Brieven. Deel 10. Laatste periode

[p. 170]

26 febr. '84.

Ik bedank u wel voor de drievoudige zending ‘Brazilie’ ‘Frau Jaïde’ en ‘Katharina’.

Het eerste is zeer interessant. Die Ryckevorsel is geestig, en toch (meen ik) verstandig. Ik geloof dat z'n oordeel over die Z.A. toestanden juist is. Mutatis mutandis kloppen zyn inzichten volkomen met wat ik uit Kappler's Guyana over die landen te weten kwam. In Guyana is, om zoo te zeggen, geen bevolking, en wàt er is deugt niet veel. Ook in 't reusachtig groote Brazilie is dit het geval. Rest: het land zelf. Miasmen voor, miasmen na, overal ziekte, verslapping van energie, dood! Niet gaarne zou ik geroepen zyn tot het geven van advies. ‘Immigratie’ zeggen de meesten. Makkelyk gezegd. Wel zeker, waar geen handen zyn om te arbeiden, moet men werkkracht aan- (in-) voeren. Simple comme bonjour! In Guyana heeft men 't herhaalde keeren met Europeanen beproefd, en wel met Europeanen van allerlei soort. Het lukte niet. Met Bengalezen. Met Chinezen. Alles te vergeefs! Die laatste twee soorten van immigranten heeft men ook in Britsch Guyana. Overal is de uitslag bedroevend. De oorzaken der mislukking zyn van velerlei aard, en m.i. wordt by de opsomming daarvan meestal de voornaamste over 't hoofd gezien, d.i. de onmogelykheid om

[p. 171]

't onmisbaar gezag in handen te geven van exploiteurs. (De reden ook waarom ik zoo'n tegenstander ben van zoogenaamd ‘vryen arbeid’ op Java.) En, zonder gezag is er niets te bereiken. De wetten zyn - en behooren te zyn - humaan. Dit nu kan niet bestaan zonder den ondergeschikte te beschermen door allerlei bepalingen die hem de wapens leveren z'n heer en meester tot den speelbal zyner kuren te maken. Wettelyk voorgeschreven deugd is de broeiery van chicane. Dooreen gerekend, is er op elke tien ondergeschikten één (ongepromoveerde) advokaat die z'n kornuiten onderwyst in de kunst z'n werkgever op de vingers te tikken. Om die hebbelykheid den kop intedrukken, zou men dien werkgever iets als vaderlyke, d.i. discretionaire macht moeten geven. Dit nu kan en mag niet. Want: discretie en fortuinzoekery zyn twee! Er is niets aan te doen. Het verdrietig dilemma dat zich hier vertoont, draagt overal z'n zure vruchten, ook op heel ander gebied dan kolonisatie, op algemeen Regeeringsbeleid, byv. Het goede blyft ongedaan omdat men huivert iemand de macht te geven die hem tot het kwade zou in staat stellen. De in onzen tyd misschien noodzakelyke, verdeeling van gezag is de vrucht van (maar al te gegrond!) wantrouwen.

[p. 172]

Maar... ook dat wantrouwen gaat dikwyls den verkeerden weg op. Uit overmaat van angst voor misbruik, ziet men vaak... 'n troepje bokken belasten met het opzicht over de haverkist. Ja, liefst 'n troepje. Men meent dat die collectiviteit de bokkennatuur verandert. Dit is verkeerd gedacht. Eén bok vreet 'n beetje haver. Veel bokken vreten véél haver. Eén bok kàn worden weerhouden door de vrees dat men hem betrapt en straft. Veel bokken steunen op ontlastende collectiviteit. Zy vreten àlles op, behalve elkaar, natuurlyk! Sedert tientallen jaren was 't m'n illusie de Haagsche stallen schoontevegen. Men roemt Herkules, maar men vergeet er by, ook Augias 'n woordje van dank te wyden. Hy gaf den man 'n bezem.

6 Aug. 1886.

Al begryp ik dat de Wolven u terdeeg rapport hebben uitgebracht... alzoo: ‘men brengt iemand iets uit.’ Wat 'n taal! Kyk, dat is een der redenen - al weer fout. ‘Een der oorzaken’ bedoel ik - die my zoo'n tegenzin inboezemen om schriftelyk m'n gedachten te uiten. Stipt gezegd moest men maar met de gebrekkigste uitdrukkingen genoegen nemen, daar de taal, ook de z.g.n. zuivere, nog ellendiger in elkaar zit dan

[p. 173]

het oog volgens Helmholtz, en dus de moeite van 't purisme niet waard is. Lina vroeg onlangs: Is in de schryvery van Netscher dat: wipbillend, heupwiegend, vlyhalzend niet verkeerd.? Dezelfde aanmerking is door Hugenholtz gemaakt en Netscher heeft 'n tal van woorden aangehaald die, schoon even onjuist, burgerrecht verkregen, (reik = rek-halzend, halsstarrig, enz. wat dan ook halsrek (of rei)kend, starhalzig enz. zou moeten zyn, als 't gezond verstand op taal van toepassing ware! Maar dit is zoo niet. Alle talen zyn lappendekens van ongerymdheid. Wel is de studie mooi als men ze gebruikt tot begrypen van de ontwikkelingsgeschiedenis der intelligentie - of van wat daarvoor doorgaat! - maar op zichzelf is 't eigenlyk vergeefsche moeite orde en regel te brengen in de klanken die we gebruiken om zoowat uittedrukken wat we meenen of gevoelen. Dat er nog menschen zyn die den kost verdienen met het beoefenen en doceeren der spelling - 'n geheel conventioneele notatie van die klanken - is heel komiek. Nu, hun doceeren is er dan ook na... of naar, zooals ge wilt. Een vonk fonkelt, een tondel tintelt zeggen de geleerden.

Och, hoe kom ik daar zoo verzeild in taal. Ik zou u schryven hoe 't ons gaat, Mies en Wou houden zich best, maar ik voel me sterk

[p. 174]

afnemen, erger dan de Wolven kunnen bemerkt hebben. By aangename bezoeken als 't hunne, vergeet ik m'n kwaal, maar zoodra er niet 't een of ander is dat me wat opmontert voel ik heel goed dat ik lam en stakkerig ben. Ook hoest ik nu weer 's nachts en dan is den volgenden morgen m'n asthma er niet beter op.