Volledige werken. Deel 25. Nagekomen brieven en dokumenten uit de jaren 1871-1886 en registers

[13 februari 1878
Eerste koncept voor een Ingezonden Brief van mevr. G.C. de Haas-Hanau]

13 februari 1878

Eerste koncept voor een Ingezonden Brief van mevr. G.C. de Haas-Hanau. Dubbel folio-vel, waarvan blz. 1-3 en 4 (½) beschreven. (M.M.) Het kursief gedrukte is doorgestreept; enkele onderstreepte woorden zijn in kapitaal weergegeven.

Eenige opmerkingen       aanleiding

Indruk van de lezing van E. Douwes Dekker Multatuli gehouden in de zaal van 't Nut op den avond van 13^1. febr. jl.

Onderwerp ‘Een cause célèbre

Zooals het met ieder ander belangrijk bericht gaat, niet voor allen toch kan eene zelfde zaak van evenveel beteekenis zyn, werd ook slechts door een zeker gedeelte van het publiek met belangstelling de tijding vernomen, dat Multatuli komen zou om ook in onze stad eenige voordrachten te houden. - Zij die Multatuli door zyn werken van naby kennen, waren zyn alléen bevoegd een juist oordeel te vellen over het gewicht dat in die zoo'n aankondiging lag licht opgesloten. Zy die van zyn Max Havelaar af de geheele reeks zyner verschillende werken hebben gelezen en begrepen, Zij allen vernamen met belangstelling en ingenomenheid de tijding van zyn verschynen en optreden in ons midden.

Hoe kon dit anders?... Wat Worden er onder de vereerders van Multatuli in het algemeen, nog velen gevonden die op zekere

1. 13 febr: bedoeld: 11 februari.

[p. 145]

punten met hem in opvatting en gevolgtrekking blijven verschillen, Dek unaniem is de roep niet alleen over zijn geniaal en ongeevenaard schrijverstalent, waarmede hij tallooze bewijzen heeft geleverd van buiten gewone zaak- en menschenkennis, die hy altyd en overal op onovertrefbare wyze door hem weet te gebruiken en in toepassing gebracht.

Multatuli's naam is als zoodanig onbetwistbaar door zyn vereerders bgevestigd.

Dat zy die hem door zyn werken kennen ook geen kleine verwachting koesteren omtrent zyn voordrachten, althans wat inhoud en strekking aangaat, spreekt als van zelf. Groot was dan ook zyn auditorium op den avond van den 13^den dezer; gespannen de verwachting naar gelang elk individu dáár neêrgezeten meer of minder vervuld was met den geest door Multatuli zelf onder bij hen in 't leven geroepen.

En toch stelde hij door zyn voordracht en zeker ondanks zich zelf, menig belangstellend toehoorder te leur. - Niet dat de ‘cause célèbre’, die hy met het hem eigen talent voordroeg, onbelangryk was, niet dat de zaak de algemeene aanda of zelfs de byzondere aandacht niet verdiende. niet dat de van geest en humor tintelende op en aanmerking op Multatuli's manier tusschen het verhaal ingelast beneden de waarde werden geschat, geheel andere reden was aanleiding

neen, ondanks niettegenstaande dat de buitengewone verdiensten die zyn voordracht in vele opzigten kenmerkten, liet ze evenwel menig toehoorder onbevredigd en in meerdere of mindere mate eenigzins teleurgesteld huiswaarts liet keeren.

De rede daarvan ligt voor de hand.

Als Multatuli optreedt, moet het onderwerp van zyn voordracht als ik het zoo zeggen mag Multatuliachtig zyn. Daarvan althans hangt in meerdere of mindere mate den graad van byval af, die zyn vereerders hem zoo gaarne onverdeeld en in de r toewenschen toebrengen. Zyn pen, zyn woorden hebben om indruk te maken, ja om te bezielen of en te veroveren, waarlyk geen behoefte aan het schetsen van piquante gebeurtenissen of wat daarmede ook in verband mocht mag staan.

Zou de ryk begaafde, die ons op het punt van smaak zelf zulke afdoende en onwaardeerbare lessen heeft gegeven, hij zal het ons

[p. 146]

niet ten kwade duiden als we verwachten verlangen dat, zoo dikwyls hij ons te gast noodigd, hy ons iets geven zal. Wat ons door anderen niet KAN worden aangeboden, een spijze ons door HEMZELF bereid.

Een eenvoudig, alledaagsch onderwerp, door Multatuli zelf bedacht en door hem bekeken was op die de talentvolle eigenaardige wijze waarmede hy de zaken zoo meesterlyk weet te schouwen en te ontleden, zou de meesten oneindig meer hebben voldaan, dan het product van den veel omvattenden arbeid dat hy ons in zyn het de bewuste ‘cause célèbre’ ten beste gaf.

Ieder ander spreker behalve Multatuli, zou met dat verhaal het het verhaal van die ontzettend verhaal van die gebeurtenis het publiek uitermate hebben voldaan - Zelfs zonder de piquante tusschenzinnen waarin toch niemand hem kan navolgen.

instaat is

Van Multatuli Men wil men iets meer anders, iets waaruit zyn genie spreekt, iets

van hem is men niet te vreden, met een verhaal hoe interessant ook, men wil

Men bedenke

Dat Genie, hetwelk hem by uitnemendheid karakteriseerd,

en verkiest iets

kan evenwel onmogelyk voordurend en op commando groote vruchten afwerpen. Ieder verstandig mensch die weet en gevoelt dit en toch maakt men tegenover Multatuli geen behoorlyk consequent gebruik van het gevolg dezer noodzakelykheid; met andere woorden, zyn we tegenover Multatuli onbillyk en in ons eischen inconsequent.

Het bewustzyn echter dat de reden die aanleiding gaf tot mindere tevredenheid by zyn auditorium, rechtstreeks voortspruit uit de eminente hoogte waarop zyne vereerders den genialen man plaatsen, moge als excuus strek dienen voor het ondankbare wat er gelegen schynt te zyn in de minder volkomene appreciatie van zyn laatste alhier gehouden voordracht.

Multatuli vergeve ons de oprechte uiting onzer gevoelens en merke die alleén aan als de vruchten van het zaad, dat hy met kunstige hand door zyn werken in onzen geest heeft uitgestrooid. Het schoons dat hy ons daarin heeft geschonken het genot dat wy

[p. 147]

hem daardoor te danken hebben zyn zoovele als zeldzame en kostbare bloemen die hij by onze geest in ons verstand en ons hart heeft aangekweekt. en die die wij, op onze beurt tot een krans gevlochten tot vruchten gerijpt gaarne voor ons willen hechten aan de kroon zyner genialiteit

bloesem in onzen geest tot vruchten gerypt.

M. de Red.

Mag ik met bescheidenheid de verslaggever van M. voordracht in overweging geven òf hy wel zeker is de rede goed te hebben begrepen waarom M. zekere personen heeft moeten schetsen en daarby niet achterwege kon laten zooals zij hebben bestaan?

Als ik my niet vergis dan wilde M. door de nette omschryving die hy van den aard der uitspanningen gaf, en die de verslaggever zoo onnodig en zedekwetsend voor zyn gekomen zyn hoorders doen deelen in zyn meening dat wellicht op die plaats en by die zekere personen de oorzaak te zoeken was van de moord in questie.

De meest preutsche zedigheid, mits ontdaan vry van vooroordeel en-parti pris zal heeft zich daarby echter door de woorden door van M. gebezigd niet kunnen ergeren zoodat we

gekwetst

ik ter wille der rechtvaardigheid en billykheid my gedwongen gevoel in dit opzicht tegen de zeer ongegronde aanmerking van den verslaggever op te komen, door hem gisteren

gebezigd in zyn verslag over M. voordracht.

Y.