Brieven. Deel 3. Het ontstaan van den Max Havelaar 1859

III.

Antwerpen dingsdag morgen.

Lieve beste Tine! Gister avond ontving ik den brief met de fl. 100. Ik had tot negen uur rondgeloopen en by myn tehuiskomst dien brief vindende, was ik om den inhoud, dat gy namelyk zoudt vertrekken, bitter bedroefd. Ik antwoordde haastig een paar woorden die u moeten bedroefd hebben, maar lieve engel, myn verstoordheid betreft ù niet. Gy handelt courageus en cordaat, maar die ellendelingen die ons tot zulk een stap dwingen zyn infaam. Ik laat nu eens die hatelykheid van v. Heeckeren etc. aan een kant, maar stuit het Jan niet u zoo naar Indie te zien gaan?

[p. 31]

Komt hem uw plan daar (hoe moedig ook) zoo schoon voor in de uitvoering? Er is een groot onderscheid tusschen het mooi-vinden van uw besluit wat de cordaatheid aangaat, en het kalm aanzien dat het gebeurt.

Gy meent te kunnen slagen. Het voorbeeld van Mevr. Dean (die hoogstwaarschynlyk haar geld heel anders verdiende dan met lesgeven) staat u voor den geest. Daarby komt de opgewondenheid die in een edel gemoed juist het moeyelykste plan als het verkieslykste doet voorkomen. Dat gy dus wilt begryp ik, maar het is infaam van ieder die u daarin sterkt.

Vraagt gy my nu of ik er dan tegen ben? Hoor myn antwoord en lees dat Jan voor.

Door armoede buiten staat u en de kinderen te voeden, verlies ik alle regt van stem! Anderen, vreemden, bestemmen myne vrouw naar Indie, ik moet zwygen. Men beslist my myne kinderen aftenemen, ik moet zwygen. Men stuurt ze naar een land waar ze juist op hunnen leeftyd niet moeten zyn, zoo wat opvoeding als gezondheid aangaat, ik moet zwygen! Myne vrouw die door gedurig lyden en tobben is uitgeput wordt door vreemden aan het werk gezet voor den kost, ik moet zwygen!

Ik moet zwygen ... niet omdat ik het goedkeur,

[p. 32]

of omdat ik er in berust, maar omdat ik u en de kinderen niet onderhouden kan.

Ga dus, maar zeg aan Jan - van die anderen spreek ik niet! - dat ik het schandelyk vind, zoo misbruik te maken van myne armoede.

Als ik u zeg: ga! dan zeg ik dat uit dwang, maar nooit zal ik het hun vergeven die my zoo het mes op de keel zetten, die zóó misbruik maken van myne ellende!

Er is iets opmerkelyks in die zaak die nog al in het oog valt. Het is honderde malen voorgekomen dat een gezin in het achterspit geraakt. Als de familie dan byspringt, en er is quaestie van uit het land te gaan, dan zendt men den man weg, en zorgt zoolang voor vrouw en kinderen. Als dan die man slaagt is alles geredresseerd.

Hier heeft men er wat beters op gevonden. Ik moet niet slagen, ik moet my niet herstellen. Noch van Heeckeren, noch van der Hucht, noch iemand die Indie kent twyfelt er aan dat ik in weinig tyds er boven op zou zyn. Wat was dus natuurlyker dan my weg te laten gaan, als het niet te doen was om my te krenken en te folteren, en voornamelyk om u van den hals te schuiven?

Laat men my de helft geven van wat uwe overtogt kost, dan kan ik naar de Kaap of naar

[p. 33]

Singapore gaan, en binnen acht maanden neem ik aan u te laten overkomen! Maar dat mag niet, ik mag my niet releveeren. Het eenigst streven is dat gy in Holland niet tot last zyt, onverschillig of gy ginds van ellende omkomt.

Ware het vertrek van my niet het rationeelste, het eenvoudigste, het meest gewone?

Hoe komt men op zoo'n buitengewoon idee u te laten gaan?

Vraag eens aan Jan of hy uw plan niet zeer courageus vindt, of hy u niet aanbiddelyk vindt van moed? Ik ben zeker dat hy zegt: ja! Welnu, dat bewyst juist dat hy uwe taak zoo moeyelyk, zoo onuitvoerbaar acht.

Laat Jan geld leenen dat ik naar Singapore kom, laat hem u voor weinige maanden by zich houden, dan kunt ge van Heeckeren zyn infaam aanbod in 't gezigt gooyen.

Ja, tracht by Jan te bewerken dat ik naar Sin- gapore kom. Dàt is de weg.

Dàt moet ieder wenschen die het goed meent en niet uit valsche zelfzucht en lage hatelykheid u van den hals schuiven wil.

Uw goed is weg, het gaat van middag. Men zeide dat het donderdag morgen by u zoude kunnen zyn. Die verzending was my een zware taak. Die scheiding tusschen uwe koffers en de

[p. 34]

myne scheen my eene voorbode van onze scheiding.

Wat ik nu doen moet weet ik niet. Ik heb nog hoop dat Jan het infame van die handeling zal inzien en ons instaat stellen het met verachting aftewyzen. Zoo niet, doe wat gy goeddunkt,... van uwe zyde is het subliem, maar schandelyk van die ons daartoe dwongen!

Ik heb nog geen besluit genomen wat my aangaat. Zoolang ge niets naders hoort blyf ik hier, en mogt ik weggaan dan zal ik zorgen dat uwe brieven my nagezonden worden. Schryf dus. Kus myne lieve beste kinderen. Dag myn lieve beste Tine, dag myn arm kind die van den hals wordt geschoven, dag beste kinderen!