Brieven. Deel 8. Multatuli-Busken Huet 1867

XXXV.

Keulen, 19 November '67.

Waarde heer Huet, Van plan hedenmiddag de revue te verzenden, zag ik hem nog eens in en al de redenen die my gister en eergister deden weifelen, komen op nieuw in volle kracht by my op. Hoofdzaak is dat ik de byaanmerkingen van Mr. Th.L. populariseer, en Holland den schyn van een pretext geef, dat er iets geantwoord is. Ze nemen de hoogdravende litteratuurlof voor zich, en betoogen uit de nietigste aanmerking hun regt om my te verstooten. Ik zou dit a priori kunnen berekenen, doch a posteriori heeft me dat utrechtsche courantje reeds een bewys geleverd. ‘Nu ja... onze litteratuur... etc., maar je ziet toch wel dat Mult. schuld heeft, die engelschman zegt (ook?) dat hy alle Europeanen

[p. 145]

slecht, en alle Javanen goed maakt.’ Dat is nu wel onwaar, en voor een onpartydig regter zou die aanmerking wel vervallen, maar ik heb geen onpartydige regters. Zoo is er veel. Myn verdediging zou op de mooie litteratuur-zyde geboekt worden, en de punten waarop ik my verdedig zouden gebracht worden op myn debet, als bydrage tot regtvaardiging van den toestand waarin ik verkeer.

- Nu ja, hy lydt gebrek, maar ... zie eens, die engelsman heeft gezegd... dit of dat.

- Hoe weet ge dat? Laast ge die revue?

- Neen, maar 't staat in Multatuli's laatste brochure.

Zóó zal 't gaan. Geloof me.

En er is meer. Ik heb geen (of nagenoeg geen) stukken. Geen Havelaar, geen Vry-arbeid, geen Minnebrieven, en moet pleiten zonder dossier. Telkens als ik zou moeten zeggen dat staat er niet, kan ik noch citeren, noch bladzy opgeven. Zoo zyn er moeielykheden waarvan iemand in gewone omstandigheden, zich geen rekenschap kan geven.

En toch kost het my moeite niet te antwoorden! 't Is om kokend te worden by die laffe praatjes. Het zwygen zal my moeielyk vallen al blyf ik het spreken nadeelig vinden. O, hadde

[p. 146]

ik regters ... maar dan ware reeds lang alles anders.

Er is nog een verwikkelings-factor in deze historie. De M.H. wordt, of is, vertaald en men vraagt eene voorrede van my.

Myn god, er staat al een motto voor, en 'n opdragt, moet er nog meer soep by, om ... toch niet begrepen te worden!

Want dat is myn hoofdgrief. Ik kan niet zóó schryven dat ik begrepen word.

Ik houd my veel bezig met wiskunde, en verbeeld me daarover betere boeken ter handleiding te kunnen schryven dan de bestaande. Maar, lettende op de wanbegrippen die ik schyn te moeten voortbrengen, durf ik niet. Als ik meen betoogd te hebben dat a a is, hoor ik dat men daarin gevonden heeft... nu, wat ge wilt. De smart die my dit veroorzaakt is vreesselyk, en indien ik een zelfmoord beging zou 't zeker in zoo'n bui zyn. Niet op z'n kruisgang (geheel sans comparaison) maar toen hy riep: ‘Jeruzalem, Jeruzalem!’ moet Christus 't meest geleden hebben. Dàt woord bevatte voor my, als kind reeds, zyn lydensgeschiedenis... niet de kruisiging. Wat men gewoonlyk zyn ‘lyden’ noemt, heeft hy immers met duizenden ter dood gebragte gemeen? En velen werden erger gemarteld.

[p. 147]

Ik kan my voorstellen dat niet begrepen worden dol maakt, letterlyk dol. Ik wantrouw m'n speeksel in zulke oogenblikken.

En nu iets anders. Ik hoop dat het de laatste indiscretie zal zyn van dien aard, want als ik eens hulp noodig had, waarvan 't verleenen onder uw bereik viel, zou ik wel vragen. Neen, ik meen de fidele, verraderlyke, valsche indiscretie die schyvery opdringt.

Toen ik op z'n vraag: van waar hy gekomen was? myn Eduard zei: ‘uit mama's buik, o dat deed haar zoo'n pyn... ik moest er van schreien!’ antwoordde hy: ‘wel, dan zal ik een mooie prent voor haar kleuren.’ En dat deed-i. 't Was een landschap van drie of vier op 'n centime. 't Werd onder Edu's penseel blauw, rood, groen, en dus al mooier en mooier. Toen werd het in aeternam rei memoriam geplakt in 't deksel van de doos die met pruimen uit Nantes was gekomen en niet had kunnen droomen eens 'n naaidoos te zullen worden, met het veelkleurig getuigenis der kinderlyke dankbaarheid voor 't geboren worden (Zoo'n kind is dom, zie Job zooveel: vervloekt de dag etc.) en tevens van de eenvoudige manier waarop 't voorgewend paedagogisch struikelblok der generatie kan worden uit den weg geruimd. Rousseau? Neen, ik heb 't niet van

[p. 148]

Rousseau, maar lees veel in 't boek waarin Rousseau las. (Ik beweer dat-i vaak slecht las.)

- ‘Daar is op deze pagina een en ander dat men wel zou willen missen,’ hoor ik den criticus C^d. B.H. zeggen, en ‘waar blyft de indiscretie?’ zegt de heer Huet die dezen brief leest.

Nu, 't is vriendelyk dat gy er naar verlangt. Wat m'n omhaal aangaat... dat is myn zaak. Ik heb er nu eenmaal pleizier in, om den beplakten pruimendoos te kiezen tot punt van uitgang om neer te komen op 'n paar honderdtal verzen uit myn verongelukt drama, die ik u aanbied, en die ge zult kunnen voorlezen aan uwe vrouw. Ik vind de verzen, of iets er van, even opregt mooi als Edu z'n bonte prent vond, en - als hy - heb ik op 't oogenblik niet anders. Maar myn verdienste is grooter dan de zyne 1^o. omdat ik u niet zooveel schuldig ben als hy aan z'n moeder; 2^o. omdat hy voor z'n genoegen kleurde en ik een hekel heb aan net schryven. De hoop op toejuiching van 't geleverde zal wel zoowat gelyk staan.

Een koningin antwoordt op 't zacht verwyt van hare moeder dat ze gister avend zekeren staatsdienaar te lang heeft bezig gehouden.

[Hier volgt in den brief uit het eerste Bedryf van Vorstenschool: ‘Te lang? O neen! En moe? Ik

[p. 149]

was niet moe!’ enz., het geheele bedryf, behalve eenige regels die later zyn toegevoegd en uit het derde bedryf: ‘Wat heden liberaal heet zal weldra’ tot: ‘Wie 't loochent, zegge: ik had geen moeder.’]

Zeg nu eens dat ik geen mooie prent voor uw naaidoos gekleurd heb!

Maar geef u toch geen moeite om op al dit geschryf te antwoorden. Waarschynlyk weet ik sommige uwer aanmerkingen op die verzen zelf wel. Al dat parlement is eigenlyk, ook al zegt men de dingen goed, zelden op z'n plaats... misschien nooit, d.i.: een drama is een onnatuurlyk gewrongen ding (de dialoog is leeg of sententieus) en eigenlyk ben ik niet beschaamd dat ik er geen maken kan. Shakespere schynt dit ook zoo te hebben ingezien, maar hy gaf er niet om, of z'n stukken goed waren: als drama. Sprongen en gapingen als hy zich veroorloofde (en die in de natuur der dingen liggen) veroorlooft men nu niet. De kunstrechter (gy byv.) eischt eene betrekkelyke volkomenheid van het product. En dit is billyk. Want wie dit niet leveren kan, moet maar thuis blyven. Maar... dewyl de betrekkelyke volkomenheid niet in de natuur der dingen ligt, volgt hier dan ook uit, dat een goed stuk onnatuurlyk moet zyn. De kunst eischt iets afgeronds, iets compleets, dat de natuur nooit levert. Men

[p. 150]

moet de aarde van heel ver zien om haar rond te vinden, en wie zich toelegt op waarheid moet wel hakkelige dingen voortbrengen. Ik ben zeer nieuwsgierig naar uwe novelle. Ik meen u te vereeren door de bekentenis dat ik er een slecht idee van heb. Hoe kunt ge iets verzinnen? 't Is waar, het kan de reproductie zyn van iets dat gy beleefd hebt - En dan begryp ik 't zeer goed - of gedroomd.

Hartelyk gegroet

Uw liefh. D.D.

Geef u geen moeite om te antwoorden. Het zou me waarlyk leed doen als ge om mynentwil lange brieven schreeft, en ook ik zal 't niet weer doen.