Brieven. Deel 2. Vervolg eerste periode 1846-1859
(1891)– Multatuli–
Auteursrecht onbekend
[pagina 143]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||
Uittreksel uit een memoriaal.[Onder myn papieren is een notaboek, waarin Dekker jaren lang aanteekeningen heeft gemaakt. Het is gedeeltelyk verscheurd, en de omslag en eerste bladzyde ontbreken. De eerste notities zyn van 28 April 1849, toen de schryver kort te voren te Menado was aangekomen, en betreffen uitsluitend kleine geldzaken. Deze ga ik voorby, maar ter completeering van deze uitgaaf, en meenende dat sommige lezers ze in hun bontheid eigenaardig zullen vinden, laat ik hier een paar bladzyden uit dat boek volgen. Ook breng ik den lezer in herinnering dat de ‘Publicatie’ die in ‘Het ontstaan van den Havelaar’ blz. 82, is opgenomen, uit dezen tyd dagteekent] Vrydag 18 Mei. Besloten om in dit memoriaal alles te noteren wat onthouden moet worden, hetzy geldelyk of niet, en daartoe eenige nota's | |||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 144]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||
van een kladje overtenemen, om volstrekt geene andere memoranda aantehouden.
Préséance Mil. Kommandant.
Circulatie kopergeld, waarom verboden.
Koffy in 't pakhuis à 24 duiten p. ℔. Zout in 't pakhuis, à f 6 kopr p. pic.
Aan van der Goes besteld 1 bamboezen bank en 12 id. stoelen by Colderhoff voor f 4 kop.
Regularisatie inkoop van Ryst, milit. Departement.
Olie. Resid.-bureau zelf verstrekken, ½ bottel daags en daarvoor in rekening brengen f 12 kop. 's jaars op geheime fondsen.
Reglement van orde voor 't bureau.
Staat van onafgedane stukken.
| |||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 145]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||
Verzameling van afschriften van wetenswaardige stukken.
De resident laat de bepaling of het al of niet kantoordag is aan my over. (Zie briefje daarover.)
Zondag 20 Mei 1849. Oude papieren gerangschikt en daarvan gemaakt zes portefeuilles, als:
Voorgenomen om den heer Dircks fransch te | |||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 146]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||
leeren. Alle dagen 's avonds te 6½ komt hy by my. Begonnen op heden, 20 Mei.
Deze week alle de brieven van Louise verbrand.
Over de onmogelykheid voor lieden die vèr af wonen om zelf voor den Notaris te compareren.
Maandag 28 Mei 1849. Postpakket met de Naim naar Java gesloten.
[Nu volgt een lyst van voorwerpen den 26sten gekocht op de vendutie van den resident. De resident van Menado reisde af, en werd later in zyn ambt vervangen door den heer Scherius. De prys die de voorwerpen op zulk een buitenpost waard bleken te zyn is curieus. Zoo noem ik uit deze lysten
| |||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 147]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||
Zaturdag 2 Juny 1849. De Alg. Kas overgenomen... [Dit was, gis ik, by het vertrek van den resident. Er vergingen eenige maanden voor de nieuwbenoemde op Menado aankwam; intusschen was de secretaris waarnemend resident].
[By de volgende opgaaf vergelyke men voor het K. (koper) myne aanteekening op pag. 90.] Specificatie der gelden in de algemeene kas op heden 1 Juny.
Papier.
| |||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 148]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||
Juny 4, 1849. Een fransch oorlogkorvet op de reede (La Bayonaise), De officieren tehuis ontvangen. Bepaald om overmorgen den zesden met vyf fr. offic.: van Thieme (?) Morana en ik een toertje naar Tondano te maken. (Vrydag den 8sten 's morgens terug) en dan tehuis dejeuneren. [Men vergelyke hiermee ‘Duizend en eenige hoofdstukken over Specialiteiten’, hoofdst. III]. Betaald f 50 K. voor een doodgereden paard.
27 Juny. Kruidgeld op heden ad f 50.10 aan Barnabas te bewaren gegeven.
Ontvangen f 1.44 voor den kettingganger Sawal, die als betaald by den Staat voorkomt, doch reeds vertrokken was. (In kas gestort om te Amoerang uit te betalen.) | |||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 149]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||
9 Aug. De agenda aan Weydemuller opgedragen. Voortaan alle stukken agendeeren.
Het archief blyft geheel op den ouden voet totdat de nieuwe regeling compleet kan ingevoerd worden.
De heer Paepke vraagt volk voor herstel der weg naar Mombie onder Bantiksch grondgebied. Bepaald om eerst derwaarts te gaan om te zien, en tevens naar andere wegen en werken.
De pion Lowen ontslagen wegens pligtverzuim.
Verzoek van den Hoekoen (?) te Lotta om te zorgen dat de Ternatanen geene vrouwen medenemen. Naar de adat informeeren.
De Hm besaar Negrie Bahroe klaagt dat er 15 menschen zonder permissie naar Aris zyn verhuisd, zoodat zyne wachten niet bezet kunnen worden. De Hm besaar Aris hierop gehoord. Morgen beslissen. Den Hm van Menado en Klabat geroepen om de adat te onderzoeken.
Nazien by welk stuk de modellen aan de | |||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 150]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||
opzieners zyn voorgeschreven voor het indienen der opgaven voor het verslag.
De wachten zyn:
Vier keer 's nachts patrouille.
Wat beteekent het ‘burger’ te zyn? Waarin bestaan de voorregten van een burger boven een ‘inlander?’
Beantwoording der besluiten van de Alg. Rekenk. over 1843 en 1844 afgemaakt.
De bouwstoffen voor het algemeen verslag en het kl. boekje nagezien.
De heer Paepke laat zeggen dat zyne koelies niet gekomen zyn. Den heer Paepke verzocht op 't kantoor te komen. Waarvoor dienen die koelies? Het is een supplement op die welke door de Minahassa geleverd worden. | |||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 151]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||
Waarom gaat de staat van aangevraagde koelies naar den heer Paepke om te verdeden? Dit is omdat al de Minahassa koelies onder zyn opzicht staan. Hoeveel koelies uit de Minahassa zyn er op Menado? Op dit oogenblik 125. Er moeten er meer zyn (210) aanschryving Resident 1845 (?)
De adat brengt mede dat de Ternatanen de vrouwen die zy voor asta genomen hebben, niet medenemen.
De Hm besaar van Menado zegt dat de adat medebrengt dat menschen die zonder kennisgave aan hun hoofd een district verlaten, strafbaar zyn. De Hm besaar Klabat zegt evenzoo.
Aug. 10. De Oetoesan vraagt om ca 100 Ternatanen met de korra korra naar Kema te brengen, om vandaar naar Ternate te gaan. Toegestaan mits de korra korra in 1 o dagen terug zy. Ik heb gevraagd om de vrouwen te zien teneinde haar te vragen van waar zy zyn.
De Hoekoeng besaar van Aris en Negrie Bahroe hadden vroeger eene overeenkomst gemaakt dat | |||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 152]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||
zy niemand beletten zullen vice versa te verhuizen. In weerwil daarvan beklaagt zich nu N.B. dat er zoovele menschen van hem naar Aris gaan dat hy met moeite de wachten bezet houdt. Volgens de adat heeft N.B. gelyk, maar volgens het gesloten accoord zou hy geen regt tot beklag hebben. Ik heb hen het verkeerde onder het oog gebracht om menschen van elkander af te nemen, en hun voorgesteld dat accoord te verbreken, en voortaan de adat te volgen, door namelyk van elken vreemdeling aan het hoofd waaronder hy tehuis behoort dadelyk kennis te geven en desnoods terug te zenden. (Aangenomen door beide.) De thans verhuisde menschen blyven voorloopig waar ze nu zyn (te Aris) om later den Resident te laten beslissen of zy terug moeten of niet (Zie besluit Rest. Menado 14 February 1844).
De kwestie der vrouwen van de Ternatanen onderzocht. De namen opgenomen en den Oetoesan gezegd dat geene vrouw mede mag gaan dan die een schriftelyk bewys van haar hoofd hebben.
Paoenda nieuwe Pion. Inform. by Nygh. In dienst genomen op de proef tot 1o, Septbr. | |||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 153]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||
Aug. 14. De majoor moeda van Kakas wil van zyne vrouw scheiden. Zy is reeds sedert twee jaar by hare ouders te Tondano. Hare ouders zyn de majoor van Toulia. Zy gedraagt zich volgens de m.m. slecht. Ik zal er over denken.
Aug. 16. De koelies uit de minahassa zyn begonnen na de aardbeving in 1845. Primitief voor assistentie (by brief aan de opzieners.) Het getal was primitief meer doch is naderhand verminderd. Het idee was in den beginne niet om ze aan de wegen te laten werken. By particulieren worden ze betaald met 20 dt. daags en ryst. Zonder eten moeten ze 28 duiten daags hebben (dit is bepaald.) NB. Als ze voor Paepke werken krygen ze minder.
By afsterven van inlanders verdeelen de hoofden den boel en vorderen daarvoor betaling. Ook voor het uitwyzen van geschillen.
Inkomsten van een majoor en Hm Besaar. Ieder huisgezin een gontong ryst per jaar, dat is 1800 gs.; een gedeelte zout van de zoutmakers, van ieder man 2 stuks (het zout wordt gemaakt door alle strandnegoryen) een aandeel van de var- | |||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 154]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||
kensjagt. Vier menschen om te werken (vast). Te Kema snydt het wachtvolk gras. Kema krygt stellig 2000 's jaars van de nestjes op Limbek. Deze worden verkocht à f 70-80 per kottie [?] dooreen aan de Manillezen. 5% van de koffy. Dit is voor Kema wèl, maar voor de anderen niet veel, byv. Klabat boven heeft slechts 300 dapoors. Francis heeft voorgesteld vast tractement.
De groote menigte onderscheidingen van de menschen staan zoowel eene goede policie als eene juiste statistiek in den weg.
| |||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 155]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||
Aug. 20. Over bovenstaande verschillen aan ryk schryven. Geschreven! [Dan komen opgaven over den prys van de ryst, de betaling aan koelies; de levering van kruid; de storting van gelden, de berekening van emolumenten, enz. enz. Voorts vind ik nog ergens:] Voordragt tot Asst. Rest. Missive Rest. Menado 26 July 1851. L.A. geheim.
id. tot resident 6 Augustus 1851 no. 476.
Benoeming tot Asst. Rest. Ambon Gouvts. Besluit 8 October 1851 No. 6. Ontvangen 3 January 1852. [Zoo vind ik ook by een nota van 16 Nov. 1851, over verschillende verzendingen, en men vergelyke hiermee bl. 124]. Aan Kruseman. de Hemelbr. per schip. [Uit Amboina vind ik weinig. | |||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 156]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||
Nota 11 November na vertrek van St. Helena Vertrokken van Bat. 15 Sept. 1852. De wind van de Kaap naar St. Helena tegen verwachting tegen. Anders 12 dagen nu 17. Illusiën van St. Helena. Verveling aan boord. Aankomst in opgewonden stemming. Lugubre aanzien der klippen. Overal forten, goed onderhouden, niet zooals Ambon, Banda, Menado etc. Stad Jamestown in de kloof; schynt zich uit te breiden. Bevolking allerlei; alles spreekt engelsch; dit klinkt onaangenaam. De stad heeft een net voorkomen, juist als uit een speeldoos, popperig en net, vooral met de roode soldaten als ze op den bergweg loopen. Kwam aan boord Carrol en een afgezant van Salomons om scheepsprovisie te leveren en de passagiers te logeren. C. zeide dat hy een jonge vrouw met zuster had, die piano speelde; hy vraagde sigaren; voor zyn schoonvader, zei hy. Gingen met den ander mede, omdat daar de | |||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 157]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||
kapiteins gewoonlyk gaan; de onze ook. - Salomons agent beroerd. Gouden ketting, thee, eten, 8 uur, fl. 80.- [Van enkele dezer woorden, die blykbaar ter memorie werden genoteerd, kan ik den zin vatten, daar ik Deks verhalen ken. Zoo byv. deze laatsten. Salomons was hotelhouder en tegelyk consul van vele ryken. Zyn agent was ook kelner en ergerde Dek door 't voortdurend gerammel met een zwaren gouden horlogeketting. Hy en Tine brachten acht uur in 't hotel door. Zy aten er, dronken thee, maakten een toertje naar Longwood met een rytuig van Salomons, en kregen toen een rekening van fl 80.-.] Wapen van Salomons, huis, toko, bediening, api, rus, shawl van Valparaiso, polyglot, ½ duitsch ½ hollandsch. Stad netjes; soldaten met rottangs, roode kleur, veel kinderen, zagen er lief uit. Longwood... [De lezer weet dat dit de benaming is van het huis dat Napoleon op St. Helena bewoonde, en kan misschien gissen hoe merkwaardig het voor Dek was deze plek te zien.] ... ellendig. Schande - vuurhaard plaats van het bed, werklieden - Cicisbeo - was van zyn elfde jaar daar - bloemruiker - alles misselyke teleurstelling! Ziel onder den arm by Salomons terug. Vestiging van een hollander zou goed zyn, | |||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 158]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||
met logement. Dronken soldaten op den weg. Geld aan den Steward, alsof Salomons te groot was. Bly weer aan boord. Tegen verwachting voornemen om te schryven.’ ‘Poëzie in eeuwigdurende stryd met proza. Die stryd is ongelyk want poëzie is overal kwetsbaar zelfs zonder dat proza het zoo bedoelt.’
12. Dec. Pieters verjaardag stil gevierd met myn vrouw. Kregen, na drie dagen storm, goeden wind naar de westereilanden. Hopen Kersttyd thuis te zyn. [En zoo was het. De eerste Kerstnacht van 1852 overnachtten zy te Hellevoetsluis in een bedstee! |
|