Brieven. Deel 8. Multatuli-Busken Huet 1867

[p. 234]

Aan mevr. Douwes Dekker - van Wynbergen.

XXII.

Den Haaag 19 Maart.

Lieve beste tine! Begryp toch goed hoe ik sedert myn zyn hier je niet beter op de hoogte houden kon, omdat ik dan wel elken halven dag had moeten schryven. Precies een schaakparty. Natuurlyk wil je weten hoe die party nu staat? Ik heb oogenblikken gehad, dat ik hem voor verloren hield maar ... uit is 't nog niet.

Rochussen is waarlyk fideel en lief. Hy praat uren lang met my, en ik kan merken dat hy van me houdt. Aan z'n welwillendheid is geen twyfel. Maar hy is onwel met den koning, dit heeft hy my bekend, en daarom kan hy niet op den voorgrond treden.

Toch heeft hy my een groote dienst gedaan door my aan graaf van Zuylen voor te stellen, by wien ik vryen toegang heb. ‘Dat is wat!’ zou je zeggen! Welnu, van Zuylen staat op 't vallen, en in de gesprekken die wy voerden kwam 't eer neder op hulp aan hem, dan aan my. Ook kan v.Z. zelf natuurlyk alleen door Hasselman (Kolonien) werken. En tot nog toe had ik expres Hasselman niet gesproken, want ik

[p. 235]

vreesde in hem als oud-resident een tegenstander te vinden.

Gister schreef me R. een briefje om my door v.Z. aan Hasselman te doen voorstellen. Ik antwoordde: ‘Goed! omdat u 't zegt, en omdat ik helaas vrees dat er niets meer aan de zaak te bederven is. Ik verdrink in een moeras van gewoonheid.’ (Dit sloeg op eenige regels uit myn drama, die R. kent en waarin over gewoonheid van ministers wordt gesproken. Ik kan hem àlles zeggen. Wy hebben zamen geschaakt, en hy gaf me zyn portretje. Ik voel dat hy van my houdt, en het betreurt, dat-i my niet eer geholpen heeft, toen hy regtstreeks magt had. Nu moet hy werken door graaf v.Z., die een neef is van zyn schoonzoon, baron van Z.

Enfin, ik ging naar v.Z., die ook zei! ‘ga toch naar Hasselman, hy is u genegen, en erkent dat van Twist u onregtvaardig behandelde.’

- ‘Dat valt mee, zei ik. Ik had gevreesd dat de gewezen resident tegen my zyn zoude.’

- ‘Neen, neen ... dat is zoo niet!’

We praatten nog wat zeer makkelyk, en ik ging naar Hasselman.

De ontvangst was meer dan goed, want in plaats van te moeten pleiten of betoogen, begon hy met te vertellen dat hy persoonlyk als ass.-

[p. 236]

resident van Pandeglang (je weet wel, de aardbeien-afdeeling) alles van Lebak wist, en zelf een memorie had geschreven waarin de knevelaryen werden aangetoond. Hy verwonderde zich dat ik die nooit had aangehaald, en zei: dan hebben ze 'm zeker verdonkeremaand! Hy vertelde my knoeieryen van Lebak, in plaats dat ik 't hoefde te doen.

[Achter de noten op den Max Havelaar in de ‘Verzamelde Werken’, publiceerde ik een fragment van een brief door multatuli in 1874 aan Vosmaer geschreven waarin hy mededeelt omtrent welke knoeieryen in Lebak Hasselman hem had ingelicht.
Uit dezen brief aan Tine, zoo kort na het gesprek opgesteld, blykt, in tegenstelling met den brief van 1874 aan Vosmaer, dat Hasselman Ass.-res. van Pandeglang, niet van Lebak was geweest.]

Nu zou ieder verstandig mensch zeggen dat ik dus klaar was! Ja, maar...

In de eerste plaats staat het ministerie op 't vallen. Juist vandaag is er erge stryd in de kamer, en ze zyn vooruit gecondemneerd. De nieuwe kamer (na de ontbinding) heeft nagenoeg een gelyk resultaat geleverd, d.i. eene zoogenaamde liberale meerderheid, die op 't kussen wil. Tot het weder ontbinden hebben de minis-

[p. 237]

ters den moed niet, vooral daar de koning die het verzamelingspunt wezen moest.........

[Gesupprimeerd.]

Goed, zeg je, maar waarom kunnen ze dan jou niet herstellen vóór hun aftreden? Dit zegt Rochussen ook. Maar, voegt hy er by, ‘och een minister die op 't vallen staat, heeft geen energie, geen lust....’

Heel pleizierig voor wie er onder lydt!

[In April keerde multatuli naar Keulen terug zonder iets bereikt te hebben. Het ministerie Heemskerk-Van Zuylen trad kort daarop, den 4^den Juni, af om plaats te maken voor een liberaal kabinet.
Maanden later wist een indisch blad, en wel dat waaraan de heer van Lier (die tot in 1869 stenograaf was in den Haag) zich had verbonden, te vertellen dat multatuli verkocht was aan 't Behoud. (Zie Idee 942.)
Dekker meende dat men, door dit bericht tot zyn punt van uitgang te volgen, teregt zou komen by den dief van den brief dien de Heer Rochussen met een bankje van fl. 200 den 27^sten december 1867 zelf in den Haag in de postbus had gedaan. Dekker had die zaak gaarne nagespoord, maar de Heer Rochussen was er tegen.]