Volledige werken. Deel 23. Brieven en dokumenten uit de jaren 1884-1886

[p. 672]

[22 augustus 1886
Herinneringen van W. de Bom]

22 augustus 1886

Herinneringen van Willem de Bom aan een bezoek van hem en zijn vrienden Karel Adriaenssens en (vermoedelijk) Hendrik Bellens aan Multatuli. In: Julius Pée, Multatuli en de zijnen. Amsterdam 1937, blz. 301-303. (M.M.)

Willem de Bom, van Mortsel bij Antwerpen, schetste mij op 24 September 1935 het bezoek, door hem en een paar vrienden vóór bijna een halve eeuw aan de schrijver van de Havelaar gebracht.

‘De 22e Augustus 1886 was voor ons een onvergetelijke dag. Vermits onze voettocht ons langs Nieder-Ingelheim voerde, zouden wij het aandurven een bezoek te brengen aan de voor ons zoo hoogstaande man “die zooveel geleden heeft”.

Een smal porseleinen plaatje^1. met de naam Douwes Dekker aan de voortuindeur gehecht, was een zekere aanduiding dat wij aan Multatuli's woning waren, een klein landhuis.

Een flinke knaap kwam openen en een lieve dame trad ons vriendelijk te gemoet, nadat we onze naamkaartjes hadden doen geworden. “Drie Vlamingen uit Antwerpen zouden graag hun achtingsvolle groeten brengen aan Multatuli.”

We waren blijkbaar welkom. Dejonge heer wees ons de weg naar Multatuli's werkkabinet op de verdieping, een heel eenvoudig vertrek, donkerbruin van uitzicht, met een toonbank waarop verspreide papieren en een schaakbord, enkele rekjes met boeken aan de wanden, een zetel, eenige stoelen.

Na een paar minuten stond Hij vóór ons!

“Wel, m'n brave kerels, welk genoegen u te zien.” En stevig drukte hij ons de handen.

De indruk die Multatuli's verschijnen op mij maakte was overweldigend: mond en oogen wijd open en moeilijk en diep naar adem hijgend. Stellig leed hij aan een felle aamborstigheid.

Rustig geworden zegde hij gelukkig te zijn Antwerpse Vlamingen te zien. Er was een tijd dat hij te Antwerpen vertoefde en met enkele vooraanstaande mannen omgang had; onder anderen met Julius de Geyter. En toen ging het gesprek over de strijd der Vlamingen die hij begreep en als een soort stuwdam tegen de Franse taalinvloed in Nederland beschouwde.

1. Nog in het bezit van het Multatuli Museum.

[p. 673]

Tussen Multatuli's causerie in deed ik mijn best om, ondanks mijn gespitste aandacht bij zijn spreken, vluchtig zijn beeld in mijn oog op te vangen: 1.65 m. à 1.68 m. schatte ik zijn lengte; hij was mager met ingevallen wangen, had tamelijk lang en niet overvloedig grijzend haar, een korte, even grijsachtige snor, middelmatige handen met nogal gevulde vingers. Zonder boordje, en in zijn witte hemdsborst drie zwartbeenen knoopjes, een donkere dunne zomerjas: zó zie ik hem nog vóór mij staan.

Nu onderhield hij ons over allerlei uiteenlopende dingen, die aan sommige zijner Ideën deden denken. Hij sprak goed, warm en met aangename stembuiging, terwijl soms zijn blauwachtige ogen evenals zijn mond wijd opengingen, alsof hij naar lucht snakte. Soms zelfs sprong hij schielijk op, zonderling zenuwachtig, zichtbaar door zijn borstkwaal geplaagd. Als hij gezeten is, is de kwelling in 't algemeen draaglijk, maar bij het staan of gaan, zegt hij ons, wordt hij er soms fel door aangegrepen.

Nu trekken we naar het aanpalend vertrek, “dat van z'n vrouw”, bevestigt hij glimlachend. We moeten thans volstrekt een glas morgenwijn drinken en een sigaar aannemen en zijn causerie werd dan voortgezet. Hij hield zich nogal bezig met taalkunde en repte alzo over de afleiding van sommige woorden als heim, pfalz, kop enz. Schaakspelen was zijn geliefkoosd spel.

Hij meende dat zijn woning stond op de grond waar zich vroeger een heerlijk slot van Karel de Grote verhief en waar nu nog een overblijfsel van bestaat, een brond met zuiver kristalhelder water. Dat water, dat we moesten proeven, was inderdaad bijzonder klaar, parelend en zeer aangenaam van smaak.

Multatuli had het verder over wereldpolitiek, toestanden in Duitsland, Bismarck, de Bijbel, de katholieke wereldinrichting, de onfeilbaarheid van de paus, de onbevlekte ontvangenis, Jezus, de geestesgesteldheid van katholieke en protestantse geestelijken enz.

Het onderhoud had ruim twee uur geduurd. De drie Vlamingen moesten verder.

Bij het afscheid drukte Multatuli ons nogmaals hartelijk de handen. “En zegt maar aan de vrienden, dat mijn grootste ambitie geweest is, een goed mens te zijn.”

[p. 674]

Wij dankten Multatuli en zijn vrouw voor het waarlijk gastvrij en vriendelijk onthaal, gelukkig dat het ons gegeven geweest was de man te zien en te horen, voor wie we zulke grote verering hadden.’