Brieven. Deel 4. De Havelaar verschenen 1860

XV.

Aan den Heer Busken Huet.

[Brokstuk uit een brief van 4 September 1866. Dus zes jaren later. - In een deel ‘multatuli-busken huet’ zullen deze brieven in hun geheel worden opgenomen. Dit brokstuk vindt hier een plaats ter aanvulling der gebeurtenissen.]

‘Och och, Klaasje Zevenster! Ik heb 't schaap niet gelezen, maar my nu zeer vermaakt met uwe uitkleeding. By later behandeling van stukken als Klaasje, waarin van patriciers wordt gesproken, rekommandeer ik u 't adjectief ‘gemeen’ by 't ‘fatsoenlyk’ dat v. Lennep zoo graag op den voorgrond stelt. Ik ril als ik denk aan 't oogenblik toen ik hem dat woord ‘fatsoenlyk’ hoorde uitspreken. Ik had een uitgever voor Havelaar (Gunst, die 't boek drukken zou voor rekening

[p. 60]

van myn broer). Van Lennep die 't manuscript had, zei:

- Neen, neen, laat nu my daarvoor zorgen... 't moet verschynen by een fatsoenlyk uitgever! Bovendien, gy weet niet hoe men met zulk volk (zulk volk en fatsoenlyk uitgever? Hoe klopt dit?) moet omgaan. Byv. als gy 't nu deedt, hoe zou je dan doen met dit bundeltje? ('t manuscript).

- Wel, ik zou 't hem geven...

- Juist! glad verkeerd. Ik maak al de blaadjes los, geef hem ze by beetjes, dan houd ik hem in handen.

Nog begryp ik de finesse niet van dien maatregel. Maar 't woord fatsoen kan ik niet hooren zonder te denken aan de overgroote fatsoenlykheid waarmee v. Lennep my bedrogen heeft. Toen echter was hy 't niet van plan. Eerst later heeft hy om zich te dekken tegen verwyten van ‘Amsterdamsche patriciers’ gezegd dat het boek zỳn eigendom was, en dat hy zich daarvan had meester gemaakt om het te smoren. Hy heeft zich niet geschaamd dit te publiceeren. Maar hy loog. Hy wou liever doorgaan voor scherpziend valsch, dan naif kortzigtig. Hy bedroog my uit lafhartigheid.

[multatuli ging dus in 't begin van 1860 met zyn gezin naar Brussel. De heer Van Lennep had op zich

[p. 61]

genomen de uitgaaf van den Havelaar te bezorgen, en had beloofd ia afwachting van het verschynen van dat boek gedurende zes maanden het gezin by te staan met f 200 's maands, waarvan, zooals uit brief XIV blykt, telkens 50 gulden aan de tantes zouden worden gezonden. Uit den tyd van 't zamenzyn heb ik geen gegevens. Het zou belangryk geweest zyn, indien ik de brieven had kunnen overleggen die multatuli en de heer Van Lennep in dezen tyd gewisseld hebben. Maar dit kan ik niet. De brieven van Mr. Jacob Van Lennep zyn tydens het proces over het eigendomsrecht van den Havelaar, door multatuli aan zyn advocaat Mr. J.G. A. Faber ter hand gesteld. Toen hy er later naar vroeg, waren ze niet terug te vinden. In antwoord op deze vraag vind ik een briefje van den heer Faber van den volgenden inhoud:
Amsterdam, 3 Mei 1871.
Waarde Dekker.
Niemand heeft in der tyd na afloop van het geding meer waarde gehecht, en zoo schynen zy in het ongereede (letterlyk.) Volgens Proc. Dammers zouden zy naar 's Hage gegaan zyn om te adviseeren voor cassatie. Ik herinner my hierover niets meer.
Misschien liggen zy onder myn oude processtukken. Ik ben bezig aan verhuizen en alles is ingepakt. Zyn zy er onder, dan komen zy in de volgende week los en zend ik ze u onmiddelyk.
De handelwyze omtrent den Hayelaar is van begin tot eind knoeyery. Nooit is door v.L. bepaald geformu-

[p. 62]

leerd tusschen u en hem welke zyn betrekking was. Hy wilde de Mecenas spelen. Zoo is en blyft het troebel water. Steeds
t.t.
J.G.A. faber.
Thans, in dezen tyd, heb ik my gewend tot den heer Mr. W.H.K. Mouthaan, die na het vertrek en overlyden van Mr. Faber diens kantoor heeft voortgezet. Maar ook dit was zonder baat, daar deze heer my mededeelde, dat by zyne aanvaarding van het kantoor de aanwezige processtukken van Mr. Faber allen betrekking hadden op zaken die na 1870 waren voorgekomen. Er blyven my geene gegevens over om te gissen waar het dossier Douwes Dekker contra van Lennep uit het kantoor van den heer Faber, kan gebleven zyn.
Ook heb ik my gewend tot den heer Willem Van Lennep, zoon van Mr. Jacob Van Lennep, met verzoek my de brieven van multatuli aan zyn vader, betreffende den Max Havelaar, wel ten gebruike te willen afstaan. Maar het antwoord was, dat deze heer zich niet herinneren kon onder de nagelaten papieren van zyn vader brieven van multatuli te hebben gevonden. Ik neem dus aan dat de heer Jacob Van Lennep die brieven vernietigd heeft.
Er is alzoo voorzoover ik heb kunnen nagaan, niets overgebleven van deze briefwisseling, dan de enkele zinsneden die voorkomen in 't verslag van de pleidooien in 't Weekblad van het Recht.
multatuli en Tine leefden nu eenigen tyd vereenigd

[p. 63]

te Laeken, terwyl de Havelaar gedrukt werd en in Mei verscheen. Dit was betrekkelyk een tyd van rust voor het gezin. Maar nog voor de volle zes maanden verstreken waren gedurende welke het maandgeld, volgens afspraak, zou uitgekeerd worden, reisde multatuli naar Holland. Het eerste briefje aan Tine is van 14 Juni 1860, van het station te Brussel.]