Brieven. Deel 4. De Havelaar verschenen 1860

VIII.

Donderdagavond.
(naar berekening: 8 Dec. 1859).

Lieve beste tine! Ik ben nog al opgeruimd, want ik heb gedaan wat ik kon. Gister zond ik een brief aan v.L., en hy, die een perfecte kerel is, zond dien aan R. met een flink byschrift. Hy zegt: ‘pas op, vriendje, ik verzeker je dat D.D. een man is, en als je hem wat lang laat wachten maak je hem ongeduldig en dat raad ik je niet aan.’ Hoe vind je dat?

Van morgen vroeg ging ik uit naar de Bull, want ik wou wat schryven en op deze kamer in 't logement kan ik niet schryven (om veel redenen, te veel om te noemen.) Die de Bull is allerliefst.

[Ter toelichting voeg ik hier het volgende briefje by gestempeld van de ‘Redactie der Amsterdamsche Courant’.
Saturdag 10 Dec.
WelEd. Gestr. Heer! Ondanks uwe vergunning deze brieven niet terug te zenden, gaan ze toch hier nevens.

[p. 30]

De blaauwe vooral mocht ik niet op myn bureau laten liggen tusschen chiffons over dagbladzaken. Zulke brieven behooren in den rokzak ter linkerzyde.
Hoogachtend,
A.J. de Bull.
Van de hand van multatuli die dit briefje aan Tine toezond, staat er onder: die blauwe was ùw brief. Ik had er een reden voor hem dien te zenden.]

Ik kan er niet genoeg van zeggen. Kortom ik bleef daar een uur en maakte een tweede artikeltje voor de courant. Dat heeft alleen de strekking om R. te doen zien dat ik wakker ben. De Bull stelt zich ter myner beschikking, en het Handelsblad eigenlyk ook, maar dit laatste wil my alleen voor zich hebben om tegen den kandidaat van de A.C. te stellen. Dat wil ik niet. Hartsen was zyn woord aan Baud kwyt, en nu zou het niet mooi van my wezen als ik door de ingenomenheid van Tydeman, die opgewekt is door v.L., misbruik maakte van den politieken stryd om v.L. in het vaarwater te zitten. De zaak is zóó. En v.L. en Hartsen en Tydeman (dat is dus de twee partyen) wilden my in de kamer hebben; v.L. zelf was naar Tydeman gegaan en er was reeds overeenstemming. Maar zie, daar stelt zich op eens Baud op de rei, en de party van Hartsen heeft zedelyke verpligting om dien te steunen. v.L. zeide my ronduit dat hy in den brand zat.

[p. 31]

Ik heb dadelyk gezegd dat ik my dan terugtrok (voor ditmaal.) Maar Tydeman die tegen Baud is, wil my nu gebruiken om Baud te dooden. Hy spoorde my aan tot publiciteit, dadelyk, en nam als het ware op zich my er door te slepen. Dit nu mag ik uit delicatesse niet doen.

Myn geschryf in de Courant heeft dus niet de strekking om nù lid van de Kamer te worden, doch (in overeenstemming met v.L.) om R. bang te maken dat ik het nu of later worden zal.

Die de Bull is zoo lief. Hy vraagde my uw adres om u die Courant te zenden. Gy en Jan zult verwonderd wezen over de onbeduidendheid van dat artikel. Ik kan dat alles nu zoo niet uitleggen. Myn volgend artikeltje is iets lastiger. Dat is alles besproken met v.L. Alles heeft zyn reden. Ik kan die menschen niet genoeg roemen. Hartsen heeft my den ‘Max’ laten vragen.

Lieve Engel begryp eens wat de Bull vandaag zeide? Juist wat gy my voor een paar maanden hebt geschreven: dat ik zooveel had van Mirabeau! Herinner je, je dat nog? Waarin had je juist iets over Mirabeau gelezen? Was dat in de Revue des deux mondes?

Kortom, ik ben ingenomen met de opinie van die heeren. Zy meenen dat ik veel zal kunnen uitrigten in de wereld. En die meening is de

[p. 32]

eerste stap. Want die meening geeft kracht. Kracht op dubbele wyze. In my door zelfvertrouwen, buiten my door meegaandheid van wie aan die kracht gelooven. Ik ben vol moed. Als ik spreek van geldelyke zaken, zeggen zy: maal dáár nu niet over, dat komt later!

't Zal my benieuwen wat R. nu zal antwoorden. Hy moet nu haast maken. Als hy zegt: neen, ga ik werken, maar dan moet ik eene andere kamer hebben en misschien in eene andere stad, want Amsterdam drukt my.

Ik drink eiken middag een kwart flesch wyn en anders gebruik ik niets, maar die wyn is goed voor my zeggen ze. Ik vrees zoo, dat je myn artikeltje ovet Stolte zoo flauw zult vinden, maar beste het moet zoo wezen. Het was als het ware opgegeven werk en v.L. was er heel tevreden mee. Er moest uit blyken:

1^o.	dat ik er ben.
2^o.	dat ik geen afbreker ben, want ik prys Stolte, die een man van behoud was.
3^o.	dat ik, die de praktische ondervinding aanbeveel als bykomend element, niettemin prys stel op studie, ja dat ik studie hooger stel.
4^o.	dat ik evenmin een volbloed behoudsman ben, want ik zeg dat ik zoo vaak van Stolte verschilde.

[p. 33]

En vele andere beschouwingen meer, te lang om te noemen.

Dag beste beste kind. Dag alle jongens. Schryf my nog Poolsche koffyhuis.

Laat aan Jan lezen wat ik schreef, want hy zal u uitleggen wat ge niet begrypt over die verkiezingen. 't Is een ware komedie. 't Komiekste is dat er nu eigenlyk om my gevochten wordt. Tydeman wil my aan zyn kant hebben. Maar ik wil aan geen kant zyn. Dat zeg ik in myn volgend artikel. Ik wil aan geen der beide partyen behooren.

[Het zal voor sommige lezers die minder tehuis zyn in de staatkundige geschiedenis van 't jaar waarin deze brieven werden geschreven, misschien niet onnut zyn met een enkel woord hier iets tusschen te voegen omtrent de verhoudingen waarop herhaaldelyk wordt gezinspeeld. De heer Mr. Jakob Van Lennep was ryks-advokaat, ook was hy gedurende eenige jaren lid der volksvertegenwoordiging geweest. Hy behoorde tot de conservatieve party. Tot die zelfde party behoorde de heer Rochussen. Maar nu was er door het ministerie, waarvan Rochussen deel uitmaakte, een spoorwegwet voorgesteld, waar de heeren Van Lennep c.s., als Amsterdammers, sterk tegen waren. Er was dus verdeeldheid in de party. De conservatieve ‘Amsterdamsche Courant’ met De Bull als hoofdredacteur, was aan den kant van Van Lennep. En zie, juist in die dagen kreeg de

[p. 34]

laatste het handschrift van den Max Havelaar in handen. multatuli heeft er niet aan getwyfeld of de ingenomenheid met dat geschrift, waarvan Van Lennep blyken gaf, was oorspronkelyk oprecht. Maar hetzy dan gaandeweg, hetzy reeds terstond kwam de gedachte by hem op om den Havelaar en den schryver van dat werk, te gebruiken in zyn stryd tegen Rochussen. Deze werd als het ware bedreigd met dat boek, en zelfs werd de hand aangeboden aan de zoogenaamde liberale party - Handelsblad en Tydeman - om hierin behulpzaam te zyn. De heer Van Lennep, die, volgens multatuli's beschryving een joviaal aangenaam mensch was, had schik in den stryd, maar zyn partygenooten vermaanden hem tot kalmte en ingetogenheid. Daar was zyn schoonzoon Hartsen, lid der Eerste Kamer. Hy ook is ‘ontzaggelyk ingenomen’ met den Havelaar, althans zoo berichtte de heer Van Lennep - zie Brief XII. - Maar hy hield het manuscript weken lang onder zyn berusting, zonder persoonlyk aan den schryver eenig blyk te geven noch van enthousiasme, noch van waardeering - zie Brief XIV. - En de heer Van Lennep liet zich sussen, toen de spoorwegwet in de Eerste Kamer was afgestemd... Maar hierover zie men Brief LXXI aan Mr. Faber.
Wel bezorgde de heer Van Lennep de uitgaaf van den Havelaar, maar in zyn, in 1862 uitgegeven brochure, staat toch met ronde woorden te lezen dat het zyn doel was de verspreiding van het werk te belemmeren. Later meer daarover.]