Brieven. Deel 9. Te Wiesbaden 1870-1875

[p. 333]

XII.

Wiesbaden 22 Sept. '74.

Beste Vos! Heden ochtend 11 uur uw brief van 20 Sept. Ge zegt:

‘Eigenlyk had ik beter gevonden dat hy [Dek] nog eerst brieven had gewacht.’

Zoo is het juist! Na den telegram die 't overlyden meldde kreeg ik van Edu of Non tot op dit oogenblik geen letter!

Daar zitten vreemden tusschen. Misschien van de soort die gy in Roorda hebt leeren kennen.

[Hier wordt niet Sikko bedoeld, maar diens broeder, de spiritist en gewezen domine die toen in Scheveningen woonde.]

Ziet gy kans hem namens my op de grofste manier te doen weten dat hy gelogen heeft (hy of zyn vriend alweer) door te zeggen dat ik Tine en de kinderen heb verlaten? Sedert veertig maanden nu, bloedt myn hart over haar vertrek, waartoe ze buiten myn weten en zeer tegen m'n zin door ‘vrienden’ zyn opgestookt, gemoveerd, als oorlogsmiddel tegen my in staat gesteld.

Toen Mimi in 't pas verlaten huis kwam vond ze myn brief aan Tine en de kinderen op tafel liggen, waarin ik zoo verheugd schreef dat ze alle weken f 20 zouden ontvangen van 't ‘Noor-

[p. 334]

den.’ Nog voel ik physiek den slag by 't vernemen dat ze vertrokken waren. Tine - bedrogen! - meende dat ze wel deed my te ontlasten! Zy heeft geen schuld, maar toch kon ik in myn brieven aan haar, niet altyd m'n bitterheid inhouden. Want die slag knakte my. Sedert 1860 had ik niets beoogd dan haar en de kinderen by my te hebben voor 't te laat zou zyn om nog iets te kunnen doen aan Edu's en Non's ontwikkeling! Ze kennen my niet! Ontwikkeld zyn ze, o ja, maar - vooral Eduard - tegen my. Hy vindt me dwaas omdat ik niet ryk ben. Nu moet ik gissen dat alweer hun zwygen in verband staat met vriendenhulp van die soort! Het is bitter om te zeggen, maar Eduard zou zich niet geneeren om aan wien ook te schryven: ‘help ons, m'n vader laat ons in den steek!’ Dat noemt hy, in tegenstelling met myn ‘zotte dweepery’ praktyk. Selfhelp!

En, let wel, dat dergelyke ‘vrienden’ Tine geheel en al in den steek lieten, of althans heel in den beginne haar slechts juist zooveel assisteerden als noodig was om haar (en my, helaas!) den mond te sluiten. Hierom durft van Vloten my uitschelden in z'n Levensbode! Dit is voor 't eerst van m'n leven dat ik iemand niet durf ten antwoord staan! Als ik hem op z'n plaats

[p. 335]

zet, riskeer ik Tine's dankende brieven in de Asmodee te zien!

Juist, ik wacht brieven. De heeren Blumenthal antwoordden Vrydag (nu Dinsdag) op m'n telegram dat de kinderen wel en naar Padua waren, en o.a. ‘wahrscheinlich schreibt Edu heute.’

O, ja, dat schreef ik u al. Och, m'n hoofd loopt om van verdriet. Non was toch zoo'n lief kind, en van haar moeder zag ze nooit iets dan zachtheid. Maar Edu is bedorven door sedert z'n 12^de jaar al moeders cavalier en raadgever te zyn. Ik ben zeker dat-i nu bezig is myn naam te exploiteeren tegen my! Dit is verschrikkelyk. Juist hun heulen met vreemden heeft my zoo geknakt, en in hun eigen nadeel natuurlyk! En dat nadeel wordt dan weer op myn rekening gezet.

Ja, ik zie uit uw antwoord aan Roorda, dat ge alles precies begrepen hebt, zóó is het! Ja, hartelyk dank voor uw opvliegen. Dat deed me goed. Nog eens, ziet ge kans hem te zeggen dat men godvruchtelyk liegt als men zegt dat ik Tine en de kinderen verlaten heb? 't Is 'n infamie! Ik, die geen hond verlaten zou! O god het is zoo bitter.

En ... juist op de belangen der kinderen zelf werken zulke lasterpraatjes zoo nadeelig.

Ja, Funke is voor my een ware schat. Hy is

[p. 336]

hartelyk, vlug, vertrouwend, hoogst intelligent. Ik zie in dat ik hem moet laten begaan, en zal hem dit heden nog schryven. Wat de portretten aangaat, ge weet niet wat 'n getob dit voor my is. Ik kan niet pozeeren. Als ik er aan denk daartoe uittegaan, beginnen de spiertjes van m'n gezicht al te trillen. Er bestaat een (zeer goed) portret van me. Dat is 'n jaar of acht oud. Zou dat niet kunnen worden gecopieerd? Dan is 't in eens goed. Ik ben sedert dien tyd afgevallen, o ja. Maar

1^o.	Het staat den Havelaar nader.
2^o.	Na m'n dood zal 't even goed gelyken als een van vandaag.

[Hiermee wordt het portret bedoeld dat in 1864 door Mitkiewicz te Brussel gemaakt is. De heer Jos. Judels te Antwerpen heeft van zulke portretten dezer dagen op nieuw photografien gemaakt, en die in den handel gebracht.]

En de inrichting van m'n werken? Goed! Ik zal Funke laten begaan. Ik moet erkennen dat het een gewetenszaak zou worden hem te contrarieeren. Ach, m'n plan (ten tyde dier Mult. Commissie!) was o.a. alles optekoopen en tot elkander in verband te brengen als één werk! Maar ook die heeren begonnen in eens van ‘vrouw en kinderen’ te spreken. De zin hiervan was:

[p. 337]

‘Hy is zoo'n gemeene kerel! Als hy 'tin handen krygt zou-d-i 't verzuipen’ of zoo iets.

De eerste ware uitvinder dezer taktiek is van Vloten!

Denk eens, heden, dinsdag, heb ik nog geen antwoord op 'n telegram ‘réponse payée’ aan Edu waarin ik verleden woensdag vroeg of hy of Non ziek waren. Want reeds dien dag wachtte ik bericht over Tine's ziekte. Ik dacht brieven te krygen antérieur aan de doodstyding! Helaas, noch voor noch nà den dood heeft hy geschreven.

Ik vroeg hem bericht over den loop der ziekte, ik vroeg hem of ze aan my gedacht had? Wat haar laatste woorden waren? Of ze myn laatsten brief nog ontvangen had?

En geen antwoord!

Gister en eergister heb ik aan Non geschreven. Telegrafeeren kan ik niet meer. Dan zou ik geen geld hebben voor de reis, als ik eindelyk zal durven gaan. Reeds nu is elke dag oponthoud ook in dat opzicht verschrikkelyk.

En by dat alles, ik ben zeer onwel. 't Ware my 'n weldaad geweest als Mimi Non had kunnen halen! Daaraan is nu geen denken meer. Misschien zal er te Padua vaderlyk gezag noodig zyn

Toen ik in '70 naar Duitschland was gereisd, om Mimi's vertaling van den Havelaar geplaatst

[p. 338]

te krygen, was de nood in den Haag zeer groot. ‘Vrienden’ (in Friesland ditmaal) hadden me steun toegezegd, maar braken (opgestookt door Duymaer van Twist, via Moens) hun woord. Men had beloofd my instaat te stellen te werken. Dit nam. was myn verlangen slechts, en dan zou ik alles kunnen aanzuiveren.

Maar toen die hulp uit Friesland uitbleef...

Men zond me... een haas en 'n tonnetje eieren, waarvan ik de vracht niet betalen kon! De kinderen... neen, ik verbeeldde my dat de kinderen my smaadden over myn vertrouwen.

Goed, ik ging naar Duitschland met den Havelaar van Mimi. Dat zy meeging had veel redenen. O.a. alleen reizen kan ik niet zonder veel gevaar. Soit. Ze ging mee. Natuurlyk slaagden we niet.

[Ook de nabyheid van Homburg en Wiesbaden met hun speelbanken was een der redenen waarom hy naar Mainz ging. Tine wist dit. Er was daar althans een kans van slagen.]

In den Haag klom de nood al hooger en hooger. Ik liet Tine en Edu de toen afgewerkte I, II en IV acte van Vorstenschool netjes afschryven en dat aanbieden by:

Straatman, redacteur van het ‘Noorden’. En by [de uitgevers] Schadd, Van Santen Kolff, Loman.

[p. 339]

Nergens hulp! En men liet telkens weken wachten op décisie.

Eindelyk raakte ik klaar met Noorden voor feuilleton Mill. Studiën. Ik zei reeds dat de daarover handelende zeer verheugde brief in den Haag was aangekomen toen Tine en de kinderen reeds weg waren!

Want zy die geen geld had kunnen krygen op m'n Vorstenschool had wè geld gekregen om weg te reizen, met de uitdrukkelyke conditie dat ze dat doen zou. Eduard heeft z'n ‘woord van eer’ moeten geven dat ze werkelyk gaan zouden!

En... Tine was conscientieus! O god, ze zyn te Mainz stil geweest, waar ik bezig was met m'n feuilleton voor hen te zorgen, en ze zyn me niet komen zien. Ik vernam haar vertrek uit Holland, eerst uit 'n brief van Innsprück.

Begryp nu eens wat het voor my zeggen wil als ik hooren moet dat ìk vrouw en kinderen verlaten heb!

Bewaar dezen brief of noteer die zaken. 't Kan tepas komen na myn dood.

Ook de eerste keer was die reis naar Italie aldus in z'n werk gegaan; toen zeer special door bemoeienis van van Vloten, die ook al weer terstond by de hand was om diversie op ‘vrouw en kinderen’ aantebrengen, in de zaak der Mult. Commissie, Zie Ideën bundel IV. Die Q is hy.