Ideën IV

1028.

Indien de Gouverneur-generaal ex plenitudine potestatis den heer dubekart uit Indie had gebannen, zou hy daarin zyn nu eenmaal treurigen Nederlandschen plicht gedaan hebben, waarvoor hy betaald wordt. De omweg om den patient te doen veroordeelen door 'n raad van Justitie, is Nederlandscher dan noodig en nuttig was.

Een arbitraire administratieve maatregel, onder verantwoordelykheid van den kommandant op 't oorlogschip ‘nederlandsch-indie’ kan nu-en-dan, met beroep op zeker eigenaardig standpunt, politisch eenigszins gerechtvaardigd worden. Het uniek vonnis van 'n Rechtbank, nooit. (1019)

Juist de onbeperktheid van de administratieve autokratie eischt en vergunt, dat men de Rechterlyke Macht buiten alle bemoeienis houde met maatregelen die niet op Wet en Recht gegrond zyn, maar voortvloeien uit 'n abnormiteit als 't Nederlandsch gezag in Indie. Geen Regeering heeft meer behoefte aan 't handhaven der integriteit van Rechtspleging, dan 'n zoodanige die op Onrecht gegrond is. Het is hiermee als met zeker soort van uiterlyk fatsoen, dat het minst kan ontbeerd worden door deugnieten.

Een Gouverneur-Generaal behoort de uit z'n Nederlandsch standpunt voortvloeiende Nederlandsche misdryven voor z'n Nederlandsche rekening te nemen, en mag met de uitvoering hiervan geen kollegie belasten...

Het achterhouden van de door den armen brata yoeda gevraagde stukken, wàs 'n lastgeving!

...een kollegie dat in 't algemeen belang, en vooral in dat van de Regeering zelf, zeker prestige moet bewaren.

Het uitzetten zonder vorm van proces, van den predikant

[p. 330]

van hoevell, van den bisschop groof en van den heer roorda van eysinga, was - nederlandsch-indisch gesproken - korrekt. Het toelaten of bewerken der veroordeeling van brata yoeda - van recht of onrecht spreek ik nu niet - is 'n fout, waarby niemand iets won dan brata yoeda zelf.

1⁰ Geen der door hem aangevallen personen is in de oogen van 't publiek gerechtvaardigd. Integendeel! Zy allen zyn geschandvlekt... op 't autentieke bewys na. Nu onderstreep ik... tot nader order, want straks blykt er dat ook de autentieteit voortaan niet meer ontbreken zal.

2⁰ De eerbied voor 't recht is gekrenkt. Geen vonnis ter wereld kan brata yoeda's boek maken tot 'n onwaar boek, of hem, òm 't schryven van dat boek, tot 'n ‘lasteraar.’ Dit heeft dan ook de Raad van Justitie in den konsiderans niet durven beweren. Die Rechtbank wacht zich wel te zeggen: ‘de door u beschuldigde personen zyn rein, ge hebt gelogen’ En wat het dispozitief aangaat, de opgelegde straf? 't Is 'n aanmoediging en handleiding voor werkelyke lasteraars. Eigenlyk is 't alsof daar stond: ‘wilt ge iemand zwart maken, doe 't dan niet zoo onvoorzichtig als brata yoeda, die zonder autentiek gedekt te zyn, ronduit de waarheid zei. Zorg dat ge - desnoods, in-plaats van waarheid, want deze is byzaak - autentieke stukken kunt overleggen, of... kies bedekte termen voor uw aanklacht.’

De europesche en indische hoofdambtenaren in de binnenlanden mogen toezien hoe ze na dit lesjen in de kunst van gevaarloos onteeren hun gezag bewaren, d.i. het gezag van de Regeering. Er liggen dozynen pennen gereed om, brata yoeda's... onbesuisdheid vermydende, met minder talent of zaakkennis dan hy, en vooral zonder zyn hardnekkige inspanning, dieper wonden te slaan. Tot het opsporen van de waarheden die hy aan 't licht brengt, zyn zeldzame gaven noodig - specialiteit! - terwyl geen soort van schryvery zoo weinig bekwaamheid vereischt, als uit de lucht gegrepen of eenigszins gearrangeerden laster. (244)

Om iemand met grond aanteklagen van misdryf, behoort men te weten wat men zegt. Hiertoe is noodig: onderzoek, opmerkingsgeest, oefening in juistheid van uitdrukking, en - in dit byzonder geval - de zeer nauwkeurige kennis van Javaansche toestanden. Daarby moeten ‘de punten op de i's gezet worden’ gelyk brata yoeda dan ook doet. Aanklagers

[p. 331]

van andere soort echter, dien 't alleen te doen is òm te honen, òm zwart te maken, hebben al deze hoedanigheden niet noodig. Juist de algemeenheid der termen waarvan zy zich bedienen, ontslaat hen van alle inspanning tot onderzoek en oordeel.

Tegen één brata yoeda die zich aftobde om waarheid aan den dag te brengen, zullen er honderden opstaan om zonder moeite hun leugens optedisschen, die juist omdat het leugens zyn, en dus geen bepaalde feiten omschryven, niet onder 't bereik vallen van de Strafwet. Alle wetten tegen laster nopen tot studie in 't laaghartig insinueeren, een kunstje dat brata yoeda niet verstond. 't Zou moeielyk wezen iemand te vinden die minder op 'n lasteraar gelykt dan hy. Ik durf aan z'n rechters vragen: als ge in een roman of drama 'n lasteraar te schetsen hadt, zoudt ge brata yoeda kunnen gebruiken als model? Ik niet! En dit zou niemand kunnen. Dewyl nu toch die Rechtbank hem wegens ‘laster’ kondemneerde, heeft zy de eer van de Rechterlyke Macht geschonden door 'n ongerymdheid, en alzoo een der werktuigen bedorven, waaraan elke Regeering, maar vooral 'n autokratische, de grootste behoefte heeft. Men wint noch behoudt Sileziëns, zonder ‘Rechters te Berlyn.’ (Zie ‘Vieux-delft en moraal’ in de Millioenen-Studien.)

3⁰. De door den heer dubekart aan den dag gebrachte misdryven... ik vergis my:

...de moeite die men zich heeft gegeven om 't aan den dag brengen van die misdryven te beletten, doet veronderstellen dat men de algemeenheid der strekking van z'n beschuldigingen inzag en vreesde. Niemand toch zal beweren dat de Regeering er byzonder belang by had, den Resident van der kaa, den Adsistent Resident gey van pittius of den Regent van Blitar in bescherming te nemen. Hiertoe bestond niet de minste reden. Zy meende - als de raadslieden van van twist ^* - in de bres te moeten springen voor de overal

* Noot van 1872. Als de Raadslieden van v.t. in de Havelaarszaak. Hyzelf namelyk ging, juist door z'n onwetendheid, zoo ver niet, en meende inderdaad dat ik den Regent ten-onrechte beschuldigde. Men had hem in dezen waan gebracht, en daarom sprak ik hem in den bekenden brief van Januari 1858 nog als ‘eerlyk man’ aan. Z'n handelwys na 't ontvangen der inlichtingen die ik hem gaf, bewees dat ik me hierin vergist heb. Wat zoo'n wezen voor 'n geweten heeft? Maar... hy kan 't er by de Natie mee doen, - by de Natie, post! - en dáárom... 368, nader toegelicht op blz. 268 van dezen bundel.

[p. 332]

heerschende ongerechtigheid, zonder welke zy voorgeeft niet te kunnen bestaan. Dit nu eens aannemende als Nederlandsch-Indische plicht, moet men erkennen dat ze zich zeer dom gedragen heeft. Wat gedempt kon worden met 'n coup d'autorité, met de bekende soort van geweld, die dan toch altyd 'n ontzag sui generis inboezemt, werd nu, juist dóór de in-acht genomen vormen, in helder licht gesteld. Onrecht moet forsch optreden, om niet bespottelyk te zyn, d.i. - ook in den allerlaagsten zin van 't woord: - onstaatkundig. ^* 't Bewys? Brata yoeda had geen autentieke bewysstukken, niet waar? Dààrom alleen werd-i als lasteraar gestraft, niet waar? Welnu, thans heeft hy ze! Ze zyn hem geleverd door de Regeering. Hy bezit: het Soerabaiasche vonnis waarin zyn beweringen worden gestaafd voor ieder die lezen kan. Dit heeft nu de Regeering gewonnen met haar halfheid! Zy heeft bewezen - allerautentiekst ditmaal! - wat de delinkwent zelf niet bewyzen kon. brata yoeda mag haar dankbaar zyn. De door hem ‘gelasterde’ personen hebben minder reden tot erkentelykheid. Om hen te troosten is het te hopen dat er spoedig 'n paar vakatures in de Kamer komen, om hen gelegenheid te geven naast van twist en van de putte dienst te doen als Indische Specialiteiten. Waarom niet?

Dan konden ze daar vertellen dat ze ‘over dien schryver en z'n boek... zwyyen zullen om den schyn van partydigheid te ontgaan.’

De Natie zou 't slikken.

* Noot van 1876. De waarheid van deze stelling bleek nooit helderder dan uit den zotten Atjineschen oorlog.