Brieven. Deel 3. Het ontstaan van den Max Havelaar 1859

IV.

Donderdag avond.
(Antwerpen, 2 Sept. 1859.)

Lieve beste trouwe Tine! Och, dat hadt je niet hoeven te vragen, dat ik er dàt by schryven zou. Daarvan is immers geen kwestie geweest. Ik begryp nu nog dien brief niet dien je uit den Haag schreeft,... niet omdat ik gissen kon dat jy me hofmeester maken wilde, maar omdat ik niet vat wat u moveerde u den dwang om dat te schryven te laten welgevallen. Je schreef er zelfs nog onder: ‘deze brief is politiek’ en ‘ik moet zoo schryven’

[p. 35]

welnu, nu nog begryp ik niet waarom? Als je my geschreven hadt: ‘ik blyf hier by Henriette met de kinderen. Zy is allerliefst voor my, maar met u wil ik niet meer te doen hebben, ik wil zelfs niet meer van je hooren, word matroos of doe wat je wilt, 't gaat my niet meer aan, wy zyn elkander vreemd’ etc. etc. - - dàn had ik het perfect begrepen. Maar nu nog vraag ik u of Henriette de satisfactie u zulk een brief te laten schryven niet te goedkoop heeft? Die zoogenaamde hulp is een gemeene streek. Noch Henriette, noch van Heeckeren kunnen uwe moedige ingenomenheid deelen in dat ‘verschaffen van eene positie.’ In hun oog moet ge onder die taak bezwyken, maar zy willen dat gy op eene distantie bezwykt, zooals de dokters een hopelooze zieke naar de baden zenden. Enfin, ik heb u daarover eergister avond geschreven. Ik mag er alleen in toestemmen als gy anders geen dak hebt. Uw plan is moedig en verheven maar de uitvoering gaat, èn boven uwe krachten èn buiten de mogelykheid der dingen, en het is lage zelfzucht van degenen, die misbruik makende van uwe cordate ingeving, u daarin sterken en de middelen verschaffen om het uittevoeren.

Gy zegt dat men van my de ongerymdste dingen vertelt. (N.B. ik ben benieuwd eens alles te

[p. 36]

hooren. Dat ik u niet liefheb is nog nieuw, - ik dacht het zou meer zyn iets van koord dansen, of moord op den keizer, of zooals wy reeds weten: croupier). Maar luister nu eens goed. Vertelt of meent men ook dat ik onbekwaam ben? Ik weet zeker van niet. Of dat ik lui ben om in eenige betrekking die bekwaamheid niet toe te passen, of slordig van gedrag of zoo iets wat het reusseren in eene nieuwe carrière zou verhinderen? Ik geloof dat men dit alles niet zegt of denkt.

Ik geloof dat men (als ik maar ergens aan den gang was) niets verwonderd zou zyn, als ik in weinige jaren alles er boven op gewerkt had. Dit is zoo waar, dat ik zelfs op Batavia als klerk weer beginnende, nog aanneem weer Resident te worden of zoo iets. Dit nu is myne opinie niet alleen, maar ik ben zeker dat anderen dit ook niet vreemd zouden vinden. In één woord, ik ben zeker dat zy gelooven dat ik, eens weer aan den gang zynde, reusseren zou.

Aan uw reusseren kunnen zy nìet gelooven. Zy kunnen zeggen: als gy moet, in godsnaam, probeer! Zy kunnen u bewonderen om uwen moed, uw karakter, uwe sterkte, - maar juist die bewondering toont dat er iets te bewonderen valt, dat het plan groot, moeyelyk, byna onuitvoerbaar is.

Als ìk slaagde in herstel zou men het, geheel

[p. 37]

teregt, niet meer vinden dan een staaltje van myn pligt, en niet de moeite waard er van te spreken.

Als gy slaagdet zou ieder, en ook teregt, u verheffen als een toonbeeld van vrouwelyke kracht, moed en standvastigheid.

Myn streven zou dus eenvoudig gewoon zyn, het uwe verheven en ongewoon.

Myn slagen gemakkelyk, het uwe ongemakkelyk.

Nu moet er beslist worden één van ons beide aan den gang te helpen - en zie, het ongemakkelyke, het minder bereikbare, het byna onmogelyke wordt gekozen!

Wat daarvan de reden is heb ik u in myn brief van dingsdag avond al geschreven.

Ik verwacht antwoord op wat ik te gelykertyd aan Jan schreef. Blyft myn schryven ydel, gaat hy voort met aan v.H. te schryven en naar een schip te zoeken dat u weg voert, in godsnaam! Dan moet ik zwygen, want hoe het u by aankomst op Batavia dan gaan moge... hier hadt gy geen dak, en de reis duurt toch 3½ maand! Zóólang hebt gy ten minste het noodige.

Wat ik dan doen moet weet ik niet. Myne gaven zyn op de pryslysten niet genoteerd, integendeel ze hinderen my, want men verwyt ze my.

Als ik van gaven spreek doe ik dat omdat

[p. 38]

anderen dit,zeggen, en ik spreek er van met bitterheid.

Een man had een talent gouds, en honger!

Niemand in het dorp konde zyn talent-wisselen.

Een ander man had geen talent en men gaf hem te eten...

Maar dan had men dien eersten ook te eten kunnen geven, zonder 't pasgeld van zyn goud...

Neen, neen, neen, dìt is de zaak, men maakte hem ridicul met zyn talent, men bespotte hem met zyn talent, men was boos op hem, men riep hem na op de straat:

‘Hoe, zóó ryk en honger? Daar moet iets achtersteken, anders ware hy elders reeds lang klaar gekomen.’

Het baatte niet of hy zyn talent voor een koperstukje wilde geven... Ik ben een onberispelyk kommies op Poeworedjo geweest!

Daar zit talent in die parabel! God beter 't!

Adieu lieve Tine, ik heb u hartelyk hartelyk innig lief, meer dan je zelve weet.