Volledige werken. Deel 24. Brieven en dokumenten uit het jaar 1887. Nagekomen brieven en dokumenten uit de jaren 1839-1886

[26 februari 1887
In memoriam-artikel in het Groninger Weekblad]

26 februari 1887

In memoriam-artikel in het Groninger Weekblad. (fotokopie M.M.). Fragmenten.

19 Februari 1887 zal een gedenkwaardige dag blijven in de geschiedenis van het Nederlandsche volk. Wanneer elke herinnering aan den 70sten geboortedag van Koning Willem III zal zijn verdwenen, zal deze dag toch voortleven, omdat het de sterfdag is van Eduard Douwes Dekker, den onsterfelijken Multatuli. (....)

Het optreden van Multatuli heeft historische beteekenis. Van hem is een geheel nieuwe en frissche strooming uitgegaan, die op elk gebied haren invloed heeft doen gevoelen. De nieuwe, opkomende beweging op staatkundig, wijsgeerig en letterkundig gebied, in het algemeen op kunstgebied, is van hem uitgegaan. Alles wat in ons vaderland wordt geopenbaard of tot stand gebracht en van de ijver tot uiting der gedachte getuigt, verraadt den invloed, dien onze groote meester heeft achtergelaten.

Zoo de uitdrukking niet te zeer in tegenspraak was met den geest van Multatuli, wij zouden zeggen - hij vormde school. Maar er zou terstond aan moeten worden toegevoegd: eene vrije school. ‘Hij brak slechts af,’ niet waar? Hij brak slechts af, die verschrikkelijke wanstaltigheden, die tallooze vooroordeelen en onwaarheden, die alle gelegenheid voor de ware en reine verheffing van een menschelijken geest benamen. Hij brak slechts af - en dat was zijn groote kracht, zijn onvergetelijke roem, omdat hij den vrijen geest des menschen aan geen banden wilde leggen. Daardoor blijft hij leven, zoolang de Nederlandsche taal gelezen en verstaan wordt, en nog langer.

[p. 147]

En denken wij ons nu eens terug in alles waarmee Multatuli eenmaal ons gemoed vervulde, ons geheele verstand innam en ons schoonheidsgevoel een nieuw leven schonk.

Daar verschijnt Max Havelaar, en daarmede de Indische schandalen. Wij denken ons in den geheel en al belangeloozen strijd, die hier met zoo veel kracht van geest en met zoo veel talent werd ten uitvoer gebracht, en met diepen weemoed denken wij er aan, dat al die kracht en dat talent niet kon weerhouden, dat deze strijder voor recht en waarheid nog op den avond zijns levens moest getuigen: Er is niets gewonnen. De Indische toestanden zijn ellendiger dan ooit.

Toch is er veel gewonnen ook ten dien opzichte, want de taal van Multatuli drong tot zoovelen door, bewoog zooveler gemoed ten goede, dat de macht van de bederfkliek slechts voort bleef gaan met misbruiken bevorderen, wijl de nieuwe en goede strooming voornamelijk ging door die klasse van Nederlanders, welke door ons prachtig regeer-stelsel onder wordt gehouden.

Zijn strijd voor den Javaan is voor den strijder een bitter lijden geweest omdat de vijand buiten bereik bleef! Van af den dag, dat Max Havelaar de stoomboot nazag, die den plichtverzakenden Gouverneur Generaal naar Holland bracht, tot aan den avond van 19 Februari 1887, heeft die strijd en dat lijden geduurd, want Multatuli leefde in zijne gedachte steeds in zijn strijd voort.

En waar bracht die strijd hem heen - wat werden de gevolgen daarvan?

Een totale hervormende invloed op de denkbeelden omtrent zedeleer, godsdienst, staat en maatschappij. Het is schier onmogelijk te doen uitkomen, wat grooten indruk zijn ‘afdrukken van de ziel’ hebben teweeg gebracht. En die invloed hangt ten nauwste samen met zijn meesterschap over de taal - met zijne geheele persoonlijkheid.

Wie denkt hierbij niet aan de aandoenlijk schoone Wouter-geschiedenis. Wat veelomvattend zieleleven komt ons voor den geest, bij de herinnering aan Femke, Holsma, Kopperlith, pater Jansen... en Wouter zelf. En hoevele malen hebben wij het verlangen hooren uiten, dat die Wouter-geschiedenis door Multatuli zou voleind worden! Nu, op heden is zij voleind...

(....)

[p. 148]

Deze man, die zoo scherp kon zijn en zoo'n stoute taal voerde, was eigenlijk de eenvoudigheid en goedheid zelve. Allen, die hem persoonlijk gekend hebben, zullen dit als om strijd getuigen.

De ‘begrafenis’ van Multatuli zal zijner waardig zijn, en door zuivere belangstelling niet minder treffend. Op heden, nu wij dit artikel schrijven, zijn geene bijzonderheden daaromtrent bekend, alleen dit, dat zijn lijk te Gotha zal worden verbrand. Van verschillende personen zijn kransen naar Nieder-Ingelheim gezonden. Ook onze redactie zond een krans als een gering blijk van hoogachting en vereering aan de nagedachtenis van den grooten man gebracht.