Brieven. Deel 10. Laatste periode

Aan den heer Baron A.D. van Verschuer.

Nieder-Ingelheim, 13 Okt. '81.

....................

Overigens zyn wy wel. Dat is physiek. Op m'n stemming kan ik niet roemen. Ik ben moe van teleurstelling. Op geen enkel gebied schyn ik, ook by benadering slechts, myn doel te mogen bereiken. Als niet de noodzakelykheid my voortzweepte... ja, wat dàn? Als 't leven een schaakparty was, zou ik zeggen: ‘ik geef de party op!’ Het eentonig getob verveelt me.

Deel me wat mede van uw stemming. Leest ge veel, en wat? Ik heb dezer dagen met aandacht Mad^e de Remusat's Mémoires gelezen. Arme Napoleon I!

Het is m.i. een belangryk werk. Eerst was ik tegen de schryfster ingenomen. Ik hield haar uitkleeden van Napoleon voor 'n introduktie by de

[p. 175]

Bourbons. (Ze schreef namel. in 1819.) Dat ze eerst nu in druk verschynen, pleit niet tegen dat vermoeden, daar zy 't manuscript kon doen circuleeren, en dan was 't effekt nog grooter daar ze 't in dat geval in haar keus had het slechts daar te geven waar ze 't noodig achtte, en polemiek met andersdenkenden of beter-geinformeerden afsneed.

Zonder nu nog te verzekeren dat deze impressie geheel en al grondeloos is, moet ik toch erkennen dat zy den indruk maakt 'n respectable vrouw geweest te zyn. Men mag haar niet te snel uitmaken voor den valet de chambre d'un grand homme, althans niet in de ergste beteekenis van 't woord. Dat er soms in haar naar benedenhalen van Napoleon iets kleingeestigs ligt, kan evenwel waar zyn. 't Is byv. komiek haar te hooren klagen, dat hy ... nooit 'n behoorlyke entree of sortie de salon maakte. Wel verbazend!

Belangryk is 't werk. 't Komt me voor als een nekslag voor de Bonapartisten. Geen 10 Victor Hugo's of Rocheforts met hun ‘Chatiments’ of ‘Lanterne’ zetten den ‘Grandhomme’ zoo in 't hemd als deze mémoires. Toch wordt daarin iets anders nog veel meer dan Napoleon zelf van z'n nimbus beroofd. Het is de roem en eerzucht, het najagen van z.g.n. hoogheid. Ik kan je verzekeren dat een myner hoofdindrukken was: me-

[p. 176]

delyden met Napoleon! Wat 'n getob had hy te dragen! Geheel nieuw was my die indruk niet. Reeds voor veel jaren (ook naar aanleiding van gesprekken met den ouden Generaal Cleerens) berekende ik dat het saldo zyner gewaarwordingen in zake geluk, nadeelig moet geweest zyn. Erkennende dat het boek van Mad^c. de Remusat me veel te leeren geeft, mag ik toch verzekeren dat ik by intuitie (of liever door toepassing myner analogische methode) veel gegist heb van wat zy als feit vertelt. Ook myn schetsje van Napoleons wyze van doen, en de toon die in z'n omgeving heerschte, het bonte, komedieachtig-opgesierde, 't popperig-gemeene, alles beheerscht door vrees voor den meester wiens eenige wet (ten-aanzien zyner omgeving, niet: in politiek) z'n humeur was... zie, er blykt me uit die Mémoires dat m'n fantaisie juist gegist had. Ik verbeeld me dat Mad^e. de R. m'n teekening niet desavoueeren zou. Ik wou dat je 't boek las, en daarna, of als je zoowat op de helft bent, eens 't schilderytje bekeek dat in m'n zesden bundel voorkomt. My zelf heeft de gelykenis getroffen.

Mad^e. de Remusat's Mémoires loopen slechts tot 1808. Jammer. Toch begryp ik nu beter dan vroeger dat Napoleon, toen hem werd voorgeslagen van St. Helena te vluchten en nog eens

[p. 177]

te beginnen, daarin geen lust had. 't Verwondert me nu al dat-i van Elba terugkeerde. Reeds voor de russische campagne namelyk waren er indices dat z'n piedestal ondergraven was. Tot en met (misschien reeds vóór) Austerlitz had zyn stygen 't toppunt bereikt. Stilstand is onmogelyk. Ergo moest hy dalen. De franschen zelf hadden hun bekomst van zyn en hun gloire!

Talleyrand verschynt in Mad^e. de R's werk in een ander licht dan ik hem meende te moeten zien. Dien man zou ik, by gebrek aan kennis, geheel verkeerd geteekend hebben, althans als ik op Mad^e. de R. mag vertrouwen, wat ik geloof. Zy komt my eerlyk voor.

Ik ben benieuwd of 't waar is dat Talleyrand's Mémoires bestaan, en zoo ja, of ze nog by myn leven zullen uitkomen. Maar ik meen haast te moeten betwyfelen of hy zich de moeite heeft gegegeven ze te schryven. Volgens de karakterteekening van Mad^e. de R. was hy er te onverschillig en te gemakzuchtig toe.

Er komen in haar werk magnifiek geteekende portretten. De maarschalken komen er kaal af. Hortense was (volgens haar) 'n engel. Josephine een... goedaardig en beminnelyk maar wuft liplapje. Louis Napoleon niet veel beter dan 'n smeerlap. De heele familie van zyn kant schynt niet veel byzonders geweest te zyn.

[p. 178]

Nieder-Ingelheim 11 Aug. '83.

.....................

Onder de vele dingen die ik niet begryp is ook de verregaande déceptie die 'n carrière als de uwe oplevert. Deze uitdrukking is onjuist. Ik begryp de déceptie wel, maar ik zoek naar de oorzaken die haar teweeg brengen en wettigen, 't Is onbetwistbaar dat de maatschappy in 't contract dat zy met u (gy met haar, om 't even) aanging achterstallig is, niet volgens 'n noembaar wets-artikel natuurlyk, maar in-gemoede. De bedenking dat de Staat u geen beter inkomen of sneller promotie beloofde, dat ge by 't kiezen uwer carrière vrywillig de risico van tegenvallen voor uw rekening naamt, zou grond hebben voor 'n rechtbank, als ge gek genoeg waart den Staat te dagvaarden wegens wanpraestatie. Maar die praatjes zyn zonder waarde als men zich plaatst op hooger standpunt dan 'n rechter mag innemen. Het belang van den staat kan met zulke toestanden niet gediend zyn. Maar ik voel me niet in staat de middelen aantewyzen die verbetering kunnen brengen in den toestand. Wèl meen ik te weten wat ik zou te doen hebben als ik baas was. M'n niet-weten doelt op de maatschappy zooals ze thans is. Myn ideaal zou wezen een zeer klein leger, doch zeer hoog betaald, in rang

[p. 179]

en eer zoowel als in geld. Het eenvoudig soldaat-zyn moest 'n hoog standpnnt opleveren. De geest der eeuw neigt tot het herabsetzen van alle individueele waarde om die te vervangen door getalsterkte. (Zie de kiezery!) Men wil veel waar voor z'n geld, 'n groot quantum, en let hoe langer hoe minder op 't gehalte. Deze fout heerscht ook in andere vakken, in de industrie, byv. Overal wordt gespeculeerd op goedkoopte.

Wat nu 't leger betreft, staat nederland, vooral in appréciatie, zeker 't allerlaagst. Of dit ook in betaling 't geval is weet ik niet, doch daarby moet wel in rekening worden gebracht dat in ons landje 't geld goedkooper is dan byna overal elders. Minder dan elders wordt de ellendige betaling door waardeering aangevuld. Nederland heeft z'n waardeering noodig voor andere dingen, by voorkeur voor de zoodanige die niet te converteeren zyn in iets degelyks. Albrecht Beyling, Hambroek, Claudius Civilis kunnen geen rekening presenteeren ‘voor aan UEd. geleverde stof tot chauvinisme.’ Men kan er dus op toe bluffen à coeur joie! Wat nog leeft, nog in de buurt is, moet verwaarloosd worden, ja schandelyk geïgnoreerd. Gister nog ben ik verontwaardigd opgevlogen by 't lezen van 'n tweetal berichtjes die in 'n krant vlak onder elkander stonden. Een bakker

[p. 180]

had vergunning gekregen zich hofleverancier te noemen. 't Schynt dat z'n ‘Weihnachtsstollen’ byzonder in den smaak Z. (of H.) Majesteit waren gevallen. Die koeken werden vermeld, de naam van den vent werd genoemd, de straat waar hy woonde werd aangewezen. Zelfs deelde men den volke mede welken anderen koekbakker hy in 't bakken van die Stollen had opgevolgd. De redactie van die krant zorgde er dus wel voor dat de nederlandsche Natie in alle byzonder heden te weten kwam hoe 't met dien man geschapen stond en wat er met hem gebeurd was. Er mankeerde nog maar aan dat men er 'n lofrede aan toevoegde op Z.M. onzen geëerbiedigden Koning die zoo koninklyk ware verdiensten (hier in zake ‘Weichnachtstollen’) weet te beloonen. Laat ons hopen dat we dit nog te goed hebben.

En zie vlak boven die belangryke uitvoerige mededeeling, lezen wy:

‘In 't Amstelhotel is by dr. Mezger in behandeling gekomen een luitenant van het O.I. leger... (waarom niet liever: 'n persoon? 'n individu? 'n kerel?)... die te (?) Atjeh drie kogelwonden en drie-en-twintig klewanghouwen bekwam.’

Geen woord meer. Zelfs de naam niet van den lyder. Drie kogelwonden, drie-en-twintig klewanghouwen!

[p. 181]

Hoeveel kogelwonden, hoeveel klewanghouwen moet iemand ‘bekomen’ hebben voor 't de moeite waard is den naam te melden van den arme die in nederlandsche dienst - in 'n vuile zaak, dit is waar, maar dit is zyn schuld niet - gemarteld werd?

Ik ben bitter gestemd. Laat me maar eindigen.

Hartelyk gegroet

t.t. Dek.