Brieven. Deel 3. Het ontstaan van den Max Havelaar 1859

XII.

(Brussel: 19 October 1859.)

Myn plan is niet om u lang te schryven want ik heb kramp in de vingers.

Tyding van de Eerlooze. Heerlyk goed. Ieder hoog er mee ingenomen. De directeur komt hier om my te spreken, aanst. zondag. De brief van van Hasselt is allerliefst. Van Lennep heeft het weer gelezen en gezegd dat wanneer het goed gespeeld wordt zal het stellig opgang maken. Hoe vind je dat? En by de troep van de Vries kunnen de rollen goed bezet worden, zegt van Lennep. (ik schryf zoo slecht omdat ik kramp heb.) En Eduard de Vries komt naar Brussel.

Maar dat is alles niets! Myn boek zal en moet opgang maken even als een donderslag. Ik zeg niet dat ieder myn boek mooi zal vinden, oneen! maar de opgaven zyn anders dan te zeggen: ‘geen scherpte, want daarvan houden de menschen niet!’ 't Is my om 't even of ze van my en myn boek houden. Ze hebben nooit zoo'n boek gele-

[p. 102]

zen en zullen zeggen: ‘Hè!’ met 'n open mond, en zelfs degenen die my verscheuren willen moeten het koopen.

Scherpte? Gloeyend, vlymend scherp... er is nooit iets zoo scherp geschreven.

Maar ik hoop dat men my groeten zal met eerbied (en u ook, lieve engel) als men zeggen zal dat is multatuli of Max Havelaar, of de man die geen winterjas en geen horologie heeft... dat ben ik. Als myn boek gedrukt is ben ik niet meer beschaamd over myne armoede, en dat is veel gewonnen.

My scherpte te verbieden zoude zyn alsof men iemand die streed (en hier is stryd voor vrouw en kind!) verbood den vyand zeer te doen. Maar lieve, scherpte bevalt niet aan A, als men scherp is tegen A, maar A hoort gaarne scherpte tegen B of C of D. Myn boek zal het evenement zyn van den dag. Dat verzeker ik u. Is dat niet veel gezegd? En dat zoo vooruit te bepalen. Ik heb talent, ik heb het heel goed gezien. Al kan niemand leven van letterkunde in Holland, my zullen ze koopen en lezen, even goed als ieder luisterde als ik een toast gaf. Daar heb je 't! Myn boek gelykt op myn toasten. Humor gevoel scherpte alles dooreen, men weet niet of men schreyen of lagchen moet. En het begin is zóó

[p. 103]

flaauw, zóó droomerig dat men op eenmaal schrikt als de schryver uit den hoek komt. Maar dat begin is niet onnoodig, dat moet zóó, 't is één geheel.

Het is zoo gek, ik weet niets er van dat ik het gemaakt heb en by 't overschryven is het eene surprise.

Beste engel, je verlangt er naar. Ik schryf zoo gaauw ik kan en ben byna blind. Ik zie met den besten wil geen kans om voor den laatsten van deze maand klaar te komen met copieeren. Met het copieeren voor den druk kan ik my niet reppen, want elke letter moet duidelyk wezen. Het is dan ook vry netjes. Ik heb 70 bladzyden fyn schrift af, er komen nog circa 170 by; ik kan niet meer dan 14 of 16 op een dag schryven, dan ben ik byna blind, en heb kramp in de vingers. Reken dus dat ik myn boek verzend met v. Gend op i. November.

Neen, ik heb geen vuur, dat is lastig genoeg. In godsnaam, ik klaag over niets, alleen als myn boek ons niet redt zou ik klagen. Men vraagt my om geld, ik zeg maar: ja, ja... later! Ik dwing my om kalm te zyn tot dat boek af is. Ik zal later schryven over drukken, het doet my pleizier dat Jan daaraan helpen wil.

A propos, de nacht, toen ik je die geloofsbely-

[p. 104]

denis zond, kon ik niet slapen. Toen ben ik opgestaan en heb eene geloofsbelydenis geschreven. Ik had je die nu willen zenden, maar toen kwam ik op het idee om die met den naam multatuli in den ‘Dageraad’ te zetten. Dat heb ik gedaan. Het is geen twintig regels lang. Kyk eens uit, en schryf my of zy er ook iets by geschreven hebben. Het is zeer origineel. Kyk goed uit, het is heel kort: eene vertelling van Lystermannetje, gek, niet waar?

O lieve engel, myn boek is ook eene nalatenschap voor onze kinderen. Edu en Nonnie zullen zeggen: dàt waren onze ouders! Is dat niet mooi? Ik hoop dat wy ze geld zullen nalaten, maar zonder dat zal myn boek iets voor hun zyn.

Ik ben dol benieuwd, niet wat gy, maar wat Jan er van zeggen zal. Een ding is zeker hy zal weer spreken van talent, dan kun je toch zeggen dat het jammer zou zyn een talent te laten bevriezen door de winterkou. 't Is haast november.

Ik wilde graag dat myn boek voor myne rekening gedrukt werd. Als Jan de uitgaven voor drukken etc. wil voorschieten of daarvoor borg zyn. Maar als hy niet wil denk ik dat ik toch een borg vind door het R+, vooral daar zy zoo ingenomen zyn met myn stuk, van Hasselt schryft: ‘hoog, hoog ingenomen’ en dat zegt hy van de

[p. 105]

Vries, de directeur, die het anders zou moeten declineeren om het goedkoop te hebben. Je weet ik heb gezegd voor niets, en toch schryft v.H. ‘gy kunt de voorwaarden aan my overlaten, of wel, spreek er ruiterlyk over met de Vries zelf.’ Ze schynen het dus niet voor niets te willen. Maar dat is myn zoeken niet, ik wil alleen den naam multatuli stichten, en ik moet in drie maanden de held van den dag wezen. Als ik in drie maanden niet beroemd ben, schryf ik niet meer. Het moet in eens of niet.

Maar ik vind myn tooneelstuk heel kinderachtig. Ik zal later betere stukken schryven.

Ik ben u heel dankbaar voor wat je van Edu en Nonnie schryft. Och, ik verlang zoo. Maar ik heb goeden moed, als ik nog maar een maand kan rekken. Je hebt gefrankeerd lieve, en dat is goed, ik heb geen centime. Aan Deprez ben ik reeds schuldig, en hy, een goed mensch, schynt zelf zorgen te hebben. Ik heb veel uitgaven gehad. Papier, reparatie van klokje, dat nu goed is, een lamp, en dan ging ik altyd naar het koffyhuis om kranten te lezen, dat is noodig, maar dat kan ik nu niet meer.

Ofschoon men hier op geld aandringt kan ik niet klagen, het is de man alleen die een oude geldwolf is. De vrouw en de dochter zouden my

[p. 106]

geloof ik wel een jaar houden. Ieder is eigenlyk goed voor my, zelfs hartelyk. Och, ik denk zooveel aan die arme Eugenie. Als het ons eens goed gaat moet ik haar opzoeken, coute que coute.

Je bent myne Tine, je zult zien in myn boek of je myn Tine bent. Daarom alleen had ik het moeten schryven. Eigenlyk doe ik verkeerd je zooveel over dat ding te spreken, want daar het begin zoo flaauw is zal je zeggen: is dàt het nu? Maar het moet zoo wezen, geloof me, net als myn toasten die gingen ook in eens over van flaauwheid in scherpte en gevoel. Er komt eene beschouwing in voor over Walter Scott, die wist het, hoe men doen moet om effect te maken, en om het boek als men het uit heeft, uit de hand te doen leggen met indruk. O, ik moet absoluut schryven! Het is zoo schoon, vooral als men naderhand voelt dat het publiek u met open mond aanhoort. Als er weer iets van dien multatuli komt zal men het lezen of men wil of niet, want myn schryven is eene geheel nieuwe genre die op niets lykt. Ik zeg zelf op het slot: myn boek is slecht geschreven, geen methode, geen talent... goed, goed, maar je zult het lezen! Is dat niet brutaal?

Hoewel ik nu myn Eerlooze flaauw vind, ben ik toch lekker dat ze er hoog mee loopen. Van

[p. 107]

Lennep had aan van Hasselt gezegd, dat hy het vergeten had, maar dat hy by het herlezen geen woord terug nam van zyne gunstige recensie van vroeger. Het had juist de vereischten om opgang te maken, etc.

Een uur later. Goed berigt. Ik heb den man van 't logement gesproken. Heel heel wel. Goddank, ik zal nog wat kunnen rekken. Ik heb aan v.H. geschreven. Alle R + moeten myn boek koopen. Moed, moed, moed, beste engel! Myn boek moet opgang maken. Neen, je hebt groot gelyk om niets aan Jan te zeggen. Laat hem het voorlezen zonder te weten wat het is. Dan overvalt het hem als een dief in den nacht. Ik reken op den laatsten af, dus 1^o Nov. verzenden. Alles zal goed gaan. 't Is waarlyk grappig, geen duit op zak en zoo moedig.