Ideën VI

(1878)– Multatuli– rechtenstatus


1141. Neen, dit begrypen sommige lezers nog altyd niet. Dus meer daarvan! Wie verzekert ons dat Fancy die kunstjes vreezen zou, ook al was 't slagen zéker? Voorwaar, voorwaar, daar is steviger bodem voor 't goede dan de verleidbaarheid van 'n halfwassen jongeling, al zy het dan dat de zoetigheid van Fockink's likeurtjes, en de nog zoeter drank van gekittelde ydelheid mee-oprukken als bond-
[pagina 149]
genooten van het booze! Ook zelfs by zekerheid van den aanstaanden ‘val’ - och, arm! - blyft het misschien de vraag, of 't Fancy de moeite waard wezen zou de wapens aantegorden in 'n stryd van zoo weinig belang? Dat... ‘booze’ was maar ordinair. Wanneer ze 't doet, geschiedt het waarschynlyk uit luim alleen. Want... luimig is ze. Luimig als 't spel, als 't weder, als de wereldgeschiedenis, als alles wat òns luimig toeschynt omdat we dom zyn, beginnertjes maar in de moeielyke studie van 't rerum cognoscere causas! En àls nu eens onze Fancy - uit zoogenaamden luim dan! - mocht blyven versmaden 't belaagd jongetje by-tyds de hand te reiken, àls... Juffrouw Laps was 'n slecht wyf. O, zeker! Maar, geloof me, lezer, het doelwitje van haar begeerte beteekende veel minder dan volgens boeken-traditie geloofd wordt. De schuld dezer dwaling ligt aan de vermeende eischen van 't boekmakers-ambacht. Sedert onheugelyke tyden gebruiken de heeren van 't métier, dergelyke zaakjes als hoofd-katastroof. 't Afgezaagd: ‘en ze viel!’ is de lievelings-kataklysme tot opbeurende kitteling van arme lezende zielen. Ze, ja, ze! Want in-verband met de duurte der voedingsmiddelen, en de daaruit voortspruitende behoefte aan 'n ‘fatsoenlyk’ huwelyk - ik erken volmondig die behoefte, doch alleen: ‘omdat uwe harten boos zyn’ - is 't vallend voorwerp gewoonlyk 'n stumperige ‘zy.’ Welnu, die ‘zy’ begaat 'n fout als ze valt. Men moet niet vallen. Al vinden de lezers - die de zaak hardschreeuwend afkeuren! - zoo'n ‘val’ allerplezierigst, en 't onmisbaar element in 'n ‘mooi’ boek: men moet niet vallen! En wanneer by uitzondering de valler 'n ‘hy’ is... Minder pikant, omdat de maatschappelyke pozitie daardoor niet aan 't wankelen wordt gebracht. Wouter, byv. zou geen haarbreed ongeschikter voor den ‘handel’ geworden zyn wanneer-i z'n jasje had uitgetrokken, en z'n... vestjen er by! ...als er 'n ‘hy’ valt... Wèl, dan heeft-i 'n fout begaan. 'n Mensch moet niet vallen. Hy heeft beter dingen te doen. Doch - ‘hy’ of ‘zy’ dan - leugen is 't, zulke nietigheid-
[pagina 150]
jes voortestellen als uitgangspunten van wel-gekonditionneerde verdoemenis! Dààrtegen protesteeren Jezus en ik. Neen, heeren predikers van kakangélien, zóó makkelyk komt men niet in de hel! Zóó ligt is de taak van den Satan niet! Dat mocht-i willen, de oude stumpert! Leugenachtig dus is die triumfelyke voorstelling van 't kwade. Zoo overdryven kwakzalvers 't gevaar van 'n lichte ongesteldheid, om hun poeiertjes aan-den-man te brengen. (340) En leugen is 't ook uit 'n aesthetisch oogpunt, als men van zulke armzalige gegeventjes alleen, 't zedelyk schoon of de leelykheid eener figuur wil laten afhangen. Byna zou ik lust voelen, juffrouw Laps 'n handje te helpen in haar plannetjes - 't staat aan my! - om te doen in 't oog springen dat m'n heldje, zóó gevallen, nog altyd redelyk wel tot stáán kan worden gebracht. Maar ik heb 't recht niet, m'n Fancy vóórtegrypen, die wel weten zal wat er te doen is. En hierop reken ik dan ook, dat zy me wel gelegenheid verschaffen zal ter-zyner-tyd aantetoonen dat zulke valgeschiedenissen... Met... dàt, kan men goed zyn, of goed worden. En velen zyn afschuwelyk, zònder... dat! Vlek is vlek, bezoedeling is bezoedeling: geen genade voor de minste afwyking van de wetten der zedelyke logika... Zóó immers wordt ‘deugd’ by denkers genoemd? Maar die zedelyke logika zou verkracht worden door de ongerymde machtsverheffing van 'n zweertje tot kanker. 't Is lasteren van de deugd, haar by-uitsluiting te zoeken in 't vermyden van zulke mis... greepjes. En we doen aan de ondeugd te veel eer, als we haar vervloeken pour si peu! Goddank, er zyn - 't geringe niet minachtend - verhevener dingen te bejagen! Goddank, er zyn - zonder de minste vergoelyking van pekelzondjes - vreeselyker zaken te vermyden! De te grypen eerekroon in 't strydperk der Mensheid, hangt
[pagina 151]
hóóger! En wel is 't jammer dat zooveel mislukte gladiatoren krom groeiden door de opgedrongen hebbelykheid om steeds te bukken naar den lagen prys dien ze deelen met 'n eunuuk. Excelsior, heeren schryvers en lezers en deugdwetgevers en onthoudingpreekers, en verdere gladiatoren in miniatuur! Komaan, moralisten, al hàd nu eens onze Fancy geslapen dien nacht, of al wàre ze 's morgens ontmoedigd weggeklept naar 't hof van Wouter's moeder, om daar de treurmare te brengen dat prins Upsilon gestruikeld was... Zou ze niet met 'n strenge vermaning zyn teruggezonden naar 't zoo ontydig verlaten strydperk? Liep ze niet gevaar - zyzelf nu, de wachtster! - veranderd te worden in 'n zandkorrel, wegens al te grove miskenning van haar plicht? Er hoorde moed toe - krankzinnigheid liever! - dáár aantekomen met de boodschap: Scheur u het starrengewaad, o gy arme gebiedster der geesten: 't Hemelsche Ryk heeft 'n eind... maak voor uw meerdere plaats! Laps sloeg ons prinsje te-pletter, my, u, ons allen, godbetert, Met 'n compositum mixtum van vleipraat en Fockink's likeur! Wat de geesten zouden gelachen hebben!

Vorige Volgende

1141.