Volledige werken. Deel 23. Brieven en dokumenten uit de jaren 1884-1886

[p. 229]

[16 november 1884
Brief van Multatuli aan het Brussels Studentenkongres]

16 november 1884

Brief van Multatuli aan het Internationale Congres te Brussel. De tekst is aan Mimi gedikteerd en in haar handschrift genoteerd onderop blz. 3 en op blz. 4 (⅔) van de brief van 11 november 1884. (M.M.)

N. Ing. 16 Nov. 1884

Messieurs.

L'état de ma santé ne me permet pas d'accepter la gracieuse invitation contenue dans votre lettre si obligeante qui porte le timbre postal du 12 de ce mois, et qui ne me parvint qu'assez tardivement. Un asthme fatiguant me rend impossible tout voyage et même presque tout déplacement.

Votre congrès n'y perd rien, Messieurs, vu que mon mal m'empêcherait de prendre part a^1. Vos débats.

Permettez moi toutefois de jeter un seul mot dans l'arêne^1. des discussions qui vont s'ouvrir. Selon moi il est temps de délivrer l'Enseignement populaire de la tutelle dégradante des gouvernements. Il me semble que l'Etat répresenté^1. par tel ministre éfémère plus ou moins secondé par un simulacre ridicule de ‘représentation nationale’ doit être déclaré de la plus complète incompétence en affaire d'esprit, d'art, d'intelligence, de morale et de coeur, partant: de tout ce qui touche à l'éducation de la jeunesse, au développement moral et intellectuel de l'humanité. Abolissons la science de par de Roi, les ‘gilden’ du savoir, le règne stupide du diplôme. Proclamons la liberté illimitée de l'Enseignement.

Mais, dit-on, les cléricaux, les prêtres, les Jésuites? Permettez-moi de ne pas tomber en défaillance en entendant évoquer ces revenants. Je ne les crains pas, et je me plais à croire que le bonsens^1., délivré des chaînes officielles, viendra à bout de tous ses ennemis. Du reste le vrai libéral dédaigne le secours compromettant de toute loi qui ferme la bouche à ses adversaires, ou qui entrave d'une manière déloyale et illogique la propagation de leurs idees. Voilà une opinion, Messieurs, une thèse à mettre à l'ordre du jour de Votre Congrès. Elle me paraît pratique et urgente. Mais je Vous supplie de ne pas me trahir au Procureur du Roi. N'étant

1. Kennelijke verschrijving.

1. Kennelijke verschrijving.

1. Kennelijke verschrijving.

1. Kennelijke verschrijving.

[p. 230]

diplomé par aucun Jury ministériel, je commets un délit en m'imaginant de comprendre quelque chose, et en m'arrogeant le droit de communiquer le fruit de mes méditations à de jeunes gens. En cas de poursuite judiciaire je me propose de plaider comme circonstance atténuante la certitude de ne pas être ecouté. Je sais, hélas! que la plupart des ‘libéraux’ - peu libéraux alors - ont trop peur du catholicisme pour accepter le combat à armes egales^1., tandis que selon moi ce n'est que la persécution, plus ou moins masquée par une espèce de légalité, qui fait toute la force du prêtre. Affranchissons l'enseignement populaire de tout entrave et... nous verrons! Magna est veritas et praevalebit!^2.-

En vous remerciant, messieurs, des sentiments flatteurs que vous avez la bonté de me témoigner, je vous offre une bonne poignée de main^1. et mon salut cordial

DouwesDekker

Multatuli

Socrate, Aristote, Jésus Christ et quelques-uns encore de cette espèce seraient punis comme des malfaiteurs, s'ils s'avisaient de venir enseigner l'alphabeth. Est ce assez drôle? Assez stupide? Assez illibéral?

1. Kennelijke verschrijving.

2. Magna est veritas etc.: Groot is de waarheid en zij zal de overhand krijgen (lat.)

1. Kennelijke verschrijving.

Vertaling:

Mijne heren,

Mijn gezondheidstoestand staat mij niet toe uw vriendelijke uitnodiging aan te nemen die vervat was in uw zo welwillend schrijven dat het poststempel draagt van de 12^de van deze maand en dat mij met tamelijk wat vertraging bereikte.

Een vermoeiende astma maakt mij elke reis onmogelijk en zelfs bijna iedere verplaatsing.

Maar uw congres verliest daar niets bij, heren, gezien het feit dat mijn kwaal me toch zou verhinderen deel te nemen aan Uw beraadslagingen.

Staat U mij echter toe toch een enkel woord in de arena van Uw aanstaande diskussies te werpen.

Het volgende deel van de brief verscheen in vertaling in Ter gedachtenis aan Multatuli 1887 - 19 Februari - 1892. Amsterdam, 1892, blz. 69 e.v.

Naar myn inzien is het tyd, het volksonderwys te bevryden van de verlagende voogdy der gouvernementen. Het schynt my toe

[p. 231]

dat de Staat, vertegenwoordigd door dezen of genen voorbygaanden Minister, meer of min geholpen door een belachelyke schynvertooning van ‘volksvertegenwoordiging’, in den hoogsten graad onbevoegd moet worden verklaard in de zaken van den geest, van de kunst, van het verstand, van wat raakt aan de opvoeding van de jeugd, aan de zedelyke en verstandelyke ontwikkeling van het menschdom. Schaffen wy de wetenschap van wege den Koning, de gilden der kennnis, de domme regeering van het diploma af. Roepen wy de onbeperkte vryheid van het onderwys uit.

Maar, zegt men, de clericalen, de priesters, de Jezuïeten? Veroorlooft my, myne heeren! niet in zwym te vallen by het hooren aanroepen van die spoken. Ik vrees hen niet en ik koester de overtuiging, dat het gezond verstand, bevryd van de officiëele ketenen, deze vyanden onder den voet zal krygen. Overigens, de ware liberaal versmaadt de beschamende hulp van elke wet, die zynen wederpartyders den mond snoert of op onridderlyke en illogische wyze de voortplanting hunner denkbeelden zou belemmeren.

Ziedaar, myne heeren! een stelling, te behandelen op uw congres. Zy schynt my practisch en spoedeischend toe. Maar ik bid u, my niet te verraden aan den procureur-generaal. Daar ik van geen enkele ministeriëele jury een diploma heb, bega ik een misdryf door my te verbeelden, iets te begrypen en door my het recht aan te matigen, de vrucht myner overpeinzingen aan jongelingen mede te deelen. In geval van rechterlyke vervolging stel ik my voor, als verzachtende omstandigheid te pleiten, de zekerheid niet te worden aangehoord. Ik weet helaas! dat de meeste ‘liberalen’ - dus weinig liberaal - te bang zyn voor het katholicisme om den stryd met gelyke wapenen aan te nemen, terwyl het, volgens my, de vervolging is, meer of min bedekt door een soort wettigheid, die de geheele kracht van den priester uitmaakt. Bevryden wy het volksonderwys van elke belemmering en wy zullen zien.

Vertaling (slot)

Onder dankzegging, mijne heren, voor de vleiende gevoelens, waarvan U de

[p. 232]

goedheid had ze mij te betuigen, reik ik U vriendelijk de hand met een hartelijke groet

DouwesDekker

Multatuli

Sokrates, Aristoteles, Jezus Christus en nog enkele anderen van hun soort zouden als misdadigers gestraft zijn, als zij op het idee waren gekomen het alfabet te onderwijzen. Is dat al niet gek genoeg? Dom genoeg? Onliberaal genoeg?