revier is, en daer na een ruyme Zee, het welck eygentlijck noch niet te recht is uytgevonden. Item, of het een doorgangh heeft, ofte maer een seker begrijp is: hoe wel

[p. 11]

de voorsz. Capiteyn van meningh is geweest dat het van America is af gescheyden, en heeft om sulcks te ondersoecken, van sints geweest noch een Reys daer na toe te doen, waer toe hy oock veel Lieden van qualiteyt in Denemarken, die sulcks met hem hebben soecken uyt te voeren, beweeght ghehadt, hier toe te participieren. Dit voor-hebben soude oock in ’t kort te werck gestelt geworden sijn, so niet het voorgevallene Casus tusschen den Coninck en den Capiteyn, sulcks belet, en den Principalen uyt het leven geruckt hadde. Hier mede eyndigt dese Groenlantsche Beschryving, dewelke ick den goet-gonstigen Leser, (so goet deselve te vinden is) heb willen mede deelachtigh maken.